اعتماد به نفس

اعتماد به نفس؛ باور آدمی به توانایی‌های خود.

اعتماد به نفس (Self-confidence)، به‌معنای میزانی از خودباوری است که به آدمی انگیزه می‌دهد تا از هیچ تلاشی فروگذار نکرده و از هیچ سختی ناامید نشود. در ادبیات دینی اعتماد به نفس به معنای که انسان را از اعتماد به خدا جداکند و فرد به خود نگاه استفلالی داشته باشد، پذیرفته شده نیست، اما به این معنا که فرد به توانمند‌های خود به‌عنوان نعمت‌های خداوند توجه نماید و از آنها برای رساندن خود و دیگران به کمال استفاده نماید، امر پذیرفته شده است.

مفهوم‌شناسی

واژۀ اعتماد به نفس از قرن هفدهم میلادی مورد استفاده قرار گرفته است. برخی بزرگان دین اعتماد به نفس را یک مفهوم غربی و برساخته تمدن مدرن می‌داند؛ در نگاه توحیدی اعتماد به خدا و افتخار به بندگی او فضیلت است نه اعتماد به نفس. برخی بر این باورند که اعتماد به نفس عبارت از آن چیزی است که دربارۀ خود می‌اندیشید، احساسی که دربارۀ خود دارید و برآیندی از اطمینان به خود و احترام به خویشتن است. از نظر روانشناسی، هر گاه انسان، برای رسیدن به اهداف خود عزمی جدی داشته باشد، از موانع راه و شکست‌های احتمالی نترسیده و تسلیم آنها نخواهد شد؛ زیرا این فرد، به توانایی خود باور داشته و مطمئن است که به اهداف خود می‌رسد. بسیاری بر این باورند که اعتماد به نفس، اکتسابی نبوده و باید کشف شود. در حقیقت، آدمی می‌تواند این ویژگی را در خود، همچون بذری که در ساحت جسم آدمی کاشته می‌شود، پرورش داده و تقویت کند. برخی، اعتماد به نفس را احساس مثبت در مورد خود و جهان می‌دانند که به طرز رفتار شجاعانه‌ای منجر می‌شود که ناشی از احترام به خود است.

شاخص‌های افراد دارای اعتماد به نفس

از جمله ویژگی‌ها و شاخص‌های فرد دارای اعتماد به نفس می‌توان به آینده‌گرایی، مخاطره‌پذیری، تسلط بر عواطف و احساسات، کمک‌پذیری و کمک‌رسانی، پذیرش دیگران، نمایش اطمینان به خود، خودگشودگی، هدف‌داری، مسئولیت‌پذیری و وحدت شخصیت اشاره کرد. علاوه بر آن، فرد دارای اعتماد به نفس، از خودکارآمدی بیشتری برخودار بوده و نیز به تبع آن، رفتارهای بهداشتی مناسب‌تری را از خود بروز می‌دهد. این فرد، در نهایت، پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.

بررسی اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان

اعتماد به نفس، از مهمترین پایه‌های زندگی است که می‌تواند در دوران کودکی شکل گرفته و نقشی کلیدی در سلامت و رفاه کودکان ایفا کند. این نیرو، همچنین، در سلامت اجتماعی، ذهنی، رفتاری و هیجانی کودکان تأثیر داشته و بر چگونگی برخورد کودک با شکست‌ها، فشار همسالان و همتایان و چالش‌های دیگر زندگی مؤثر است. کارشناسان، اعتماد به نفس مناسب در کودکان و نوجوانان را سلاح آنها به‌منظور مقابله با چالش‌های دنیای جدید می‌دانند. آنها مواردی را برای افزایش این قدرت در کودکان پیشنهاد داده‌اند؛ مانند:

1. دوست داشتن کودکان: نشان دادن علاقه خود به آنها.
2. ستایش آنها در جایی که لازم است: ستایش واقع‌بینانه و بازخورد مثبت نسبت به کودکان.
3. کمک به فرزندان برای تعیین اهداف واقعی: کمک به فرزندان برای تعیین اهداف معقول و نیز جلوگیری از شکست آنها.
4. آموزش عشق به خود و مثبت سخن گفتن به کودکان: بچه‌ها باید یاد بگیرند که از همان کودکی خود را دوست داشته باشند.
5. آموزش انعطاف‌پذیری به آنها: پذیرش شکست و درک اینکه هیچ وقت، هیچ کسی در همۀ امور موفق نخواهد شد.
6. تحریک استقلال و ماجراجویی: کودکانی که به خود اطمینان دارند، تمایل به انجام کارهای جدید و بدون ترس از شکست دارند.
7. تشویق به انجام ورزش و سایر فعالیت‌های جسمی: با این گونه اعمال، کودکان یاد می‌گیرند که می‌توانند تمرین کرده، پیشرفت کنند و به اهداف خود دست یابند.
8. پشتیبانی از علاقه‌مندی‌های کودکان: هر فردی در زمینه‌ای مهارت درونی دارد.
9. تنظیم قوانین سازگاری: یادگیری و انجام قوانین در درون خانواده به کودک احساس امنیت و اعتماد به نفس می‌دهد.
10. دادن گزینه‌هایی برای انتخاب به کودکان: دادن اختیار به کودکان، احساس قدرت را در آنها زنده می‌کند.
11. انجام برخی از کارها توسط خود کودکان: والدین باید صبور بوده و به کودکان اجازه دهند تا خود آنها کارهای مربوطه را انجام دهند.
12. انجام کارهای خانوادگی مناسب: سپردن وظایف و مسئولیت‌هایی به کودکان در درون خانواده.

راهکارهای افزایش اعتماد به نفس

پژوهشگران بر این باورند که برخی عوامل در تقویت اعتماد به نفس تأثیر داشته و رسیدن به قله‌های موفقیت را برای فرد هموارتر می‌کنند:

1. ارادۀ قوی؛
2. پشتکار و مداومت؛
3. آمادگی رویارویی با موضوع و تسلط بر آن؛
4. تمرکز روی موضوع موردنظر با به کارگیری تمامی قوای ذهنی و جسمی؛
5. صداقت؛
6. شجاعت؛
7. کوشا بودن؛
8. تحرک داشتن؛
9. فعال بودن؛
10. رقابت؛
11. تحمل‌پذیری؛
12. خویشتن‌داری؛
13. پایداری و شکست‌ناپذیری؛
14. تخصص؛
15. مسئولیت‌پذیری؛
16. شناسایی نقاط قوت و ضعف؛
17. توجه به رفتار و کردار؛
18. گوش فرادادن به ندای درونی؛
19. جستجوی موقعیت‌های تازه در زندگی.

مراحل تقویت اعتماد به نفس

تقویت اعتماد به نفس در انسان‌ها دارای مراحلی به شرح زیر است:

1. روشن‌بینی؛
2. خودآگاهی؛
3. خوداتکایی؛
4. خودشیفتگی؛
5. تصور مثبت افراد (خودپندارۀ مثبت)؛
6. رویارویی با مشکلات؛
7. تقویت اراده؛
8. صبر و شکیبایی؛
9. تجربه‌آموزی؛
10. احترام به خود.

اعتماد به نفس در اسلام

کارشناسان حوزۀ اسلامی بر این باورند که خاستگاه اعتماد به نفس، حوزۀ اخلاق است. البته اعتماد به نفس افراطی که در برابر اعتماد به خدا قرار می‌گیرد، غیراخلاقی است. این گونه از اعتماد به نفس و یا اعتماد به دیگران، «رذیلت» نامیده شده است. با این تفکیک، اعتماد به نفس دارای ابعاد سلبی و ایجابی است؛ بُعد ایجابی یعنی انسان از هر نظر متکی به خود است. این معنا، هرچند از دیدگاه روانشناسی پسندیده است اما از منظر فرهنگ توحیدی قابل قبول نیست. بُعد سلبی اعتماد به نفس نیز به‌معنای عدم اعتماد به دیگران است که از دیدگاه روانشناسی و توحیدی قابل قبول و فاعل آن لایق تحسین و ستایش است.

روایات و احادیث نقل شده از پیامبر اسلام و پیشوایان دین، نشان از سیرۀ عملی و تعلیمی آنها در رابطه با اعتماد به نفس دارد؛ برای مثال، در حدیثی از پیامبر آمده است که «هر کسی از ما کمک بخواهد، ما به او کمک می‌کنیم اما اگر کسی بی‌نیازی بورزد، خداوند او را بی‌نیاز خواهد کرد». شهید مطهری نیز اعتماد به نفس را مفهومی اسلامی و دینی معرفی کرده و پرورش آن را یکی از شیوه‌های تربیتی پیشوایان اسلام می‌داند. او بر این باور است که اعتماد به نفسی که اسلام در انسان بیدار می‌کند این است که امید او را از هرچه غیر خود، از بین می‌برد. بنابراین، کارشناسان حوزۀ اسلامی، اعتماد به نفس حقیقی را به‌معنای پذیرش مسئولیت زندگی و شخصیت توسط خود و تلاش برای رسیدن به سعادت و کمال واقعی می‌دانند.

منابع

• «15 روش برای اینکه اعتماد به نفس کودکانمان را بالا ببریم»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 13 دی 1401ش.
• اسلامی، سیدحسن، اعتماد به نفس، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1383ش.
• اسلامی نسب، علی، روانشناسی اعتماد به نفس مبتنی بر مکاتب اسلامی و غربی، تهران، مهرداد، 1373ش.
• جوادی آملی، عبدالله، کرامت در قرآن، مرکز نشر فرهنگی، تهران، رجاء، 1377ش.
• دلخواهی، سحر، «افزایش اعتماد به نفس در زندگی با 30 راهکار آسان و اثربخش»، وب‌سایت کاربوم، تاریخ بازدید: 13 دی 1401ش.
• «راهکارهای افزایش اعتماد به نفس کودک»، وب‌سایت انجمن معارف، تاریخ بازدید: 13 دی 1401ش.
• سبحانی‌نیا، محمد، «جوان و اعتماد به نفس»، با معارف اسلامی آشنا شویم، شماره 48-50، 1380ش.
• طباطبایی، محمدحسین، خلاصۀ تعالیم اسلام، تهران، کعبه، 1417ق.
• طباطبایی، سیدمحمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمد باقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، اسلامیه، 1362ش.
• لواسانی، محمدرضا و آذربایجانی، مسعود، «الگوی اعتماد به نفس در اخلاق اسلامی»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اسلام و روانشناسی، ص6، شماره 10، 1391ش.
• مطهری، مرتضی، داستان راستان، تهران، صدرا، 1379ش.
• مظلومی، سعید و دیگران، «ارتباط اعتماد به نفس و خودکارآمدی با رفتارهای بهداشتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی یزد»، گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، شماره 2، 1385ش.
• میچام، دانیل، معجزۀ اعتماد به نفس، به ترجمۀ ضیاءالدین رضاخانی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1372ش.
• Barry L. Reece & Brandt Rhonda, Human Relation Principles and Practices, Boston: Houghton Mifflin Company, 1990.