اردکان
اردکان؛ یکی از شهرهای کهن و پرجمعیت استان یزد.
شهر اردکان در استان کویری یزد، دومین شهر پرجمعیت این استان و یکی از شهرهای زیبای خشتی در جهان محسوب می‌شود. اردکان سه بخش مرکزی، خرانق و عقدا دارد که هر یک عمارت‌هایی با بادگیرهای بلند و آب‌‌انبارهای زیبایی را در دل خود جای داده‌اند. در گذشته، دین زرتشت در اردکان رایج بوده و چند آتشکده در گوشه و کنار این شهر به چشم می‌خورد.[۱] این شهر در مرکز ایران و در چهارراه شمال به جنوب و غرب به شرق قرار دارد.[۲]
واژه‌شناسی
اردکان از دو کلمة ارد به‌معنی مقدس و کان به‌معنی سرزمین تشکیل شده است.[۳]
دین مردم اردکان
در حال حاضر بیش‌تر مردم اردکان، مسلمان و شیعه هستند و تعداد کمی زردتشتی، مسیحی و پیروان سایر ادیان نیز در این شهر زندگی می‌کنند.[۴]
تأثیر مذهب بر بافت اردکان
بزرگ‌ترین تأثیر مذهب بر فرم شهری اردکان در مصلی بزرگ امام خمینی این شهر مشاهده می‌شود. در زمان پهلوی این مکان جهت ورزشگاه پایه‌گذاری شده بود اما پس از انقلاب اسلامی، تبدیل به مصلی شد. این مصلی با ۱۳ هزار متر مربع زیربنا، دومین مصلی بزرگ ایران است. نمونة دیگر از تأثیر مذهب، مقبرة ملا عارف است که با وجود واقع شدن آن در محوطه باغ ملی، همچنان پابرجا است.[۵]
مشاهیر اردکان
اردکان، خاستگاه دانشمندان بسیاری بوده و برخی آن را یونان کوچک می‌دانند. از جمله دانشمندان این خطه می‌توان به پرفسور داوری اردکانی (عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، استاد نمونه کشوری، استاد ممتاز دانشگاه تهران، چهره ماندگار کشور، دارنده نشان درجه یک دانش و فارابی‌شناس برجسته ایران)، دکتر محبوبی اردکانی (دانشمند و محقق تاریخ ایران)، دکتر حسین ملک‌افضلی (استاد ممتاز دانشگاه تهران و بنیان‌گذار شبکه‌های بهداشتی کشور)، استاد احمد اردکانی، گلشن اردکانی و قاضی‌الدین اردکانی، اشاره کرد.[۶] شهر اردکان همچنین محل پرورش علما و فضلای دینی بسیار بوده است. از جمله علمای این خطه می‌توان به آیت‌الله روح‌الله خاتمی، آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد، آیت‌الله مصطفی محقق داماد، مهدی افضلی (صدرالفضلا)،[۷] شیخ تقی‌الدین دادا محمد، آیت‌الله فاضل اردکانی، سیدمحمد خاتمی (رئیس جمهور دوره‌های هفتم و هشتم نظام جمهوری اسلامی) و علی‌اصغر اردکانی (مجدالعما) اشاره کرد.[۸]
جاذبه‌های گردشگری
مسجد جامع اردکان؛ این بنا به دوران صفویه تعلق دارد. در این مسجد زیراندازی مربوط به سال ۱۰۱۶ق وجود داشته که اکنون در موزة مردم‌شناسی اردکان نگهداری می‌شود. این بنا در سال ۱۳۷۷ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پیر سبز چک‌چک اردکان؛ این بنا از زیارتگاه‌های زردشتیان است. جشن مهرگان هرساله در این بنا برپا می‌شود. این بنا در کوه‌های میان اردکان و انجیره قرار دارد. چک‌چک برگرفته از صدای قطرات آب است که از صخره چکیده و داخل منبعی ذخیره می‌شود.
پیر سبز هریشت اردکان؛ این بنا نیز از زیارتگاه‌های زردتشیان است. این نیایشگاه هر ساله در روز ۱۸ فروردین، محلی برای تجمع زردشتیان و انجام مناسک آن‌ها است.
مسجد چرخاب؛ مسجد حاج محمد سعیدا که به چرخاب معروف است، دارای دو بخش زمستانی و تابستانی است که قسمت تابستانی دارای ۳ بادگیر است.
خانة تقدیری؛ این خانه متعلق به یک تاجر ایرانی با نام تقدیری بوده که در دوران حکومت قاجاریه ساخته شده است. اتاق‌ها در اطراف حیاط مرکزی قرار دارند. این خانه دارای دو طبقه بوده و یک بادگیر بلند نیز دارد.
کاروان‌سرا و برج ارجنان؛ این بنا مربوط به دوران قاجاریه است و حاج شیخ آقا بابا هرندی، بانی این مکان بود. ارتفاع کاروان‌سرا ۳ متر و ارتفاع برج آن ۸ متر است. این مکان در گذشته محل استراحت مسافران بوده است. کاروان‌سرا و برج ارجنان در سال ۱۳۸۴ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
کوچة ضیایی؛ این کوچه از قدیمی‌ترین کوچه‌های اردکان است. کوچه ضیایی ساباط‌هایی (کوچه مسقف) دارد که معبری برای آرامش عابران است. در این کوچه چهار خانة انصاری، ضیائی، مجدالعلما (سروری) و خانه سنائی قرار دارند که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.
موزة مردم‌شناسی؛ این موزه، اولین موزة اردکان است که در سال ۱۳۷۰ش افتتاح شد.
غار اشکفت یزدان؛ این غار از غارهای مقدس زردشتیان است. ورودی غار بسیار باریک بوده اما داخل غار ظرفیت ۱۰۰۰ نفر را دارد.
پارک ملی سیاهکوه؛ این پارک تنها پارک ملی استان یزد است و گونه‌های مختلف حیوانی و گیاهی را در خود جای داده است.[۹]
موزة فرش اردکان؛ این موزه در خانة تاریخی ملک‌افضلی و با هدف معرفی و احیای هنر فرش‌بافی برپا شده است.[۱۰]
کویر سیاهکوه؛ این کویر از بزرگ‌ترین کویرهای استان یزد است و در قسمت شمالی اردکان واقع شده است. هیچ‌گونه پوشش گیاهی در این کویر دیده نمی‌شود و حیات وحشی خاصی در این منطقه وجود ندارد.[۱۱]
زیارتگاه پارس‌بانو؛ این بنا در روستای زرجوع اردکان واقع شده و از زیارتگاه‌های مقدس زردشتیان محسوب می‌شود. زردتشیان هرساله از ۱۳ تا ۱۷ تیر جهت برگزاری مراسم در این مکان تجمع می‌کنند. پارس‌بانو دختر یزدگرد سوم بود که هنگام فرار از دست دشمنان به زرجوع رفته و در کوهی غایب شد. قدمت سنگ‌نوشتة ورودی این بنا به دوران صفویه باز می‌گردد.[۱۲]
کویر مغستان؛ این کویر با نام ریگ زرین نیز شناخته می‌شود. در این کویر انواع گونه‌های جانوری مانند گرگ، شغال و کفتار دیده می‌شود.[۱۳]
موزة مفاخر اردکان؛ این موزه در خانة آیت‌الله خاتمی قرار دارد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱۴]
رباط حاجی ابوالقاسم رشتی؛ این رباط یا کاروان‌سرا به سبک رباط‌های شاه عباسی ساخته شده است. این رباط دارای بادگیر بلندی است که از فاصلة دور نیز دیده می‌شود.[۱۵]
مسجد زیرده؛ این مسجد در اوایل سدة دهم قمری در محلة زیرده بنا شده است و قدیمی‌ترین مسجد اردکان محسوب می‌شود. به این مسجد مسجد سفلی نیز می‌گویند.[۱۶]
محصولات و سوغات
اردکان در صنایع دستی، جایگاه ویژه‌ای در ایران دارد و قالی‌های بافت این شهرستان شهرت جهانی دارند. این شهر دومین شهر تولید کننده فرش در ایران است.[۱۷] زیلو از دیگر صنایع دستی معروف اردکان است. زیلوهایی که در حاشیة آن‌ها نوشته دارد از شهرت خاصی برخوردارند. از دیگر آثار دستباف این شهر می‌توان به کرباس‌بافی، چادرشب بافی [۱۸] و خورجین بافی اشاره کرد.[۱۹] از سوغات‌های معروف اردکان می‌توان به فرآورده‌های کنجدی مانند ارده، حلوا ارده، روغن ارده و کرم ارده اشاره کرد. شیرینی‌های معروف یزدی مانند قطاب، باقلوا و پشمک نیز از سوغات‌های شهر اردکان است.[۲۰]
آداب و رسوم
مردم این شهر دارای آداب و رسوم مخصوص خود هستند که نمونه‌ای از آن مراسم سینی‌بردن است. این مراسم بعد از مراسم بله‌برون برپا می‌شود و در آن خانوادة داماد در هفت یا هشت سینی بزرگ آینه و قرآن و لوازم دیگر را قرار داده و به خانة عروس می‌برند. یک جوان تازه‌داماد، سینی آینه و قرآن را پیشاپیش دیگران حمل می‌کند. سینی‌ها حتما در شب برده شده و مراسم عقد نیز در همان شب برگزار می‌شود. خانوادة عروس به حمل‌کنندگان سینی‌ها انعامی داده یا برای هر کدام خلعتی شامل یک دست لباس می‌فرستند.[۲۱]
پانویس
- ↑ مرآتی، «معرفی کامل اردکان یزد»، سایت اقامت۲۴.
- ↑ زین‌العابدینی، «جغرافیای تاریخی اردکان»، ۱۳۹۰ش، ص۸۲.
- ↑ قهرمانی، یزد نگین کویر، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۳.
- ↑ «شهرستان اردکان»، سایت دانشگاه اردکان.
- ↑ مهدی‌زاده اردکانی، «نقش مذهب در شکل شهری اردکان»، پایگاه اینترنتی انجمن چارسوق کویر اردکان.
- ↑ سپهری اردکانی، تاریخ اردکان، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۹۱-۳۱۵.
- ↑ هاتفی اردکانی، «مروری بر زندگی برخی از علمای به‌نام اردکان»، سایت ایرنا.
- ↑ هاتفی اردکانی، «مروری بر زندگی برخی از علمای به‌نام اردکان»، سایت ایرنا.
- ↑ زرشکیان، «دیدنی‌های اردکان یزد»، سایت کجارو.
- ↑ «موزه فرش اردکان (خانه تاریخی ملک افضلی)»، سایت کجارو.
- ↑ دوشیری، «کویر سیاه کوه»، سایت کجارو.
- ↑ یوسف‌نژاد، «زیارتگاه پارس بانو»، سایت کجارو.
- ↑ «کویر مغستان (ریگ زرین)»، سایت کجارو.
- ↑ «خانه آیت‌الله خاتمی (موزه مفاخر اردکان)»، سایت کجارو.
- ↑ افشار، یادگارهای یزد معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، ۱۳۴۱ش، ج۱، ص۷۵.
- ↑ افشار، یادگارهای یزد معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، ۱۳۴۱ش، ج۱، ص۵۸.
- ↑ سپهری اردکانی، تاریخ اردکان، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ قهرمانی، یزد نگین کویر، ۱۳۷۵ش، ص۱۲۰.
- ↑ قهرمانی، یزد نگین کویر، ۱۳۷۵ش، ص۱۸۹.
- ↑ «سوغات اردکان چیست»، سایت کجارو.
- ↑ زین‌العابدینی، «جغرافیای تاریخی اردکان»، ۱۳۹۰ش، ص۹۱-۹۲.
منابع
- افشار، ایرج، یادگارهای یزد معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، تهران، دانشگاه تهران، چ۲، ۱۳۷۴ش.
- «خانه آیت‌الله خاتمی (موزه مفاخر اردکان)»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
- دوشیری، نیلوفر، «کویر سیاه کوه»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
- زرشکیان، زهره، «دیدنی‌های اردکان یزد»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
- زین‌العابدینی، رمضان و نیک‌فر، طیبه، «جغرافیای تاریخی اردکان»، فصل‌نامه علمی-پژوهشی مسکویه، س۶، شماره ۱۶، ۱۳۹۰ش.
- سپهری اردکانی، علی، تاریخ اردکان، اردکان، کانون کتاب ولی‌عصر اردکان، ۱۳۶۴ش.
- «سوغات اردکان چیست»، سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «شهرستان اردکان»، سایت دانشگاه اردکان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ فروردین ۱۴۰۰ش.
- عظیمی دو، حمیدرضا، «شهر تاریخی اردکان (شهر یونان کوچک)»، سایت ایران واندرز، تاریخ درج مطلب: ۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
- قهرمانی، ابوالفتح، یزد نگین کویر، یزد، وزارت علوم و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- «کویر مغستان (ریگ زرین)»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
- مرآتی، فاطمه، «معرفی کامل اردکان یزد»، سایت اقامت۲۴، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اسفند ۱۳۹۷ش.
- «موزه فرش اردکان (خانه تاریخی ملک افضلی)»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
- مهدی‌زاده اردکانی، محمد، «نقش مذهب در شکل شهری اردکان»، پایگاه اینترنتی انجمن چارسوق کویر اردکان، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
- هاتفی اردکانی، مصطفی، «مروری بر زندگی برخی از علمای به‌نام اردکان»، سایت ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
- یوسف‌نژاد، آزاده، «زیارتگاه پارس بانو»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۱ش.