استخدام بانوان

استخدام بانوان؛ به‌کارگیری زنان در مشاغل دولتی و خصوصی.

استخدام بانوان که اشتغال دائمی یا موقت زنان در مراکز و ادارات دولتی و خصوصی را به دنبال دارد، اگرچه برای آنها درآمد و دستمزد ماهیانه به‌همراه دارد و در برخی مشاغل نیز پاسخ‌گوی نیازهای ضروری جامعه است، اما حضور آنها در شغل‌های متعدد، پیامدهای نامطلوبی در خانواده و اجتماع نیز دارد.

مفهوم‌شناسی

استخدام در لغت، به‌معنای به خدمت گرفتن و مشغول شدن به کاری است که در مقابل انجام وظایف، حق‌الزحمه دریافت شود. استخدام بانوان نیز به‌معنای اشتغال آنها در سازمان‌های دولتی و خصوصی است که به‌صورت ماهیانه حقوق و مزایا از کارفرمای خود دریافت کنند.

سیر تحول اشتغال بانوان

بانوان از گذشته تا‌کنون علاوه بر انجام امورات مربوط به خانه و خانه‌داری در انجام کار‌های بیرونِ خانه (مانند کشاورزی و دامپروری) همواره دوشادوش مردان خانواده مشغول به کار بوده‌اند. با گذر زمان، زنان وارد عرصۀ کار در بیرون خانه شدند و به‌صورت موقت یا دائمی در برخی مشاغل (مانند خیاطی، قابلگی، ریسندگی، بافندگی، معلمی، پرستاری و مامایی) به‌صورت خوداشتغالی یا به‌عنوان نیروی کار برای دیگران اشتغال داشتند و در قبال کار خود مبلغی را از مشتری یا کارفرما دریافت می‌کردند. با پیشرفت تکنولوژی، سبک زندگی نیز به‌لحاظ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، تحت تأثیر آن قرار گرفت و حضور گسترده‌تر زنان در عرصۀ اجتماعی به یکی از الزامات برای رفع نیاز‌های فردی و اجتماعی تبدیل شد. همین امر سبب گرایش بانوان به تحصیلات عالیه شد. آنها به منظور امنیت شغلی و اقتصادی تلاش کردند در ارگان‌های دولتی یا خصوصی به‌صورت رسمی یا قراردادی فعالیت کنند و در قبال خدمات شغلی که در حوزه‌های مختلف ارائه می‌دهند، ماهیانه مبلغ مشخصی را دریافت کنند.

وضعیت استخدام بانوان پس از انقلاب اسلامی

پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار حکومت جمهوری اسلامی، تحولات اساسی در اشتغال و استخدام بانوان پدید آورد. با پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب آیین‌نامه‌های قانونی، گسترۀ حضور و اشتغال زنان در مشاغل مختلف وسیع شد و بانوان با رعایت دستورات و قوانین اسلامی و دینی توانستند در ارگان‌های مختلف استخدام شوند. افزایش تعداد بانوان تحصیل کرده و افزایش امنیت بانوان در پست‌های شغلی مختلف پس از انقلاب سبب افزایش تقاضای کار توسط آنها و استقبال از آزمون‌های استخدامی شد. آمارها نشان می‌دهد در آزمون‌های استخدامي ادواري، متقاضيان شركت كننده زن بیشتر از مردها هستند. با گذر زمان دولت تمهیداتی را برای جذب بیشتر بانوان در آزمون‌های استخدامی به‌خصوص در رشته‌ها و مشاغلی که متناسب با روحیات زنان بوده، در نظر گرفت تا با این کار به تأمین نیروی زن که از ضروریات جامعه است، بپردازد. امروزه با توجه به نیاز جامعه مبنی بر حضور بانوان در برخی پست‌های اجرایی و مدیریتی متناسب با توانایی و روحیات زن، جذب بانوان در رشته‌های مختلفی مانند پزشكي، پيراپزشكي، مالي و بانکداری، فني مهندسي، فرهنگي هنري، اجتماعي، محيط زيست، ارگان‌های نظامی و انتظامی و آموزش و پرورش بیشتر شد و بانوان مانند آقایان می‌توانند متناسب با رشتۀ تحصیلی خود در هر یک از آزمون‌های استخدامی برگزار شده توسط دولت شرکت کرده و پس از کسب امتیاز علمی و مصاحبه، در آن ارگان استخدام شده و با امنیت و آرامش به انجام وظیفه پرداخته و حقوق و مزایای مشخص دریافت کنند.

تفاوت مردان و زنان در استخدام

کارشناسان معتقدند با لحاظ وضعیت و موقعیت زنان و مردان، تفاوت معناداری در قابلیت استخدام کارکنان زن و مرد وجود ندارد؛ در برخی مشاغل سخت مانند استخدام در معدن و راهداری فقط نیروی مرد استخدام می‌شود. همچنین در برخی مشاغل خاص زنانه مانند متخصص زنان، استخدام فقط معطوف به بانوان می‌شود.

پیامدهای مثبت استخدام بانوان

از جمله پیامدهای مثبت استخدام بانوان عبارت‌اند از:

1. افزایش امنيت شغلي و اقتصادی بانوان در ارگان‌های اداری و دولتی نسبت به سایر مشاغل؛
2. امکان کار کردن بانوان به‌صورت نیمه‌وقت (ساعات اداری)،
3. افزایش امنیت روحی و حفظ کرامت بانوان.
4. نظم خاص در پرداخت حقوق و دستمزد و دریافت مرتب آن بدون تأخیر؛
5. فرصت ارتقاء علمی و ادامه تحصیل؛
6. وجود نظم مشخص در وظایف و ساعت کاری افراد؛
7. ارتقای شغلی در طول زمان؛
8. بهره‌مندی از مزایایی مثل عیدی، بن، تخفیفات و مرخصی زایمان؛
9. بیمه خدمات درمانی؛
10. دریافت حقوق بازنشستگی؛
11. رشد ملی و ارائه تصویری مثبت از جایگاه بانوان در جمهوری اسلامی در سطح جهان.

چالش‌ها

امروزه در کنار گسترش مشارکت اجتماعی زنان، تعارض‌های شغلی برای زنان روبه ‌افزایش بوده و این امر مشکلات خانوادگی و اجتماعی متعددی را پدید آورده است. از جمله مهم‌ترین چالش‌هایی که بانوان استخدام شده در برخی مشاغل با آن روبه‌رو هستند، عبارت‌اند از:

1. تضعیف بنیان خانواده: اگرچه استخدام زنان در برخی مشاغل یکی از ضروریات اجتماعی و فرهنگی جامعه است؛ اما امروزه دامنۀ مشارکت بانوان در مشاغل مختلف به برخی مشاغل کاملاً مردانه گسترش یافته که هم به‌لحاظ روحی و جسمی برای بانوان مناسب نیستند و هم به‌لحاظ ارزشی، کرامت زن را تهدید می‌کند. این چالش، زندگی خانوادگی و اجتماعی بانوان را با خطراتی مواجه کرده و سبب تضعیف بنیان خانواده شده است.
2. وابستگی مالی به بیرون از خانه: استخدام بانوان در مشاغل مختلف، موجب وابستگی مالی آنها به بیرون از خانه می‌شود و بسیاری از بانوان با اتکا به این امر یا از ازدواج صرف نظر می‌کنند و یا با اتکا به استقلال مالی، راحت‌تر تصمیم به طلاق و فروپاشی زندگی مشترک خود می‌گیرند.
3. افزایش تنش‌های محیطی و تأثیر آن بر سلامت جسمی و روحی بانوان: مستندات حاکی از آن است که بسیاری از بانوان استخدام شده در مراکز دولتی و خصوصی با تنش‌های کاری، خانوادگی و اجتماعی متعددی مواجه هستند که این امر سبب افزایش خستگی، افسردگی، اضطراب و ترس در آنها می‌شود.

راهکارها

صاحب‌نظران با هدف کنترل چالش‌های استخدام بانوان، موارد زیر را مورد توجه قرار داده‌اند:

1. به‌کارگیری زنان در مشاغل سازگار با اقتضائات جسمی و روانی آنها؛
2. توجه ویژه سیاست‌گزاران به تأمین شرایط لازم برای فعالیت همراه با آسایش و آرامش بانوان در محیط کار.

منابع

• «استخدام بانوان در نیروی انتظامی 1402»، وب‌سایت ایران تحصیل، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1402ش.
• «بررسی تفاوت استخدام رسمی آزمایشی و قطعی»، وب‌سایت ایران استخدام، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1402ش.
• توکلی، حسین، «استقبال زنان در آزمون استخدامی دستگاه‌های اجرایی کشور»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان، تاریخ بازدید: 30 مهر1402ش.
• جارالهی، عذرا، «تاریخچه اشتغال زن در ایران»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 3 و 4، 1372ش.
• حسن‌پور، اکبر و همکاران، «بررسی تفاوت قابلیت استخدام کارکنان زن و مرد در سازمان‌های دولتی»، فصلنامۀ مطالعات اجتماعی و روانشناختی زنان، شمارۀ 1،1390ش.
• دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1402ش.
• طباطبایی، سید احمد، «بيشترين متقاضيان شركت كننده در آزمون استخدامي ادواري زنان هستند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1383ش.
• «مساله استخدام زنان در بخش دولتی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1394ش.
• نقدی، اسداله و ترکمان، خاطره، «بررسی تعارض‌های شغلی زنان شاغل در نظام دیوان‌سالاری مورد مطالعه: اداره‌های منتخب شهر همدان»، نشریه جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ 3، 1396ش.