ازدواج در افغانستان

ازدواج در افغانستان؛ آداب و رسوم و انواع ازدواج در جامعه افغانستان.

ازدواج، طوی و عروسی، اصطلاحاتی هستندکه در عرف افغانستانی برای تشکیل خانواده و پیوند میان زن و مرد، به‌کار برده می‌شود. هرچند طوی و عروسی عمدتا به مراسم و تشریفات خاص و جشن ازدواج، گفته می‌شود.

ماهیت

ازدواج در خانواده افغانستانی به‌عنوان امری مقدس، مورد توجه است. پس از پذیرش دین اسلام از سوی جامعۀ افغانستان، کلیه روابط حقوقی از جمله روابط فامیلی مطابق آموزه‌ها و احکام شریعت اسلامی، اجرا می‌شود. ازدواج در فرهنگ افغانستانی آثار و ماهیت طبیعی و حقوقی خویش ‌را حفظ نموده و بر بنیاد قرارداد حقوقی خاص میان زن و مرد انعقاد می‌یابد که بر اساس آن، استمتاع جنسی، تولید مثل و تشکیل خانواده، مشروعیت پیدا می‌کند.

اهداف

هدف ازدواج در خانواده افغانستانی، مشروعیت بخشیدن به حلیت استمتاعات جنسی زوجین از همدیگر، تولید و بقای نسل، حفظ عزت، عفت، شرف، کرامت و شخصیت انسان، تشکیل خانواده، تعاون و همکاری زوجین درکار و اشتغال خانواده، تربیت فرزندان، حفظ و صیانت پایه‌های اجتماع، کنترل ناهنجاری‌های اجتماعی، ایجاد آرامش روحی و روانی و تامین نیازمندی‌های عاطفی زوجین است.

قواعد

درافغانستان براساس اصول و قواعد شریعت اسلامی، ازدواج با برخی از نزدیکان وگروه‌های اجتماعی مانند مادر، مادرکلان (مادر بزرگ)، خواهر، خواهر زن، مادر زن، عمه و هم‌چنین زن دیگران، ممنوع است. اما ازدواج‌ در دایره نزدیکان سببی و نسبی خارج از قلمرو محارم، سنت پذیرفته به‌شمار می‌آید.

انواع

رسم‌کلی در افغانستان همسرگزینی به‌صورت دایمی است. نکاح موقت در میان اهل تشیع و یا نکاح مسیار درمیان اهل سنت، اگرچه از مقبولیت همگانی برخوردار نیست، اما بعد از وقوع نابسامانی‌های سیاسی درافغانستان و مهاجرت‌های‌گسترده، حداقل درمیان اهل تشیع افغانستان رو به فزونی‌گذاشته است. در میان اهل سنت افغانستان که چنین عقدی را جایز نمی‌دانند، نکاح موقت، حتی به عنوان یک راه حل اجتماعی برای بخشی از جامعۀ افغانستان که توانایی و یا مقبولیت لازم برای ازدواج دایمی‌ را ندارند، نیز پذیرفته نشده است. هرچند «خانه دامادی» را که داماد در خانه پدر عروس ساکن می‌شود، نزدیک به نکاح مسیار دانسته‌اند. نکاح مسیار نکاح دایمی است‌که زن از برخی حقوق خویش مانند؛ حق هم‌خوابگی، ارث، نفقه و مانند آن صرف نظر می‌کند.

چند همسری

چندهمسری درافغانستان ازگذشته تاکنون مرسوم بوده است. این رسم درمیان قبایل جنوب کشور و درمیان اقوام پشتون، بیشتر از سایر اقوام افغانستان رواج داشته و زنان به‌طور سنتی در مورد این‌که با چه کسی یا چه زمانی ازدواج می‌کنند، اجازه اظهار نظر نداشته‌اند، به همین دلیل ازدواج مجدد میان سران و فرماندهان طالبان شیوع بیشتری داشته است.

ازدواج با همسر دوم، سوم و چهارم برای مردان وضعیتی نیست‌ که آن‌ها با تمایل، چنین وضعیتی‌را انتخاب نمایند. زنان نیز تمایل به ورود در ازدواج‌های متعدد را ندارند اما اجتناب از این‌گونه ازدواج‌ها برای‌شان میسر نیست. ازدواج‌های متعدد چیزی است‌که افراد تحت شرایط خاص، برای ورود به آن، احساس تکلیف می‌کنند تا بدین ترتیب از عرف‌های و توقعات رفتاری زنان و مردان در فامیل متابعت کنند.

در قانون، شرایطی برای ازدواج با بیش از یک زن در نظرگرفته شده است مانند این‌که خوف عدم عدالت میان زوجات موجود نباشد، زوج،کفایت مالی برای تامین نفقه زوجات از قبیل غذا، لباس، مسکن و درمان را داشته باشد؛ مصلحتی مشروع مانند عقیم بودن زوجه اولی و یا مبتلا ‌بودن وی به امراض صعب العلاج، وجود داشته باشد.

سن ازدواج

درافغانستان به‌صورت تقریبی، سنین بین 15 تا 20 سال برای دختران و سنین 18 تا 25 سال برای پسران، بیشترین دوره سنی ازدواج است. به‌صورت بسیار محدود، در برخی قبایل و روستاهای دوردست‌، افراد زیادی به تجرد قطعی سوق داده شده‌اند که البته تجرد قطعی دختران بیشتر از پسران است. بر اساس یک تحقیق، 42 درصد خانواده‌های افغانستانی اظهارکرده‌اندکه حداقل یکی از اعضای خانواده‌شان قبل از رسیدن به سن 18 سالگی ازدواج‌کرده است. این آمار در مناطق محروم مانند اردوگاه‌های آوارگان داخلی حتی به 62 درصد می‌رسد. این تحقیق، کاهش امنیت اجتماعی و افزایش فقر و خشونت را باعث افزایش این روند دانسته است.

بر اساس قانون مدنی افغانستان، اهلیت ازدواج وقتی‌کامل می‌گرددکه ذکور (پسران) سن 18 سالگی و اُناث (دختران) سن 16 سالگی را تکمیل‌کرده باشند. ازدواج دختران زیر 16 سال فقط با اجازۀ پدر و رأی محکمه (دادگاه) با صلاحیت، تجویز می‌شود. ‌ازدواج با دختر زیر 15 سال نیز ممنوع است. از سوی دیگر، قانون منع خشونت علیه زن، سن ازدواج برای زن و مرد را 18 سال تمام دانسته و ازدواج در سن پایین‌تر را جرم شمرده است.

کفویت

کفویت یا برابری و هم‌شأنی زوجین، براساس هنجارهای فرهنگی در افغانستان، مورد توجه است. کفویت بین زوجین بر اساس مذهب حنفی، در مواردی چون؛ اسلام، نَسَب، موقعیت اقتصادی، حرفه و پیشه، مورد تاکید است. برابری در سن، قبیله و مذهب نیز فاکتورهایی هستندکه درحوزۀ کفویت عرفی افغانستان قرار دارد و ازموضوعات پرچالش است. ازدواج غیر هم‌سن (مردان مسن با دختران کم‌سن) نیز از رسومات قبیله‌ای افغانستان بوده و آمار زیادی را به خود اختصاص داده است.

منابع

• قرآن کریم
• اکبری، زهرا، «ازدواج موقت چالشی فراروی خانواده»، وب سایت روزنامه صبح کابل، تاریخ نشر: 3 جولای 2020م.
• «حکم نکاح به نیت طلاق و نکاح مسیار چیست»، اسلام کوئست نت، تاریخ نشر: 22 اردیبهشت 1392ش.
• دیبرا ج اسمیت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج درافغانستان، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، کابل، 1387ش.
• «رجب وگل‌اندام، زوجی از قوم هزاره و پشتون، در زندان طالبان»، اندیپیندینت فارسی، تاریخ نشر: 16 تیر 1401ش.
• رحمانی، سید عبدالوهاب، «راهنمای حقوق خانواده در افغانستان ازدیدگاه قانون مدنی و عرف افغانستان»، کمیته دفاع از حقوق زنان افغانستان (روزنه)، 1383ش.
• سرخسی، شمس‌الدین محمد بن سهل، المبسوط، مصر، مطبعه السعاده، بی‌تا.
• شهرستانی، علی‌اکبر، قاموس لهجه هزارگی، کابل، پوهنتون کابل، 1361ش.
• صادقی، فیروز، «ازدواج زیر سن هنوز در افغانستان قربانی می‌گیرد»، خبرگزاری خامه‌پرس، تاریخ نشر: 13 نوامبر 2021م.
• عدالت‌خواه، عبدالقادر، حقوق فامیل، کابل، مطبعه میوند، چاپ اول، 1387ش.
• عبدالله، نظام‌الدین، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، کابل، مطبعه میوند، چاپ سوم، 1391ش.
• قانون منع خشونت علیه زن، شماره مسلسل 989، مصوب 1388ش.
• قانون مدنی افغانستان، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
• «گفت‌وگو با عالمی بلخی عضو پارلمان افغانستان در مورد تصویب قانون احوال شخصیه اهل تشیع»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ نشر: 7 اسفند 1387ش.
• محبوبی، فرشته، «چرایی افزایش رقم مجردان در کشور»، روزنامه صبح کابل، تاریخ نشر: 3 جولای 2020م.
• منجم‌زاده، محمود، «شیوع پدیده چندهمسری در میان سران طالبان»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ نشر: 14 شهریور 1401ش.