ابودردا
اَبودَردا؛ نوعی آش سنتی ایرانی
ابودردا، نوعی آش سنتی است که نام آن برگرفته از نام یکی از یاران حضرت محمد است. مردم این آش را برای بهبود بیماری و برآورده شدن حاجت می‌پزند.[۱] مشابهت ظاهری دو واژۀ «دردا» و «درد» موجب شده که مردم ابودردا را صاحب درد پنداشته و این آش را به او نسبت دهند.[۲] دردا در عربی به‌معنی بدون دندان است.[۳] این خوراک را آش بیمار، آش امام زین‌العابدین،[۴] آش عمودرد، آش عمودردا،[۵] آش مراد،[۶] آش سلامتی[۷] و آش هودَرد (هفت درد) نیز می‌گویند. علت نامیدن آن به هفت درد، به دلیل شفابخش انگاشتن این غذا در ۷ بیماری بوده است.
مناسبت‌های پخت
آش ابودردا در مناسبت‌های گوناگون، پخته می‌شود. تهرانی‌ها در آخرین چهارشنبة ماه صفر[۸] یا آخرین چهارشنبة سال،[۹] مردم سروستان (در استان فارس)[۱۰] و خراسان در آخرین چهارشنبة ماه صفر[۱۱] و مردم تربت‌حیدریه در یکی از چهارشنبه‌های سال آن را طبخ می‌کنند.[۱۲] در کازرون این غذا در روزهای سوگواری محرم و صفر طبخ می‌شود.[۱۳] مردم افغانستان در روز سیزدهم ماه صفر ابودردا را طبخ می‌کنند.[۱۴]
مواد مورد نیاز و شیوة تهیه آن‌ها
مردم تهران در این آش از نخود، لوبیا، عدس و ماش[۱۵] و در خراسان از نخود، عدس، ماش، لوبیای سفید، لوبیا چیتی، باقلا و مُلک (نوعی دانة بزرگ‌تر از ماش) استفاده می‌کنند.[۱۶] سبزی این آش شامل تره، جعفری و اسفناج است. رشتة خمیر آرد گندم، کشک و انواع ادویه از دیگر مواد مورد نیاز است. برخی از گوشت و برنج نیز در ابودردا استفاده می‌کنند.[۱۷]
در گذشته، برای تهیة مواد مورد نیاز این آش، معمولا چند نفر در جلوی ۷ خانه به قاشق‌زنی پرداخته و صاحب‌خانه‌ها پول یا مواد مورد نیاز را به آن‌ها می‌دادند. مواد اولیه باید از مغازه‌های رو به قبله خریداری می‌شد.[۱۸] در خراسان، هنگام طلوع آفتاب از ۷ خانه‌ای که فاطمه دارند مواد اولیه تهیه می‌شد.[۱۹]
استفاده از آدمک خمیری
مردم با خمیر، آدمک‌هایی شبیه به فرد بیمار می‌ساختند[۲۰] و در این آش قرار می‌دادند. در شیراز این آدمک را عمودردا می‌نامند.[۲۱] سروستانی‌ها آدمک خمیری را بدشکل می‌سازند.[۲۲] خراسانی‌ها، شکم آدمک را پر از آجیل می‌کنند.[۲۳] فلسفة ساخت این آدمک این بود که درد و ناخوشی‌ها به آدمک منتقل شود.[۲۴]
شیوة پخت
جهت پخت این آش، ابتدا حبوبات از چند ساعت قبل خیس می‌خورند و جداگانه پخته می‌شوند. سپس پیاز با ادویه‌ها سرخ شده و سایر مواد به آن اضافه می‌شود.[۲۵] پس از ترکیب مواد با یکدیگر، مردم آدمک‌ها را درون آش ریخته و پس از چند دقیقه از آن خارج می‌کنند. آن‌ها آدمک را در کاسه‌ای سفالی یا چوبی قرار داده[۲۶] و به آب روان می‌سپارند[۲۷] تا بلا و ناخوشی از خانه دور شود. این پنداشت، بازمانده‌ای از اعمال جادویی در جامعة کهن است.[۲۸] پس از پخت آش، ابتدا آن را به فرد بیمار داده[۲۹] و سپس میان اقوام و همسایگان تقسیم می‌کنند.[۳۰] در کازرون، رسم بوده است که کاسة خالی آش ناشسته با مقداری نبات، گردو و برگ سبز به صاحب‌خانه پس داده می‌شد.[۳۱]
آش ابودردا در باور مردم
مردم باور دارند این آش حاجت‌دهنده و بخت‌گشا است.[۳۲] برخی معتقدند هر کس دردی در عضوی داشته باشد، باید همان عضو آدمک خمیری را بخورد تا شفا یابد.[۳۳] در خراسان اگر فردی با خوردن این آش شفا می‌یافت، هرسال می‌بایست آش ابودردا پخته و میان مردم تقسیم می‌کرد.[۳۴]
پانویس
- ↑ آشپزباشی، سفره اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۷۷.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۵؛ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه آش.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه درد.
- ↑ بلوکباشی، فرهنگ عامه، ۱۳۵۶ش، ص۱۰۲.
- ↑ برهان آزاد،«چهارشنبه‌سوری»، ۱۳۴۳ش، ش۱۰، ص۵۵.
- ↑ هنری، آیین‌های نوروزی، ۱۳۵۳ش، ص۴۲.
- ↑ دولتی،«سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۴۲.
- ↑ آشپزباشی، سفره اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۷۷.
- ↑ بلوکباشی، فرهنگ عامه، ۱۳۵۶ش، ص۱۰۲.
- ↑ فقیری، گوشه‌هایی از فرهنگ مردم فارس، ۱۳۵۷ش، ص۱۲۷-۱۲۸.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۵.
- ↑ دانشگر، فرهنگ واژه‌های رایج تربت‌حیدریه، ۱۳۷۴ش، ص۱۴.
- ↑ حاتمی،«بهمنجنه، آش هودرده، ونانا کوسا و سنتهای مشابه در ژاپن»، ۱۳۶۶ش، ص۴۸۰.
- ↑ افغانی‌نویس، لغات عامیانۀ فارسی افغانستان، ذیل آش ابودردا.
- ↑ دولتی، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۴۱۷.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۵-۲۶.
- ↑ حاتمی، «بهمنجنه، آش هودرده، ونانا کوسا و سنتهای مشابه در ژاپن»، ۱۳۶۶ش، ص۴۸۰
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶؛ بلوکباشی، فرهنگ عامه، ۱۳۵۶ش، ، ص۱۰۲.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۵.
- ↑ آشپزباشی، سفره اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۷۷.
- ↑ برهان آزاد، «چهارشنبه‌سوری»، ۱۳۴۳ش، ش۱۰، ص۵۵.
- ↑ فقیری، گوشه‌هایی از فرهنگ مردم فارس، ۱۳۵۷ش، ص۱۲۷-۱۲۸.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶.
- ↑ بلوکباشی، «دیدگاهها و نگرشها در مردم‌شناسی»، ۱۳۵۹ش، ص۱۲۰.
- ↑ «طرز تهیه آش ابودردا چهارشنبه سوری»، سایت کوروش.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶-۲۷؛ فقیری، گوشه‌هایی از فرهنگ مردم فارس، ۱۳۵۷ش، ص۱۲۴.
- ↑ بلوکباشی، «دیدگاهها و نگرشها در مردم‌شناسی»، ۱۳۵۹ش، ص۱۲۰.
- ↑ مصاحب، دایرة‌المعارف فارسی، ذیل واژه ابودردا.
- ↑ دولتی، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۴۱۷.
- ↑ حاتمی، «بهمنجنه، آش هودرده، ونانا کوسا و سنتهای مشابه در ژاپن»، ۱۳۶۶ش، ص۴۸۰.
- ↑ فقیری، گوشه‌هایی از فرهنگ مردم فارس، ۱۳۵۷ش، ص۱۲۴.
- ↑ شاملو، کتاب کوچه، ۱۳۵۷ش، ج۲، ص۵۱۳.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶-۲۷.
منابع
- آشپزباشی، علی‌اکبر، سفره اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۳۷۴ق.
- افغانی‌نویس، عبدالله، لغات عامیانۀ فارسی افغانستان، کابل، بلخ ۱۳۶۹ش.
- برهان آزاد، ابراهیم، «چهارشنبه‌سوری»، پیام نوین، تهران، ۱۳۴۳ش.
- بلوکباشی، علی، «دیدگاهها و نگرشها در مردم‌شناسی»، کتاب جمعه، تهران، س۱، شماره ۳۴، ۱۳۵۹ش.
- بلوکباشی، علی، فرهنگ عامه، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۵۶ش.
- حاتمی، حسن، «بهمنجنه، آش هودرده، ونانا کوسا و سنتهای مشابه در ژاپن»، آینده، تهران، س۱۳، شماره ۶، ۱۳۶۶ش.
- دانشگر، احمد، فرهنگ واژه‌های رایج تربت‌حیدریه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۴ش.
- دولتی، فرخنده، «سفره‌ها»، سخن، تهران، س۱۶، شماره ۴، ۱۳۴۵ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، ۱۳۵۷ش.
- شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، چ۲، ۱۳۶۳ش.
- «طرز تهیه آش ابودردا چهارشنبه سوری»، سایت کوروش، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اسفند ۱۴۰۰ش.
- فقیری، ابوالقاسم، گوشه‌هایی از فرهنگ مردم فارس، شیراز، [بی‌نا]، ۱۳۵۷ش.
- مصاحب، غلام‌حسین، دایره‌المعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۳ش.
- هنری، مرتضى، آیین‌های نوروزی، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۵۳ش.