ابریشم

ابریشم؛ تار حاصل از پیله کرم ابریشم.

ابریشم، رشته‌های بسیار نازکی است که از پیله‌ی کرم ابریشم بدست می‌آید. با جمع‌آوری تارهای طبیعی پیله می‌توان به الیاف نرم، لطیف، محکم و بادوام رسید. این تارها ساختمان پروتئینی دارند.

تاریخچه ابریشم

سرزمین چین، خاستگاه ابریشم است و چینی‌ها کشف ابریشم را به بانوی ابریشم نسبت می‌دهند. به‌ منظور آسانی صادرات ابریشم از چین، راه درازی تا انطاکیه، پدید آمد که به جاده ابریشم، شناخته شد. در سده‌ی چهارم قبل از میلاد، ابریشم در یونان شناخته شده بود.

قدیمی‌ترین پارچه‌ی ابریشمی یافت شده در ایران مربوط به حفاری‌های شهر قومس است که از ابریشم برای دور یقه‌ی لباس استفاده شده است. در شاهنامه فردوسی نیز به آموزش بافتن ابریشم و تهیه لباس از آن، اشاره شده است. کارگاه‌های ایرانی تولید پارچه‌ی ابریشم در دوره‌ی ساسانیان، چنان پیشرفته بوده که محصولات آن‌ها از پارچه‌های ابریشم چینی، با کیفیت‌تر و زیباتر دانسته شده است. تولید ابریشم در ایران پس از اسلام نیز مورد توجه بوده است. لباس‌های ابریشمی زنان در اشعار، پرداخت ابریشم به عنوان خراج و کارگاه‌های ابریشم‌بافی شوشتر، یزد، طبرستان، گیلان و تبریز در گزارش‌های تاریخی آمده است. پس از حمله‌ی مغول، پرورش کرم ابریشم در ایران رونق یافت و در دوره‌ی صفویه، ایران یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان ابریشم بود. گیلان بیش‌ترین ابریشم و خراسان باکیفیت‌ترین ابریشم را تولید می‌کرد.

رو‌ش‌های تهیه ابریشم

۱- کرم ابریشم توت: آسان‌ترین روش تولید ابریشم بوده و ابریشم تولید شده به این روش، لطیف و بادوام است. مرغوب‌ترین پارچه‌های ابریشم از این روش به‌دست می‌آیند. ۲- ابریشم صلح، آهیسما و اری: در تولید ابریشم از این نوع،‌ کرم ابریشم کشته نمی‌شود و به کرم اجازه داده می‌شود تا پیله را ترک کند. ترک پیله موجب پاره شدن آن می‌شود و نخ‌های تولید شده، صافی کم‌تری دارند؛ اما استحکام آن‌ها بیش‌تر است. ۳- ابریشم وحشی (توساریاتوساه): این ابریشم از پیله کرم ابریشم وحشی تهیه می‌شود. الیاف این نوع ابریشم،‌ طلایی‌تر و کوتاه‌تر است. ۷- ابریشم coan: نوعی کرم ابریشم وجود دارد که تارهای ابریشم coan تولید می‌کند. این کرم‌ها از برگ درخت‌های کاج، ارس و بلوط تغذیه می‌کنند.

مراحل تولید ابریشم از کرم ابریشم توت

کرم ابریشم از درخت توت تغذیه کرده و دور خود پیله‌ای از تارهای پروتئینی به‌نام فیبروئین می‌تند. تارهای پیله با صمغی به‌نام سریسین به یکدیگر می‌چسبند. پیله را در معرض هوای گرم قرار می‌دهند تا کرم ابریشم، کشته شود و تار ابریشم با طول ۶۰۰ تا ۹۰۰ متر به‌دست آید. سپس تارها را به هم می‌تابند تا نخ ابریشم حاصل شود. نخ‌ها را ابتدا سفید و سپس رنگ می‌کنند تا از آن‌ها پارچه‌ی لطیف و رنگارنگی به‌دست آید.

خواص ابریشم

الیاف نرم و براق ابریشم، بادوام و قابل انعطاف است. ابریشم، خنک‌کننده بدن، جوان‌کننده و درخشان کننده پوست است؛ و به همین دلیل، استفاده از روسری‌های ابریشمی در سالم نگه داشتن موها موثر است. استفاده از بالش و ملحفه‌ی ابریشمی تاثیر مناسبی در خواب دارد. ابریشم با خلوص بالا، گرد و خاک را به خود جذب نمی‌کند و ابتلا به آلرژی و حساسیت را کم می‌کند. استفاده از پارچه‌های ابریشمی در کم کردن اگزما و تورم و قرمزی پوست نیز موثر است.

البته پارچه‌ی ابریشمی به دلیل آن‌که جریان برق را عبور نمی‌دهد، سرشار از الکتریسیته ساکن است. همچنین پارچه‌ی ابریشم با شسته شدن، آب می‌رود و کوچک می‌شود.

موارد استفاده از ابریشم

از ابریشم در صنایع مختلفی استفاده می‌شود. اولین صنعت پارچه‌بافی است. پارچه‌ی به‌دست آمده از ابریشم نرم و خنک است. از ابریشم در صنعت شعربافی نیز استفاده می‌شود. شَعر به‌معنی مو بوده و چون تارهای ابریشم شبیه به مو هستند این اسم روی آن نهاده شده است. شعربافی بعد از قالی‌بافی از رایج‌ترین صنایع در کاشان است. در مخمل‌بافی نیز از ابریشم استفاده می‌شود. مخمل نوعی پارچه‌ی ابریشمی پرزدار است. ابریشم در صنعت قالی‌بافی نیز کاربرد دارد. راه‌های تشخیص ابریشم اصل از ابریشم مصنوعی ۱- لمس پارچه: یکی از راه‌های تشخیص ابریشم اصل، کشیدن چندباره دست روی پارچه است. گرم شدن دست، نشانه‌ی آن است که جنس پارچه از ابریشم طبیعی است. ۲- سوزاندن پارچه: پس از سوزاندن قسمتی از پارچه، اگر پارچه به‌آهستگی بسوزد و به حالت پودر درآید، ابریشم طبیعی است و اگر نخ جمع شده و به حالت گلوله درآمد، ابریشم مصنوعی است. ۳- استفاده از انگشتر: اگر پارچه از داخل انگشتر به راحتی عبور داده شود، ابریشم طبیعی است و اگر با فشردگی و کمی سختی عبور کند، ابریشم مصنوعی است.

منابع

• بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به‌تحقیق صلاح‌الدین منجد، قاهره، [بی‌نا]، ۱۹۵۶م.
• «پارچه ابریشم چیست؟»، سایت زینگ، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
• «پارچه ابریشم و انواع آن»، سایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
• پتروشفسکی، ا.پ.، «اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ایلخانان»، تاریخ ایران کمبریج، به‌ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
• پیگولوسکایا، ن.، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، به‌ترجمه عنایت‌الله رضا، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۷ش.
• زکالوند، نادیا، «همه چیز درباره پارچه ابریشم؛ کاربردها، انوع و نحوه تشخیص ابریشم مرغوب»، سایت من‌ومد، تاریخ درج مطلب: ۱۶ تیر ۱۴۰۰ش.
• طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، به‌ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۶۲ش.
• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به‌تحقیق محمد روشن و مهدی قریب، تهران، فاخته، ۱۳۷۴ش.
• «کمی درباره ابریشم و مزایای آن در صنعت مد»، سایت بردیا استودیو، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۴۰۰ش.
• لانگ، د.م.، «ایران و چین»، تاریخ ایران کمبریج، به‌ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
• مشکور، محمدجواد، تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، تهران، اشرفی، ۱۳۴۲ش.
• معین، محمد، فرهنگ معین، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
• Drege, J.P. and E.M. Buhrer, The Silk Road Saga, New York, 1989.
• Herzig, E.M., ‘’The Volume of Iranian Raw Silk Exports In The Safavid Period’’, the Journal of The Society of Iranian Studies, 1992.
• Scott, Ph., The Book of Silk, London, 1993.