اقتصاد خانواده

اقتصاد خانواده؛ منابع مالی خانواده و مهارت برقراری تعادل دخل و خرج خانواده.

اقتصاد خانواده، مهم‌ترین بخش شکل‌دهندۀ رفتار اقتصادی و نگرش تک‌تک افراد جامعه در خانواده است. نهاد خانواده توان ایجاد اقتصادی سالم و یا اقتصادی بیمار را خواهد داشت. در تمامي جوامع، خانواده مهمترين عامل توليد و توزيع كالا و خدمات در جامعه است. از اين‌رو، اقتصاددانان، خانواده را بنيان زندگي اقتصادي جوامع مي‌دانند.

مفهوم‌شناسی

اقتصاد خانواده علم یا مهارتی است که به چگونگی بسیج منابع و امکانات در راستای رفع نیازهای اقتصادی گوناگون خانواده در سطح جامعه می‌پردازد. اعضای خانواده از طریق اقتصاد خانواده یاد می‌گیرند که چگونه برای رفع نیازهای گوناگون و رو به گسترش خود، با تلاش و هزینۀ منطقی، بیشترین نتیجۀ مطلوب و رضایت‌مندی را از کار، تولید و مصرف داشته باشند. خانواده با برخورداري از دو عامل مهم توليد يعني «سرمايه» و «نيروي انساني» يک واحد اقتصادي است. برخی از محققان اقتصاد خانواده را تخصیص منابع محدود قابل دسترس به مهم‌ترین نیازها و خواسته‌های خانواده به‌دور از اسراف و تبذیر دانسته‌اند. منظور از منابع همان راه‌های درآمدی خانواده است که طبیعتاً محدود، اما قابل حصول است و نیازها همان مسایل متعددی است که بقای خانواده به آن بستگی دارد.

اهمیت اقتصاد خانواده

اقتصاد خانواده نقش مهمی در اقتصاد کشورها دارد. بخش قابل توجهی از کسب‌وکارهای موجود بر پایة مدیریت یا مالکیت خانوادگی استوار است، به‌طوری که حدود نیمی از تولید ناخالص ملی از طریق این کسب‌وکارها تأمین می‌شود. شیوۀ مدیریت اقتصادی خانواده‌ها امروزه بخش عمده‌ای از هویت آنان را تشکیل می‌دهد.

اقتصاد خانواده در اسلام

در زندگی خانوادگی، زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند چنین قانونی نشان می‌دهد که زندگی مشترک در وضع اقتصادی زن و شوهر مؤثر بوده و هرکدام در مال دیگری شریک است. تنها مرد نیست که در تشکیل سرمایة خانوادگی مؤثر است، بلکه زن نیز در حفظ آنچه مربوط به مرد است می‌تواند مؤثر باشد؛ اما اساس پیوند زوجین در اقتصاد خانوادة متعارف منحصر به طمع، شراکت و همکاری زن و مرد به‌منظور استخدام متقابل و دستیابی به سود و منفعت حاصل از زندگی مشترک است. اساس خانواده در اسلام مودت، رحمت، وحدت عاطفی و فداکاری برای یکدیگر بوده و کنش‌های اقتصادی در سایۀ آن سامان می‌یابد و نه محاسبات فقط منفعت‌طلبانه.

شاخص‌های اقتصاد خانواده

الف) درآمد

یکی از شاخص‌های اقتصاد خانواده کسب ‌درآمد است که به‌صورت معمول به چهارگونه ميسر است:

1. کار

کار و خانواده می‌‌توانند اثر متقابل و نقش مکمل برای یکدیگر داشته باشند، با کارکردن، نیازهای خانواده برآورده می‌‌شود. امروزه کسب‌وکار خانگی و خانوادگی، به‌عنوان راهكاري مهم براي ايجاد اشتغال و درآمد در سراسر جهان به‌حساب می‌آیند. در حال‌حاضر کشورهایی چون آمریکا، انگلستان، استرالیا، چین، ایتالیا، ژاپن از جمله کشورهای موفق در زمینة توسعه کسب‌وکارهای خانگی به‌شمار می‌روند که کارآفرینی خانوادگی در آن‌ها روزبه‌روز و به شکل تخصصی‌ در حال گسترش است. طبق آمارها ۲۳ درصد کل مشاغل در کشورهای توسعه‌یافته را کسب‌وکارهای خانگی به خود اختصاص داده است. امروزه خدمات اینترنتی مانند تبلیغات و ارائه خدمات آموزشی و تخصصی، مشاغل‌خانگی را تنوع و تکثر بخشیده و نوعی انقلاب در کسب‌وکار خانگی را سبب شده است. این گونه از کار، مزایای زیر را در پی دارد:  حضور حداقل یکی از والدین در منزل که موجب احساس امنیت روانی در فرزندان می‌شود؛  به حداقل رساندن هزینه‌های جاری تولید در مقایسه با توسعة فیزیکی کارخانه‌ها؛  جلوگیری از اتلاف وقت کارکنان در رفت‌وآمدهای شهری و هم‌چنین کاهش ترافیک و آلودگی هوا در شهرهای بزرگ؛  استفاده از فن‌آوری‌های ساده و نه چندان هزینه‌بر برای اشتغال‌زایی در اغلب این نوع مشاغل؛  امکان بیشترِ آشناشدن فرزندان با اقتصاد و هم‌چنین اهمیت و نحوة کار و اشتغال، با توجه به وجود کسب‌وکار اقتصادی در محل زندگی آن‌ها.

2. سرمايه‌گذاري

سرمایه‌گذاری خانوادگی به‌معنای سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و فعالیت‌هایی است که با هدف افزایش درآمد و حفظ و گسترش سرمایة خانواده انجام می‌شود، از قبیل: سرمایه‌گذاری در بازار سهام، بورس، املاک و سرمایه‌گذاری در کسب و کارهای کوچک و متوسط باشد. سرمایه‏‌گذاری در بازار سرمایه، علاوه‌بر کارکردهای کلان اقتصادی از حیث اقتصاد خرد خانواده نیز واجد نتایج مؤثری است که مهم‌ترین آن تجهیز و هدایت پس‌‏اندازهای خرد خانواده به بازارهای مولد و جلوگیری از ورود به بازارهای سفته‌بازی و دلالی است.

3. پس‌انداز

پس‌اندازکردن در خانواده به میزان درآمد افراد بستگی ندارد؛ بلکه به روش مدیریت اقتصاد خانواده ارتباط دارد، هر چه میزان درآمد بیشتر باشد، میزان پس‌انداز هم می‌تواند بیشتر شود.

4. ارث، دريافت هدايا، جوايز

بخش ديگري از راه‌هاي کسب‌درآمد خانواده از طريق هدايا، ارث، جوايز و عيدي‌ها است که با نگاه اقتصادی مي‌تواند به سرمايه تبديل و در درازمدت از سود سرمايه‌گذاري آن‌ها استفاده شود.

ب) مدیریت هزینه

مدیریت هزینه به‌معنای بهترین بهره‌وری با حداقل امکانات است که باید در زندگی برای نیازهای ضروری خود برنامه‌ریزی کرد. خانوارها به‌منظور مدیریت مناسب هزینة خود، باید از مصرف‌گرایی پرهیز کرده و ضمن رعایت مواردی چون مصرف بهینۀ انرژی و پرهیز از خریدِ بیش از حد نیاز خانوادة خود، مصرف خانواده را متناسب با کمترین درآمد دائمی تنظیم کنند. از منظر دینی، صرفه‌جویی، قناعت و پرهیز از تجمل‌گرایی و چشم‌ و هم‌چشمی لازمۀ اجرای مدیریت صحیح اقتصادی خانواده‌ها و تضمین کنندة موفقیت آنان در بُعد اقتصادی است.

نقش زنان در اقتصاد خانواده

در سبک ‌زندگی اسلامی مرد به‌عنوان مدیر خانواده دارای مسئولیت‌های مختلفی است که تأمین نیازهای خانواده و نان‌آور بودن، یکی از آنها است؛ اما نقش زن نیز برای مدیریت اقتصاد خانواده دارای اهمیت است. در فرهنگ اسلامی مهم‌ترین وظیفة زن خانه‌داری و پرورش فرزندان است. در جوامع غربی، زن و خانواده و اهداف تربیتی آنها در خدمت توسعة اقتصادی و منفعت‌طلبی مادی است. این نوع نگاه به زن وظیفة اصلی او در رشد و تربیت فرزندان صالح و کارآمد در جامعه را هم خدشه‌دار کرده و جایگاه زن را در حد یک کالای لوکس تنزل داده است. در سبک ‌زندگی غربی، زن و مرد نقش مساوی در زندگی دارند و این مسئله تأثیر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روی جامعه می‌گذارد که از جملۀ آن کم‌اهمیت شدن نقش خانواده در تربیت فرزند و تقلیل فرزندآوری است. با نگاه اسلامی، زنان می‌توانند از راه درآمد و کنترل مصرف، در اقتصاد خانواده نقش محوری داشته باشند چون زن به‌عنوان مدیر اقتصادی خانواده در خرید و نحوة مصرف کالا و خدمات نقش مهمی به عهده داشته و از مسائل و نیاز‌های خانواده به خوبی آگاه هستند. بانوان می‌دانند برای گذراندن چرخة زندگی خانواده به چه وسایلی احتیاج است و با توجه به درآمد خانواده خرج خانه را مدیریت می‌کنند. زنان می‌توانند با اتحاد و همبستگی در بین اعضای خانواده نسبت به شناخت عادت‌های اشتباه هزینه‌ها و حذف باورهای غلط اقدام کنند.

مصرف صحیح و کارآمد در خانواده

آموزش چگونگی مصرف، نخست از خانواده آغاز می‌شود؛ ازاین جهت برای بهینه‌سازی مصرف و بهره‌برداری درست از درآمدها، باید از افراد خانواده آغاز کرد، والدین برای مدیریت اقتصاد خانواده باید اصول بنیادین مصرف را در اندیشة خود جایگزین و به آن‌ها باور داشته باشند و در عمل نیز به کار بندند. از آن‌جا که مصرف براي تأمين نياز بوده و نيازها نیز هر روز تنوع بيشتري مي‌يابد و از طرف ديگر منابع درآمدي خانواده محدود است، بايد نيازها را اولويت‌بندی کرد تا بين درآمد و هزينه‌ها ايجاد تعادل شود.

اصول اولیۀ مصرف

الف) تعادل؛

با حفظ تعادل میان درآمد‌ و هزینه، بودجۀ خانواده با کسری مواجه نمی‌شود و بلکه پس‌انداز هم به‌وجود می‌آید تا خانواده از این پس‌انداز برای مصارفی مثل حوادث ناگهانی یا خرید کالاهای عمده مثل خانه، ماشین یا وسایل آیندة فرزندان خود استفاده کند. ب) تخصیص بودجه؛ از مجموع درآمد خانواده ابتدا باید هزینة امور ضروری، کنار گذاشته شود. تخصیص بودجه برای هر بخش از هزینه‌های خانوار، تأثیر بسیاری برایجاد نظم در اقتصاد خانواده دارد.

ج) کارآمدکردن بودجه؛

با توجه به اصل کارآمدکردن بودجه، با کمترین هزینه، بیشترین بازده به دست می‌آید؛ برای مثال اگر قرار باشد هزینه‌ای برای تفریح و سرگرمی خانواده اختصاص یابد، این کار می‌تواند صورت‌های مختلفی داشته باشد مثل پیاده‌روی و قدم‌زدن در پارک و یا رفتن به سینما؛ می‌توان با انتخاب کم‌خرج‌ترین راه‌ها، بیشترین مطلوبیت و بازدهی را به خانواده داد.

تأثیر اقتصاد خانواده در سبک زندگی

سبک ‌زندگی فردی و خانوادگی به‌طور مستقیم از وضعیت اقتصادی تبعیت می‌کند؛ هر فرد می‌تواند سبک‌ زندگی خود را بر اساس تمایلات و نیازهای شخصی خود شکل دهد، از این‌رو سبک ‌زندگی می‌تواند تأثیر به‌سزایی در کیفیت زندگی و رضایتمندی فرد داشته باشد. امروزه با توجه به گسترش فرهنگ مدرنیسم، نوعی سبک‌زندگی در بین خانوارها ترویج شده که در آن، اغلب مواد و کالاها به‌صورت آماده خریداری می‌شود. مثل فست‌فود و غذاهایی که با فرآوری سادۀ مواد اولیه به بازار عرضه شده‌اند. حاکم شدن روحیۀ مصرف‌گرایی، سوءمدیریت در مصرف، اسراف و تبذیر، تجمل‌گرایی، چشم و هم‌چشمی، حرص بر جمع مال، و بخل و خساست نسبت به اموال از جمله آفاتی است که اقتصاد خانواده و به تبع آن جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهد. خانوادهایی که سبک ‌زندگی دینی بر آن حاکم باشد خانوادهایی با اقتصاد مستحکم خواهند بود.

تقویت اقتصاد خانواده

1- برنامه‌ریزی؛

خانواده برای پیشرفت در زندگی و کسب آرامش و آسایش، نیازمند برنامه‌ریزی اقتصادی است. بی‌برنامگی موجب نابسامانی درآمد و هزینۀ خانواده می‌شود و در گزاره‌های دینی از آن به کلید فقر یاد شده است. نبود برنامه‌ریزی برای هزینه‌های جاری در خانواده، حتی درآمدهای زیاد را تباه می‌کند، و خانواده را با کمبود روبه‌رو می‌سازد. بر اساس این نگاه، امام رضا کمال حقیقی ایمان را برنامه‌ریزی در زندگی دانسته است.

2- مشاوره اقتصادی؛

بعضی خانواده‌ها در مدیریت اقتصادی خود از توان لازم برخوردار نیستند و یا با مسائل و مشکلاتی مواجه می‌شوند که به‌تنهایی از عهدۀ آن بر نمی‌آیند، دراین‌صورت مراجعه به مشاوران اقتصادی لازم است.

3- افزایش سطح دانش اقتصادی خانواده؛

رکن اصلی اقتصاد خانواده را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. زمانی‌که درآمد وارد خانواده می‌شود، مدیریت خرج با خانم خانه است. خانم‌ها می‌توانند مدیریت اقتصاد را به فرزندان خود آموزش دهند. خیلی از مادران در خانه هوشمندانه عمل می‌کنند و سرمایۀ اولیه برای فرزندان در جوانی وجود دارد. ارائة آموزش‌های لازم به فرزندان و ارتقای سطح عمومی دانش اقتصادی خانواده می‌تواند زمینة خوبی برای تصمیم‌گیری‌های صحیح اقتصادی باشد.

4- روحیة همکاری بین اعضای خانواده؛

تقویت و سلامت اقتصاد خانواده در گرو تعامل مناسب بین اعضای خانواده و هم ‌چنین اولویت‌بندی نیازهای اقتصادی است.

5- میانه‌روی؛

از جمله مهارت‌های زندگی رعایت اعتدال در برنامه‌های اقتصادی خانواده است. برقراری توازن میان درآمدها و هزینه‌های زندگی، عزت نفس و حیثیت افراد را در محیط اجتماع حفظ می‌کند. امام رضا با تأکید بر میانه‌روی در مصارف مالی خانواده، در خوراک و پوشاک به رعایت اعتدال توصیه می‌کند و تضییع سرمایه و به دور افکندن هرچیز قابل استفاده حتی هسته خرما را نادرست می‌داند.

6- اهتمام به آموزه‌های دینی؛

فهم صحیح از آموزه‌های دینی و حاکم کردن سبک زندگی بر مبنای این دستورات، پیامدهای مثبتی در جهت تقویت اقتصاد خانواده دارد. توجه به آموزه‌های دینی از قبیل کار، قناعت، و پرهیز از روحیۀ اسراف و تبذیر، اقتصاد خانواده را تقویت می‌کند. اهتمام به پرداخت وجوهات شرعی نیز بر اساس آموزه‌های اسلام، موجب برکات بسیار برای خانواده‌ها است. همچنین انفاق مال موجب پربرکت‌ شدن مال می‌شود و فزونی آن را استمرار می‌بخشد و در روایات، اطعام گرسنگان، صلۀ رحم و ازدواج نیز به‌عنوان عامل ایجاد برکت یاد شده است. همچنین شکرگزاری از خداوند به خاطر نعمت‌های فراوان او سبب افزایش رزق حلال می‌شود. قرآن، شکرگزاری بندگان را موجب افزایش روزی و ناسپاسی را موجب عذاب سخت دانسته است. در جامعۀ شکرگزار که افراد با رضایت و قناعت، معیشت خود را تنظیم می‌کنند، نیازها به تعادل می‌رسد و اقتصاد جامعه به سمت استقلال پیش می‌رود.

7- سحرخیزی؛

سحرخیزی یکی از شاخصه‌های سبک زندگی اسلامی است که تأثیرات مفیدی در تمامی حیطه‌های زندگی از جمله در کسب و کار دارد؛ سَحر یکی از بهترین اوقات است که برکات زیادی برای انسان سحرخیز به همراه دارد و یکی از والاترین این برکات برای انسان طلب و دریافت رزق و روزی از خداوند در این زمان است. سحرخیزی موجب بهبود وضعیت جسمی، افزایش تمرکز، نظم و توفیق بیشتر می‌شود. در روایات، یکی از پیامدهای سحرخیزی، وسعت رزق و رزی دانسته شده است.

8- خوش‌خُلقی با خانواده

خوش‌خلقی سرمایۀ بی‌هزینه‌ای است که امام صادق از آن به عنوان عامل گوارايىِ زندگى ياد كرده، که با بودنش زندگی آرام و گوارا و در نبودش زندگی پر از تنش و تلخی است. خداوند به کسانی که با خانواده و اعضای آن به خوش‌خُلقی رفتار می‌کنند، روزی فراوان عطا می‌کند. چون اخلاق خوب شخص را مورد توجه مردم قرار مي‌دهد و آن‌ها براي رفع نيازهاي‌شان به او مراجعه مي‌كنند و او را بر ديگران ترحيج مي‌دهند. و چون معاشرت با او را خوشايند مي‌دارند، در روابط مالي و اقتصادي نيز به سراغ او مي‌آيند.

9- صدقه‌دادن

صدقه‌دادن موجب افزایش روزی می‌شود. مقدار صدقه مهم نیست، بلکه انگیزه و کیفیت آن اهمیت دارد. صدقه‌دادن صرفاً به معنای پول دادن به فقیر و رفع نیاز مادی نیست؛ بلکه در روایات معنای وسیعی برای صدقه ازقبیل عیادت مریض، امر به معروف و نهی از منکر و جواب سلام دادن بیان شده است. در آموزه‌های دینی از صدقه دادن به‌عنوان وسیلة فرود آوردن رزق و روزی از آسمان یاد شده است.

10- آموزش اقتصاد خانواده به فرزندان

باتوجه به نقش کودکان و فرزندان به‌عنوان یکی از مصرف‌کنندگان عمده در خانواده‌ها لازم است که رویکرد صحیح رفتار اقتصادی به آنان آموزش داده شود تا هدایت فرزندان در مسیر شناخت مسائل و محدودیت‌های اقتصادی خانواده‌ها، باعث اصلاح در رفتار مالی و پولی آنان شود. به نظر کارشناسان نوع عملکرد والدین به فرزندان منتقل می‌شود. مادران مدیر، قانع و صرفه‌جو، فرزندانی قانع و مدیر تربیت می‌کنند و مادران اسراف‌کار و تجمل‌گرا فرزندانی تنوع طلب و مصرف‌زده به جامعه تحویل می‌دهند؛ اولین گام در آموزش مهارت‌های اقتصادی به فرزندان، تصحیح عملکرد والدین است. خانواده، نخستين کانونی است که فرزندان در آن زندگی جمعی را آغاز می‌کنند و خود را در کنار دیگران و با دیگران می‌نگرند، و رفتار درست در جامعه انسانی را می‌آموزند. همچنین والدین به‌گونه‌ای مستقیم با گفتگو دربارة مسایل اقتصادی هنگام خرید کالا یا مصرف آب، برق، مواد غذایی و نگهداری وسایل، آموزش‌های ضروری را به آن‌ها ارائه می‌کنند.

منابع

• قرآن کریم
• «آثار و برکات سحرخیزی، از زیبا شدن چهره تا وسعت رزق و روزی»، وب‌سایت اطلس پلاس، تاریخ درج مطلب: 12 بهمن 1398ش.
• اصغری، محمود، «خانواده و نقش آن در اقتصاد مقاومتی»، در مجلة پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شمارة سوم، پاییز 1393ش.
• ابن‌بابویه، محمد بن ‌علی، من‌ لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، 1413ق.
• «ارث مرد و زن»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• اشرفی، ثاقب، «سبک‌زندگی و اقتصاد چگونه بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند؟»، وب‌سایت آتیه‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
• افشاری، محمدحسین، «اقتصاد خانواده چیست؟ بخش دوم»، وب‌سایت خانه خوبمان، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• افشاری، محمدحسین، «جایگاه زن در نظام اندیشه غرب»، وب‌سایت خانه خوبمان، تاریخ بازدید: 20 آذر 1402ش.
• «اقتصاد در خانواده1»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 10 اسفند 1387ش.
• امیدنژاد، محبوبه، «تعادل کار و خانواده»، وب‌سایت مرکز روانشناسی اکسیر، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• باقری‌راد، ساناز، «پدر و نقش‌هایی فراتر از تامین مالی خانواده»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 29 اسفند 1397ش.
• بانکی‌پور فرد، امیرحسین و همکاران، «بررسی آموزه‌های دینی بر حوزة تنظیم روابط اقتصادی در خانواده»، وب‌سایت دانشگاه فردوسی مشهد، تاریخ درج مطلب: 19 اردبیهشت 1394ش.
• بنی‌اسدی، رضا و غفارنیا، فاطمه، «سبک ‌زندگی اسلامی در اقتصاد خانواده با تکیه بر کلام و سیرة امام سجاد»، مجلة پژوهش‌های معاصر در علوم و تحقیقات، شمارة 33، فروردین 1401ش.
• بهشتی، احمد، خانواده در قرآن، قم، بوستان کتاب، 1377ش.
• بی‌ریا، سهیلا، «بررسی دیدگاه اسلام در مورد عملکرد اقتصادی زنان و نقش آنان در توسعة اقتصادی»، مجلة پژوهش‌های میان‌رشته‌ای زنان، شمارة 1، 1400ش.
• موسی‌بیگی، مهین، «اقتصاد خانواده چیست؟»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، تاریخ درج مطلب: 17 مهرماه ۱۳۹۷ش.
• پناهی، علی‌احمد، نقش زن و مرد در خانواده با رویکرد اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398ش.
• «تحلیل اقتصادی برخی آموزه‌های اخلاقی اسلام»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 27 آبان 1394ش.
• تمیمی ‌آمدي، عبدالواحد، غرر الحكم و دررالكلم، قم، موسسة علمى فرهنگى دارالحديث، ۱۳۸۳ش.
• تنکابنی فرید، مرتضی، الحدیث: روایات تربیتی از مکتب اهلبیت، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377ش.
• جعفری ندوشن، علی‌اکبر و رعیتی شوازی، علیرضا، «بررسی نقش بازار سرمایه در امنیت خانواده»، مجلۀ پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال سوم، شمارة 8، پاییز و زمستان 1393ش.
• جعفری، آتوسا، «لیست مشاغل‌خانگی فهرست۳۴۰ شغل‌خانگی زود بازده در ایران مورد تایید وزارت تعاون»، وب‌سایت مجله کسب‌وکار بازده، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• حکمت‌نیا، محمود، فلسفه حقوق خانواده، تهران، شورای فرهنگی- اجتماعی زنان، 1388ش.
• حکیمی، محمد، همراهی و همگامی- روش مصرف، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1395ش.
• حکیمی، محمدرضا و همکاران، الحیاه، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367ش.
• حیاتی، علی، «تأثیر آموزه‌های تربیتی رضوی بر سلامت روانی خانواده»، مجموعه مقالات همایش ملی حدیث رضوی، دارالحدیث، 1393ش.
• حیدری شیخ‌طبقی، پروین، «جایگاه اشتغال زنان در الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: مفاهیم، مبانی و ارکان پیشرفت، 1392ش.
• خطيب، سيد مهدي، مهارت‌های زندگی، قم، دارالحدیث، 1396ش.
• «درسنامه آموزشی مدیریت خانواده و سبک زندگی»، گنجینۀ آزمون و محتوی آموزشی، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1401ش.
• «دیدگاه امام رضا در مصرف شاکرانه و تاثیر آن در اقتصاد جامعه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۲ش.
• ذبیحی، عاطفه، «تأثیر آموزه‌های تربیتی رضوی بر سلامت روانی خانواده»، مجموعه مقالات همایش ملی حدیث رضوی، دارالحدیث، 1393ش.
• «راه‌هایی برای موفقیت اقتصاد خانواده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 19 ارديبهشت 1388ش.
• «راهکار و گام‌های طلایی برای رفع مشکلات اقتصادی خانواده»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• ساروخانی، باقر، مقدمة بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران، سروش، 1379ش.
• شهسواری، حسین، «اقتصاد خانواده دریچه پیشرفت اقتصادی کشور»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1392ش.
• شادمانی، سارا، «نقش زنان در اصلاح الگوی مصرف و اقتصاد مقاومتی»، چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، 19 تیر 1395ش.
• عطاریان بجستان، فاطمه، «زنان و اقتصاد در خانواده»، مجلة پیام زن، شمارة 261، آذر 1392ش.
• عطاردی، عزیزالله، مستند الامام الرضا، بیروت، دارالصفوه، 1413ق.
• عندلیب، محمد، «درآمد خانواده باید بودجه‌بندی شود/ خانواده‌ها منابع درآمدی خود را افزایش دهند»، خبرگزاری سلامت، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1399ش.
• فرزانه، مسعود، اقتصاد خانواده، تهران، جهاد دانشگاهی، 1390ش.
• «فواید سحرخیزی را توضیح داده و تأثیرات آن را بر اعضای بدن توضیح دهید»، وب‌سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، تاریخ درج مطلب: 16 آذر 1390ش.
• «فهرست رشته‌های مصوب مشاغل‌خانگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مهر ۱۴۰۲ش.
• قرائتی، محسن، «اگر افراد جامعه‌ شکرگزار باشند نیازها به تعادل می‌رسد/ خداوند هوای بنده شاکرش را در دنیا دارد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 11 تیر ۱۳۹۴ش.
• کاکیا، لیدا، نگرشی نو بر اقتصاد خانواده، تهران، ورای دانش، 1388ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1329ق.
• گلمکانی، وجیهه، «اقتصاد خانواده»، وب‌سایت172Eco.، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• مارشال، گوردون، فرهنگ جامعه‌شناسی، تهران، میزان، 1388ش.
• متقی، علی بن حسام‌الدین، کنزالعمال، لبنان، مؤسسة الرسالة، 1409ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء ‌التراث العربی، 1403ق.
• محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم: حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1379ش.
• محمدى رى‌شهرى، محمد، الگوى شادى از نگاه قرآن و حديث، قم، دارالحديث، 1391ش.
• «مدیریت اقتصاد در خانواده»، روزنامة صبح نو، شماره 1473، تاریخ انتشار: ۳۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «مدیریت مالی خانواده»، وب‌سایت مجموعة خودساخته، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• معیری، زینب، «اقتصاد خانواده و صرفه‌جویی در گفت‌وگو با مهندس امیرحسین مظاهری»، وب‌سایت ثروت‌آفرینان، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• ‌موسوی ‌لقمان، سیده اشرف و همکاران، «تحلیل مضمون سیاست‌های اقتصاد خانواده در ایران»، مجلۀ مطالعات راهبردی زنان، شمارة 83، بهار 1398ش.
• «مهارت‌های مدیریت هزینۀ خانواده»، روزنامة دنیای اقتصاد، شماره ۳۹۲۸، 18 آذر 1395ش.
• «نقش اقتصاد خانواده در رونق و شکوفایی اقتصادی کشور»، وب‌سایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1394ش.
• «نقش اقتصاد خانواده در رونق جامعه»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1399ش.
• «نقش بی‌بدیل زنان در پیشرفت اقتصاد خانواده»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1400ش.
• «نقش زنان در بهره‌وری اقتصاد خانواده»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1396ش.
• «نگاه ابزاری سرمایه‌داری به زن اوج تحقیر زن در غرب است»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1400ش.
• «نگاهی به تجربه سایر کشورها در رشد و توسعه کسب‌وکارهای خانگی برای افزایش تولید و پیشرفت اقتصادی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1399ش.
• نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل‌البیت لإحیاءالتراث، 1408ق.
• نهج البلاغه، ترجمة جعفر شهیدی، تهران، سازمان انتشارات، 1372ش.
• ورّام، تنبیه ‌الخواطر و نزهة النواظر، قم، مکتبه الفقیه، 1410ق.
• «یک خانم خانه چگونه هزینه‌های زندگی را مدیریت کند؟»، وب‌سایت کیف پول محک، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• همتی، عطیه، «چرا غرب دنبال ترویج سقط جنین است؟/نظام سرمایه‌داری «سقط جنین» را دوست دارد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1401ش.