اطعام غدیر
اطعام غدیر؛ غذا دادن به دیگران در روز عید غدیر به شکرانۀ امامت علی بن ابی‌طالب.
اطعام غدیر از آداب و رسوم شیعیان در گرامیداشت روز غدیر خم است که در روایات اهل‌بیت به آن سفارش شده است. برخی روایات، ثواب فراوانی برای اطعام در عید غدیر برشمرده‌‌اند و در این روایات از شیعیان خواسته شده است که به اندازه توان خود به آن اهتمام بورزند.
مفهوم‌شناسی
واژه عربی «اطعام» به‌معنای خوراندن و غذا دادن به دیگری،[۱] در فرهنگ مسلمانان یک فضیلت اخلاقی و عمل ستوده به‌شمار می‌رود.[۲] در فرهنگ شیعیان، سنت غذا دادن به دیگران به‌مناسبت عید غدیر و با عنوان «اطعام غدیر»، نشانۀ شکرگزاری و شادمانی آیینی به‌خاطر امامت علی بن ابی‌طالب است.[۳]
پیشینه
پیامبر اکرم در سال دهم هجرت، همراه هزاران نفر برای انجام مناسک حج از مدینه به طرف مکه حرکت کرد.[۴] پیامبر در این سفر که آخرین حج او بود و به «حجة الوداع» مشهور شد، پس از پایان اعمال حج به طرف مدینه حرکت کرد. در روز هجدهم ماه ذی‌الحجه که پیامبر اکرم به منطقه‌ای با نام «غدیر خم» رسیده بود، فرشتۀ وحی بر او نازل شد و از جانب خداوند، به او امر کرد تا علی را به‌عنوان جانشین خود، به مردم معرفی کند. رسول خدا در حضور هزاران حاجی که همراه او بودند، ولایت علی بن ابی‌طالب را اعلام کرد.[۵] این واقعه به‌تدریج و با اهتمام ویژۀ اهل‌بیت، به‌عنوان عید بزرگ شیعیان، نهادینه شد و «عید الله الأکبر»[۶] نام گرفت.[۷] از پیامبر خدا نقل شده است که روز غدیر خم را برترین عید امت مسلمان معرفی کرده، زیرا خداوند در آن روز، دین را تکمیل و نعمت را بر مسلمانان تمام کرده است.[۸] امام صادق، «عید غدیر» را شریف‌ترین عید مسلمانان[۹] و شایستۀ شکرگزاری در پیشگاه خداوند دانسته است.[۱۰] امام رضا، روز غدیر را نزد آسمانیان مشهورتر از زمینیان دانسته است.[۱۱]
ابن‌طلحه شافعی (۵۸۲–۶۵۲ق)، از علمای اهل‌سنت در سدۀ هفتم هجری، به عیدبودن روز هجدهم ذی‌الحجه در فرهنگ مسلمانان آن روزگار تصریح کرده است. به گفته او، عید دانستن این روز از آن‌رو بوده است كه رسول خدا، على را به منزلتی رفیع تخصیص داد و هیچ یک از مردم را در این جایگاه با على شریک نساخت.[۱۲] علی بن حسین مسعودی (260/۲۸۰-۳۴۵/۳۴۶ق) تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری، نوشته است که فرزندان و شیعیان امام علی، روز غدیر خم را بزرگ می‌دارند.[۱۳] گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که امام رضا در عید غدیر، مجلس بزرگداشت برگزار می‌کرده است.[۱۴] شیخ کلینی (۲۵۸-۳۲۹ق)، محدث قرن چهارم هجری نیز در روایتی به جشن گرفتن شیعیان در عید غدیر، اشاره کرده است.[۱۵] گَردیزی، تاریخ‌نگار قرن پنجم هجری نیز روز غدیر خم را از روزهای بزرگ اسلامی و اعیاد شیعیان برشمرده است.[۱۶] مردم در روز غدیر خم شهرها را آذین می‌بستند،[۱۷] خیمه‌ها را برمی‌افراشتند، پرچم‌ها را می‌آویختند، شتر قربانی می‌کردند و شبانگاه آتش روشن کرده به جشن و شادی می‌پرداختند.[۱۸]
تبریک گفتن، زینت کردن، شادمانی، غسل کردن، هدیه دادن، روزه گرفتن و افطاری دادن به روزه‌داران، از مهم‌ترین اعمالی است که در عید غدیر، مورد توجه مسلمانان و به‌ویژه شیعیان قرار دارد؛[۱۹] اما از میان این اعمال، اطعام (غذا دادن) دیگران در عید غدیر بیش از سایر اعمال در فرهنگ شیعیان، با اقبال روبرو شده است و امام صادق نیز در روایتی از روز غدیر خم با عنوان «اطعام الطعام» نام برده است.[۲۰] توجه فزاینده شیعیان به سنت «اطعام غدیر» متأثر از آموزه‌های روایی است که پاداش و اجر بی‌شمار و کم‌نظیری برای آن، بیان کرده‌اند.[۲۱]
سفارش امامان به اطعام در عید غدیر
در برخی گزارش‌های تاریخی از اهل‌بیت به‌ویژه امام صادق و امام رضا، آمده است که آنها پیروان خود را به اطعام در روز غدیر خم تشویق می‌کردند؛ امام صادق در گفتگو با یاران خویش پس از تأکید بر اهمیت بزرگداشت عید غدیر از میان مناسبت‌های دینی به‌دلیل اهمیت انتصاب علی بن ابی‌طالب به مقام پیشوایی جامعۀ مسلمان، شیعیان را به مجموعه‌ای از اعمال دعوت کرده است که نشانۀ اهتمام به عید غدیر است، از جمله: روزه‌داری، عبادت، عیدی دادن، دیدار برادران دینی و غذا دادن به دیگران.[۲۲] امام رضا نیز بر اساس یک گزارش تاریخی در روز عید غدیر، گروهی از یاران نزدیک خویش را برای افطار نزد خود نگه داشت و برای خانواده‌های آنها نیز غذا به همراه هدایای متنوع مانند پوشاک، انگشتر و کفش فرستاد.[۲۳] سپس به نقل گزارشی تاریخی پرداخت که بر اساس آن، در یکی از سال‌های دوران حکومت امام علی، روز جمعه با عید غدیر مطابق شده بود و در آن روز امام علی بر فراز منبر به‌مناسبت تقارن دو عید بزرگ غدیر و جمعه،[۲۴] عید غدیر را روز تکمیل دین و روشنایی دیدگان پیامبر و مؤمنان نامید[۲۵] و از حاضران در آن مجلس خواست که در آن روز بر شادمانی خود بیفزایند و به‌اندازه توان و امکانات خود به خانواده و آشنایان و دوستان، نیکی کرده و در این روز با آنها به جود و سخاوت بیشتر رفتار کنند.[۲۶]
از آن‌جا که استحباب روزه‌داری در عید غدیر[۲۷] نزد شیعیان از شهرت برخوردار است،[۲۸] بسیاری می‌کوشند که اطعام غدیر را در شام غدیر و برای افطار آماده کنند. از ویژگی‌های اطعام غدیر در روایات آن است که محدود به قشر خاصی از جامعه نبوده و همگان را در بر می‌گیرد؛ بر این اساس در روایات به اطعام خانواده و آشنایان، نیازمندان،[۲۹] مؤمنان، برادران دینی[۳۰] و نیز افطاری به روزه‌داران[۳۱] در روز غدیر سفارش شده و ثواب این اطعام به‌اندازه ثواب اطعام همه انبیا و صدیقین ذکر شده است.[۳۲] امام علی افطاری دادن به یک مؤمن را در عید غدیر، همسان افطاری دادن به ۱۰ «فِئام» دانسته و هر فئام را معادل صدهزار نبی و صدیق و شهید معنا کرده است. او همچنین ایمن ماندن از کفر و فقر از جانب خداوند را برای اطعام‌دهنده ضمانت کرده است.[۳۳]
آداب و رسوم اطعام غدیر
امروزه غذا دادن به دیگران در عید غدیر از آداب و رسوم نهادینه‌شده در فرهنگ شیعیان است و آنها در راستای ماندگاری و جلب توجه همگانی به واقعۀ غدیر خم، اطعام غدیر را به سنتی شیرین و دلچسب تبدیل کرده‌اند. بسیاری از شیعیان در جشن غدیر، فراتر از اطعام با انواع غذا، میوه، چای، شربت و شیرینی، متناسب با حرفه یا مهارت خود، در این روز به ارائۀ رایگان خدمات گوناگون مانند پزشکی، تربیتی، آموزشی، مسافرکشی، تعمیر خودرو و لوازم خانگی و حتی تهیه کتاب و اسباب‌بازی برای کودکان می‌پردازند.[۳۴] اطعام غدیر در کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان، عراق، یمن، بحرین، عربستان، هندوستان و ترکیه با آداب و شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود، اما توزیع شربت و شیرینی از رسوم مشترک اطعام غدیر در این کشورها است. در افغانستان، ساداتی که تمکن مالی دارند به همسایگان و خویشان خود اطعام و نذری می‌دهند. شیعیان عربستان به‌مناسبت عید غدیر، دو یا سه شب مجلس جشن برگزار می‌کنند و در این مجالس با شیرینی و برنج و گوشت از حاضران، پذیرایی می‌شود.[۳۵] در ایران، سنت اطعام غدیر توسط مردم و به‌صورت گسترده در منازل، مساجد، تکایا و حسینیه‌ها انجام می‌شود.[۳۶]
- مورد فهرست گلوله‌ای
پویش اطعام غدیر برخی مراکز و نهادها در سال‌های اخیر اقدام به راه‌اندازی پویشی با نام اطعام غدیر کرده‌اند تا علاوه بر ترویج سنت اطعام غدیر، غذاهای تهیه‌شده را به‌صورت نظام‌یافته و هدف‌مند به نیازمندان برسانند. آستان قدس رضوی در سال ۱۴۰۰ش در قالب پویش اطعام غدیر، با جلب مشارکت مردمی، یک میلیون وعده غذا در سراسر ایران توزیع کرد.[۳۷] پویش اطعام غدیر به‌منظور اطعام با نذورات مؤمنان، از سوی آستان قدس رضوی در سال‌های بعد نیز ادامه یافته و مشارکت همگانی در این پویش از طریق اپلیکیشن رضوان و سامانه پرداخت نذورات، صورت می‌گیرد.[۳۸] سامانه هدایا و نذورات متعلق به آستان حضرت فاطمه معصومه در شهر قم نیز از این پویش حمایت می‌کند.[۳۹]
- مورد فهرست گلوله‌ای
مهمانی کیلومتری غدیر ایرانیان از سال 1401ش با الگوبرداری از پیاده‌روی اربعین، به‌مناسبت عید غدیر اقدام به شادپیمایی در خیابان‌ها می‌کنند. در سال ۱۴۰۲ش در جشن ۱۰ کیلومتری غدیر که با حضور میلیونیِ شیعیان در تهران برگزار شد، ۱۳۰۰ موکب با 50 هزار خادم، از شرکت‌کنندگان با چای، شربت، شیرینی و انواع غذاها پذیرایی کردند.[۴۰] در سال 1403ش نیز «مهمونی کیلومتری غدیر»، ابهت و عظمت اجتماع شیعیان و اهمیت عید غدیر را به جهانیان نشان داد.[۴۱] شادپیمایی مردم قم به‌مناسبت عید غدیر در مسیر هفت‌کیلومتری بولوار پیامبر اعظم از حرم حضرت فاطمه معصومه تا مسجد جمکران برگزار می‌شود. در سال 1403ش هزاران نفر از مردم قم در این شادپیمایی حضور یافتند. ایستگاه‌های صلواتی و موکب‌های بسیاری از سوی گروه‌های مردمی و جهادی و هیأت‌های مذهبی، در مسیر شادپیمایی از حاضران پذیرایی کردند و شیرینی، شربت، هندوانه، آب، چای، انواع ساندویچ و غذاهای گوناگون از سوی موکب‌ها ارائه شد. موکب‌های فرهنگی نیز در مسیر شاپیمایی قمی‌ها برای کودکان و نوجوانان برنامه‌های مختلفی اجرا کردند.[۴۲] شادپیمایی به‌مناسبت عید غدیر در شهرهای دیگر مانند شیراز نیز در حال رایج‌شدن است؛ در سال 1403ش شیرازی‌ها در عید غدیر به‌سوی حرم شاهچراغ، شادپیمایی کردند و در مسیر با انواع غذاها و شربت و شیرینی، پذیرایی شدند.[۴۳] مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، میهمانی کیلومتری غدیر را فرصتی برای ایجاد شور و شعور در جامعه دانست که با برجسته‌سازی واقعۀ غدیر در افزایش آگاهی، بصیرت وشناخت مردم به‌ویژه جوانان و نوجوانان دربارۀ حقانیت مذهب تشیع مؤثر است. در این رویداد، بخش بزرگی از جامعه با تفکر و اعتقاد همسان و در بازه زمانی معین، مجموعه رفتارهایی را به‌صورت مشترک تجربه می‌کنند که سبب ایجاد احساس خوشایند در جامعه می‌شود. ویژگی مهم این رویداد اجتماعی، مردمی‌بودن آن است و همگان در تأمین هزینه‌های اطعام و پذیرایی این جشن، مشارکت می‌کنند و از این طریق، انسجام و همبستگی اجتماعیِ شیعیان را به نمایش می‌گذارند.[۴۴]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه اطعام.
- ↑ برقی، المحاسن، 1371ق، ج1، ص292.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 1411ق، ص752.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۱۴۸.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، 1409ق، ج3، ص405.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۸۹.
- ↑ خامنه‌ای، «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید غدیر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، 1417ق، ص188.
- ↑ حلی، العدد القویة لعدد المخاوف الیومیة، 1408ق، ص168.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، 1416ق، ج10، ص443.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، 1364ش، ج6، ص24.
- ↑ نصیبی، مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول، 1419ق، ص79.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاِشراف، ۱۳۵۷ق، ص۲۲۱-222.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 1411ق، ص752.
- ↑ کلینی، الکافی، 1417ق، ج4، ص149.
- ↑ گردیزی، زین الاخبار، ۱۳۶۳ش، ص۴۶۶.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۱۱، ص۲۷۶.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۴.
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، ذیل اعمال روز هجدهم ذی‌الحجه، ص490.
- ↑ حلی، العدد القویة لعدد المخاوف الیومیة، 1408ق، ص169.
- ↑ «اطعام مومنین در عید غدیر برای همه اعم از فقیر و غنی گواراست»، خبرگزاری مهر.
- ↑ حلی، العدد القویة لعدد المخاوف الیومیة، 1408ق، ص168.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 1411ق، ص752.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 1411ق، ص754.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 1411ق، 755.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 1411ق، ص757.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، 1417ق، ج8، ص284.
- ↑ «ثواب روزه گرفتن در عید غدیر»، هدانا: وبگاه پاسخ‌گویی به سؤالات دینی.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج94، ص117.
- ↑ ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، 1409ق، ج1، ص475.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 1411ق، ص758.
- ↑ ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، 1409ق، ج1، ص465.
- ↑ کفعمی، المصباح، 1405ق، ص701.
- ↑ «جشن غدیر از آذربایجان تا خوزستان/سفره علوی در سراسر ایران پهن شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «آداب و رسوم کشورهای مختلف برای برگزاری عید ولایت»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «جشن غدیر از آذربایجان تا خوزستان/سفره علوی در سراسر ایران پهن شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «برپایی پویش اطعام غدیر و جلب مشارکت مردمی، یک میلیون وعده غذا را در سراسر کشور طبخ و توزیع شد»، وب‌سایت بنیاد کرامت رضوی.
- ↑ «پویش بزرگ اطعام غدیر»، وب‌سایت ارتباطات مردمی آستان قدس رضوی.
- ↑ «اطعام عید غدیر خم»، سامانه هدایا و نذورات حرم فاطمه معصومه.
- ↑ «جشن ۱۰ کیلومتری غدیر در تهران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «غوغای تهران‌نشینان در مهمونی کیلومتری غدیر»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «شادپیمایی ۷ کیلومتری عید غدیر در قم به سمت مسجد مقدس جمکران»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «گفت‌وگوی استاندار فارس با شرکت‌کنندگان در مراسم شادپیمایی عید سعید غدیر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «میهمانی ۱۰ کیلومتری غدیر منجر به شور و نشاط اجتماعی شده است»، خبرگزاری مهر.
منابع
- «آداب و رسوم کشورهای مختلف برای برگزاری عید ولایت»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مرداد ۱۳۹۹ش.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، أسد الغابة، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
- ابن‌جوزی، ابوالفرج، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- «اطعام عید غدیر خم»، سامانه هدایا و نذورات حرم فاطمه معصومه، تاریخ بازدید: 10 تیر 1403ش.
- «اطعام مومنین در عید غدیر برای همه اعم از فقیر و غنی گوارا است»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 4 تیر 1403ش.
- «برپایی پویش اطعام غدیر و جلب مشارکت مردمی؛ یک میلیون وعده غذا را در سراسر کشور طبخ و توزیع شد»، وب‌سایت بنیاد کرامت رضوی، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۴۰۰ش.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیة، 1371ق.
- «پویش بزرگ اطعام غدیر»، وب‌سایت ارتباطات مردمی آستان قدس رضوی، تاریخ انتشار: 2 تیر 1403ش.
- «ثواب روزه گرفتن در عید غدیر»، هدانا: وبگاه پاسخ‌گویی به سؤالات دینی، تاریخ بازدید: 10 تیر 1403ش.
- «جشن ۱۰ کیلومتری غدیر در تهران»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۲ق.
- «جشن غدیر از آذربایجان تا خوزستان/سفره علوی در سراسر ایران پهن شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۶ تیر ۱۴۰۲ق.
- حلی، علی بن یوسف، العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۸ق.
- خامنه‌ای، «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید غدیر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: 30 شهریور 1395ش.
- خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1417ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 8 تیر 1403ش.
- «شادپیمایی ۷ کیلومتری عید غدیر در قم به سمت مسجد مقدس جمکران»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 5 تیر 1403ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث، قم، ۱۴۱۶ق.
- شیخ صدوق، ابن‌بابویه محمد بن علی، الامالی، قم، مؤسسة البعثة، 1417ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1364ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق.
- «غوغای تهران‌نشینان در مهمونی کیلومتری غدیر»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 5 تیر 1403ش.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، تهران، اسوه، 1379ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح: جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة، قم، دار الرضی، ۱۴۰۵ق.
- گردیزی، ابوسیعد، زین الاخبار، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۶۳ش.
- «گفت‌وگوی استاندار فارس با شرکت‌کنندگان در مراسم شادپیمایی عید سعید غدیر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 5 تیر 1403ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، قاهره، دار الصاوی، 1357ق.
- «میهمانی ۱۰ کیلومتری غدیر منجر به شور و نشاط اجتماعی شده است»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 3 تیر 1403ش.
- نصیبی، محمد بن طلحة، مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول، بیروت، مؤسسة البلاغ، 1419ق. [[رده: مذهب شیعه]