اشترانکوه
اشترانکوه؛ منطقه‌ای حفاظت‌شده در سه شهرستان دورود، ازنا و الیگودرز استان لرستان.
منطقة محافظت‌شدة اشترانکوه در استان لرستان و در جنوب و جنوب غربی شهرستان دورود و بخش غربی ازنا و الیگودرز واقع شده و قله‌های بلند، رودهای زیبا و دره‌های عمیقی را در دل خود جای داده است. این منطقه، بلندترین نقطة استان لرستان محسوب می‌شود و رشته‌کوه‌های بلند آن به به آلپ ایران معروف است. منطقة اشترانکوه در سال ۱۳۴۰ش به‌عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد، اما این قانون در سال ۱۳۴۹ش پایان یافت. در این سال‌ها سازمان شکاربانی، قرق اختصاصی تیان (تیون) را با الحاق ارتفاعات سفیدکوه بزرگ و کوچک، پریزکوه کوچک و بزرگ، گزرسون، سرسبز، تخت‌کالا، اسینه، بادی بزرگ و کوچک، گچه و گولک به‌عنوان منطقة حفاظت‌شدة اشترانکوه اعلام کرد.[۱] اکنون اشترانکوه از جمله مناطق حفاظت‌شده ایران است.[۲] این منطقه، ۱۰۴ هزار هکتار وسعت دارد و دمای متوسط سالانة آن تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. این منطقه اقلیم مدیترانه‌ای معتدل تا مرطوب و سرد دارد.[۳]
رشته‌کوه اشترانکوه
این رشته‌کوه که با نام‌های شتران‌کوه، شترکوه[۴] و شترون‌کوه نیز شناخته می‌شود[۵] بخشی از چین‌خوردگی زاگرس است.[۶] قله‌های این رشته‌کوه مانند کاروانی از شتر در ارتفاعات مختلف در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.[۷] این کوه در مدار جغرافیایی 33 درجه و 20 دقیقه و 29 ثانیه عرض شمالی و 49 درجه و 17 دقیقه و 21 ثانیه واقع شده است.[۸] جهت دسترسی به این رشته‌کوه باید از خرم‌آباد به سمت روستای تیان رفت؛ سپس از این روستا به سمت پناه‌گاه گل‌گل حرکت کرد.[۹] پهنای این رشته‌کوه، میان ۲ تا ۱۱ کیلومتر متغیر است.[۱۰] این رشته‌کوه در معرض پدیده‌های ریزش و لغزش قرار داشته و فرآیندهای یخچالی و مجاور یخچالی در دره‌های آن اتفاق می‌افتد.[۱۱] سن‌بران بلندترین قلة اشترانکوه است که حدود ۴۱۵۰ متر ارتفاع دارد.[۱۲] از دیگر قله‌های این رشته‌کوه می‌توان به چال‌میشان، گل‌گل، گِلِ‌‌گَهَر، کوله‌لایو، میرزایی، فیالسون، لگه، سراب‌شاه‌تخت، پیاره کمندون، ازنادر و کوله‌جنو اشاره کرد.[۱۳] بر روی این رشته‌کوه در بسیاری از روزهای سال برف و باران باریده و معمولأ سفیدپوش است؛ اشترانکوه از کانون‌های آبگیری دائمی استان لرستان محسوب می‌شود و رودهای بسیاری از دامنة آن سرچشمه گرفته و به خلیج فارس و دریای عمان می‌ریزند. مهم‌ترین رودهای این رشته‌کوه سزار، ماربوره، کمندان، هندر و گهررود هستند.[۱۴]
دریاچة گهر
در دامنة جنوبی این رشته‌کوه، دریاچة آب شیرین گهر قرار دارد[۱۵] که ایرن نیز نامیده می‌شود.[۱۶] این دریاچه در ارتفاع ۲۳۶۰ متری[۱۷] و در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی الیگودرز قرار داشته و از دو بخش گهر بالا و گهر پایین تشکیل شده است. ریزش کوه و انسداد مسیر رودخانة گهر سبب ایجاد این دریاچة زیبا شده است. با لبریز شدن دریاچة گهر بالا، آب آن به دریاچة گهر پایین ریخته و دوباره آب‌ها در مسیر رودخانة گهر قرار می‌گیرد.[۱۸] این دریاچه به‌عنوان نگین اشترانکوه و زاگرس شناخته می‌شود.[۱۹] یک زمین‌شناس اتریشی در سال ۱۸۸۸م نام خود را به‌عنوان کاشف دریاچة گهر ثبت کرده است. همچنین یک بانوی جهانگرد انگلیسی در سال ۱۸۹۰م به مدت ۳ ماه در این منطقه تحقیق کرده و ۱۰۰۰ کیلومتر راه پیموده است. جهانگردان به‌واسطة کار او، این دریاچه را با نام ایرن می‌شناسند.[۲۰] این رشته‌کوه از گذشته، محل ییلاق و قشلاق عشایری مانند زلقی، حاجی‌وند و عیسی‌وند بوده است.[۲۱] در اطراف دریاچة گهر امکانات رفاهی از جمله سرویس بهداشتی، کمپ محیط زیست و پاسگاه نیروی انتظامی وجود دارد.[۲۲]
سراب تیان
تیان، دهکده‌ای زیبا در ۲۲ کیلومتری غرب شهرستان ازنا و در شمال غربی اشترانکوه است. این روستا در مسیر جادة ازنا-دورود قرار دارد. سراب یا چاه تیان یک پدیدة زمین‌شناسی است که در آن آب گوارایی در گودالی جمع شده و از دهانة چاه جاری می‌شود. ارتفاع این چاه ۲۲۰۰ متر از سطح دریا است، دهانة آن حدود ۳ الی ۴ متر و عمق آن حدود ۵ متر است. این سراب یا چشمه در ابتدای بهار پرآب شده و اواخر تابستان و اوایل پاییز خشک می‌شود و تا بهار سال آینده بی‌آب می‌ماند.
تونل برفی ازنا
این تونل برفی در شهرستان ازنا و منتهی الیه جنوب شرقی اشترانکوه واقع شده است. این منطقه در ارتفاع ۲۵۰۰ متری از سطح دریا در دامنة شمالی قلة کول‌ازنادر قرار گرفته است. این دره از سه طرف با دیوارهای بلند محصور شده و محل تجمع برف است. انباشته شدن برف‌ها در این دره باعث تبدیل آن به یخچال شده و حرکت آب در کف دره، تونلی در زیر برف‌ها به‌وجود آورده است. طول این تونل متغیر است و گاهی به چند صد متر می‌رسد. این تونل در برج‌های اردیبهشت و خرداد به حداکثر طول خود و در برج‌های شهریور و مهر به حداقل طول خود می‌رسد. عرض این تونل در برخی نقاط به ۱۰ متر می‌رسد. شکل تونل از شکل دره پیروی کرده و شیب زیادی دارد. هوای داخل تونل بر اثر وجود برف‌های زیاد بسیار کم بوده و گاهی اختلاف دمای آن با بیرون تا حدود ۲۵ درجه سانتی‌گراد است.[۲۳] این تونل در سال ۱۳۹۸ش در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رسید.[۲۴]
پوشش گیاهی
در این منطقه ۶۰۰ گونة گیاهی شناسایی شده است که ۶۸ گونة آن‌ها بومی هستند. از جمله گیاهان این منطقه می‌توان به بلوط، بنه، انجیر وحشی، گلابی وحشی، آلبالوی وحشی، تمشک، زالزالک، درخت آزاد (نوعی درخت بومی قفقاز)، بید، گردو، کیکم (گونه‌ای از سرده افرا)، ارس، محلب (یکی از گونه‌های زیرسردة گیلاس)، بادام کوهی اسپرس کوهی، شیرخشت لرستانی، لاله واژگون، آلاله، پونه اشترانکوهی، موسیر، درمنه (گیاهی از تیرة کاسنیان)، بومادران، سریش ایرانی، دافنه (درختچه‌ای زینتی و بسیار معطر)، گچ دوست (نوعی گیاه دارویی)، جو وحشی، جگن (گیاهی علفی که در مرداب‌ها و نواحی باتلاقی منطقه‌های معتدل و گرم جهان می‌روید)، گاوزبان بدل و آویشن اشاره کرد.
گونه‌های جانوری
پستانداران این منطقه شامل پلنگ ایرانی، خرس قهوه‌ای، کل و بز، قوچ و میش، گربه وحشی، کفتار، گرگ، روباه، شغال و شنگ، گوسفند وحشی، گربه جنگلی، گورکن، سمورسنگی، زرده بر (از خانوادة راسویان)، قاقم (از خانوادة راسوها)، روباه معمولی، سمورآبی، سنجاب ایرانی، سنجابک درختی، گراز، جرد لیبی (از تیرة موش‌ها)، دوپای کوچک (از تیرة موش‌ها)، هامستر خاکستری، سیاهگوش، خفاش نعل اسبی مدیترانه‌ای و خفاش بال سفید می‌شود. پرندگان این منطقه شامل کبک دری، کبک، عقاب طلایی، کرکس، کرکس مصری، شاهین، بالابان، دلیجه کوچک، سهره طلایی (از راستة گنجشک‌سانان)، سهره نوک بزرگ، جیجاق جزو (از راسة گنجشک‌سانان)، هما، عقاب شاهی، دال، کوکو، تیهو، شبگرد معمولی، شاه بوف، جغد جنگلی، دارکوب سبز، دارکوب سوری، چلچله کوهی، دم جنبانک زرد، پی‌پت گلوسرخ، صعوه کوهی (از راسة گنجشک‌سانان)، صعوه ابرو سفید، چکچک گوش سیاه (از تیرة مگس‌گیران)، چکچک دم سرخ، طرقه کوهی (از خانوادة چکاوکی‌ها)، کمرکولی جنگلی، زردپره سرسیاه، کلاغ نوک سرخ، کلاغ نوک زرد می‌شوند. خزندگان و دوزیستان این منطقه شامل لاک‌پشت مهمیزدار، آگامای صخره‌ای فلس درشت (از انواع سوسماران نادر)، مار چلیپر، مارکوتوله پارسی، گرزمار، سوسمار زاگرس، لاک‌پشت برکه‌ای، افعی شاخدار، مار قیطانی، افعی شاخدار و سوسمار مارچشم می‌شوند. ماهی‌ها این منطقه شامل قزل‌آلای رنگین‌کمان، قزل‌آلای خال قرمز، سیاه ماهی، زرده پر است.[۲۵]
پانویس
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ «مناطق حفاظت‌شده استان لرستان»، اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ ناصرالدین شاه، سفرنامۀ عراق عجم (بلاد مرکزی ایران)، ۱۳۶۲ش، ص۶۸و۹۱.
- ↑ بیشاپ، از بیستون تا زردکوه بختیاری، ۱۳۷۵ش، ص۲۰۸.
- ↑ جعفری، کوه‌ها و کوه‌نامۀ ایران، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۶۳؛ فرهنگ جغرافیایی کوه‌های کشور، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۹۶؛ مرگان، مطالعات جغرافیایی، ۱۳۳۹ش، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ «دامنه اشترانکوه»، سایت توریست‌گاه.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ جعفری، کوه‌ها و کوه‌نامۀ ایران، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۶۳.
- ↑ علایی طالقانی، ژئومورفولوژی ایران، ۱۳۸۲ش، ص۱۴۸و۱۶۶و۱۷۷.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ جعفری، کوه‌ها و کوه‌نامۀ ایران، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۶۳.
- ↑ افشین، رودخانه‌های ایران، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۸و۲۹۸و۳۰۵و۳۱۰-۳۱۱و۳۱۴؛ مرگان، مطالعات جغرافیایی، ۱۳۳۹ش، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ افشین، رودخانه‌های ایران، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۱۴؛ جغرافیای کامل ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۰۶۹و۱۰۷۱؛ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (خرم‌آباد)، ۱۳۷۳ش، ج۵۸، ص۳۴۱.
- ↑ گابریل، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ۱۳۴۸ش، ص۲۷۷و۳۳۵.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ افشین، رودخانه‌های ایران، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۱۴؛ جغرافیای کامل ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۰۶۹و۱۰۷۱؛ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (خرم‌آباد)، ۱۳۷۳ش، ج۵۸، ص۳۴۱.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ «سفری جذاب به آلپ ایران در دل اشترانکوه؛ «دریاچه گهر» لرستان بهشت گم‌شده ایران»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ مرگان، مطالعات جغرافیایی، ۱۳۳۹ش، ج۲، ص۲۰۲.
- ↑ «آشنایی با امکانات و تفریحات مهیج در دریاچه گهر»، سایت سرپوش گردشگری.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
- ↑ توکلی، «تونل برفی ازنا»، سایت کجارو.
- ↑ شکوری، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو.
منابع
- «آشنایی با امکانات و تفریحات مهیج در دریاچه گهر»، سایت سرپوش گردشگری، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، وزارت نیرو، ۱۳۷۳ش.
- بیشاپ، ا.، از بیستون تا زردکوه بختیاری، به‌ترجمۀ مهراب امیری، تهران، آتران، چ۱، ۱۳۷۵ش.
- توکلی، نگین، «تونل برفی ازنا»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- جعفری، عباس، کوه‌ها و کوه‌نامۀ ایران، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۶۸ش.
- جغرافیای کامل ایران، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش، تهران، نشر کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۶۶ش.
- «دامنه اشترانکوه»، سایت توریست‌گاه، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- رضایی، «جامه اشترانکوه»، خاندان بزرگ کریوند، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «سفری جذاب به آلپ ایران در دل اشترانکوه؛ «دریاچه گهر» لرستان بهشت گم‌شده ایران»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
- شکوری، بهنام، «منطقة حفاظت‌شده اشترانکوه»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- علایی طالقانی، محمود، ژئومورفولوژی ایران، تهران، قومس، ۱۳۸۲ش.
- فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (خرم‌آباد)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۳ش.
- فرهنگ جغرافیایی کوه‌های کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۹ش.
- گابریل، آ.، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، به‌ترجمۀ فتحعلی خواجه‌نوری، تهران، ابن سینا، ۱۳۴۸ش.
- مرگان، ژ.، ایران، مطالعات جغرافیایی، به‌ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز، دانشگاه تبریز، ۱۳۳۹ش.
- «مناطق حفاظت‌شده استان لرستان»، اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- ناصرالدین شاه، سفرنامۀ عراق عجم (بلاد مرکزی ایران)، تهران، تیراژه، ۱۳۶۲ش.