اقتصاد روستایی افغانستان
اقتصاد روستایی افغانستان؛ مجموعۀ فعالیت‌های اقتصادی در روستاهای افغانستان.
اقتصاد روستایی افغانستان، مجموعه فعالیت‌های اقتصادی مانند زراعت، دامداری، باغداری، صنایع تبدیلی و صنایع دستی جمعیت‌های روستایی این کشور را در بر می‌گیرد. روستاهای افغانستان، مراکز اصلی تولید و فعالیت‌های اقتصادی این کشور بوده و نقش مؤثری در ایجاد اشتغال، رفع فقر، تأمین درآمدهای ارزی، اسکان جمعیت، گردش‌گری، بهبود معیشت و پایداری محیط زیست دارند. امروزه بر اثر تغییرات اقلیمی، خشک‌سالی و استمرار منازعات داخلی، ظرفیت‌های اقتصاد روستایی در افغانستان با چالش‌های بسیار مواجه شده است.
مفهوم‌شناسی
اقتصاد روستایی، از زیر بخش‌های اقتصاد جغرافیایی است[۱] و شامل فعالیت‌های اقتصادی سازمان‌یافته جمعیت‌های روستایی و دیگر شهروندان و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و مدیریت بهینۀ منابع اقتصادی موجود در مناطق روستایی بر اساس دانش و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی به‌منظور تأمین انواع فرآورده‌های اقتصادی است. اقتصاد روستایی، از منابع مهم تأمین اقتصاد در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار است.[۲] این نوع اقتصاد در افغانستان افزون بر تأمین مواد غذایی و انواع کالاها برای همۀ مصرف‌کنندگان شهری و روستایی کشور، نقش مهمی بر بهبود زندگی انسانی و پایداری محیط زیست این کشور دارد.[۳] براساس گزارش‌ها، سهم روستاها در ایجاد اشتغال حدود 80 درصد بوده و اقتصاد روستایی افغانستان حدود 60 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد.[۴]
تاریخچه
نخستین‌بار در 2003م در دورۀ حاکمیت جمهوری اسلامی، طرح ملی توسعۀ روستایی با عنوان برنامۀ همبستگی ملی و با هدف فقرزدایی، تقویت و توسعۀ زیربناها در افغانستان تدوین شد و طی چهارده سال، با تطبیق و تکمیل ۸۸۷۰۰ پروژه توسعه‌ای حدود 36 هزار روستا را زیر پوشش قرار داد. بیش از 35 هزار کمسیون برای اجراییکردن این برنامه به وجود آمد. توسعۀ صنعت، کشاورزی و دام‌پروری، توسعۀ صنایع دستی، توسعۀ زیربناها، راه‌سازی، پروژه‌های آبیاری، مدیریت منابع طبیعی، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی کشاورزان به‌لحاظ درآمد، آموزش، بهداشت و توانمندسازی و مشارکت زنان در برنامه توسعۀ ملی و دیگر برنامه‌ها از جمله اهداف برنامه همبستگی ملی بود.[۵]
ظرفیت‌های روستایی در افغانستان
روستاهای افغانستان از چشم‌اندازها، اکوسیستم‌های انسانی، طبیعی، زمین‌های مرغوب و منابع آبی فراوان برخوردار است. بر اساس گزارش‌ها، مناطق روستایی در افغانستان بیش از هفتاد درصد جمعیت این کشور را در خود جای داده و بخش بزرگی از اقتصاد این کشور به ظرفیت‌ها و تولیدات روستایی وابسته است. محصولات کشاورزی، دامداری و صنایع‌دستی بیشترین بخش صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد.[۶] وجود گستردۀ منابع طبیعی و دیگر ظرفیت‌های موجود در روستاهای افغانستان موجب شده است که به‌صورت تاریخی جمعیت‌های انسانی زیادی در آن استقرار یافته و بسیاری از نهادهای اقتصادی و اجتماعی در روستاها شکل یافته است.[۷] مهم‌ترین ظرفیت‌های روستایی افغانستان عبارت‌اند از:
الف) ظرفیت‌های طبیعی
تنوع اقلیمی، آب و هوای مناسب، زمین و کیفیت خاک، زمینۀ انواع فعالیت‌های کشاورزی، پرورش دام و محصولات باغی را در روستاهای افغانستان فراهم آورده است که خود زمینه است برای توسعه صنایع تبدیلی.[۸] منابع آبی فراوان آن در چشمه‌سارها، جویبارها و رودخانه‌ها افزون بر چشم‌اندازها و اهداف کشاورزی برای دیگر اهداف اقتصادی مانند تأسیس نیروگاه تولید برق، تأسیس مراکز صنعتی سبک ماشینی و مراکز پرورش آبزیان و ماهی نیز قابل استفاده است.[۹]
ب) آثار تاریخی
روستاهای افغانستان به‌صورت تاریخی، مرکز بسیاری از تحولات فرهنگی و سیاسی بوده است. در بسیاری از روستاهای افغانستان آثار تاریخی فراوان وجود دارد که از آن در کنار اکوسیستم‌های طبیعی برای اهداف گردش‌گری و جذب توریسم می‌توان بهره گرفت.[۱۰]
ج)جمعیت‌های انسانی
تراکم جمعیت به‌خصوص جمعیت جوان در هرجا از نظر اقتصادی حایز اهمیت است، بر اثر تراکم جمعیت تقاضاهای مصرفی افزایش یافته و در پی آن سرمایه‌گذاری و فعالیت¬های تولیدی شتاب می‌گیرد، در نهایت برای تعاملات اقتصادی بازار به وجود آمده و سایر ابعاد زندگی اجتماعی انسان نیز توسعه می‌یابد. بسیاری از روستاهای افغانستان افرون بر تراکم نسبی جمعیت از اتصال و پیوستگی برخوردار است و در مجاورت بسیاری از روستاها برای معاملات اقتصادی بازار به وجود آمده است.[۱۱]
چالش‌های اقتصاد روستایی افغانستان
با توجه به ظرفیت‌های موجود در روستاهای افغانستان و نقش اصلی روستاها در تأمین و توزیع کالاها، شناسایی موانع و عوامل کلیدی توسعه روستایی ضروری بوده و این امر پیش‌شرط تدوین سیاست‌ها، برنامه‌ریزی و ارایۀ الگوی انعطاف‌پذیر برای اقتصاد پایدار روستایی است. افغانستان از کشورهایی است که با چالش‌ها و موانع فراوانی در مناطق روستایی فراروی ساماندهی فعالیت‌های اقتصادی خود مواجه است. مهم‌ترین چالش‌ها عبارتند از:
الف)زیرساختی
کمبود زیرساخت‌ها، توسعه‌نیافتگی شبکۀ راه‌ها، تخصیص ناکافی اعتبارات و سرمایه‌گذاری ناکافی برای توسعۀ روستایی، دسترسی محدود به بازار فرآورده‌های کشاورزی، فقدان برنامه‌ها و سیستم‌های حمایتی از درآمدها و فرآوردهای اقتصادی روستاییان مانند بیمه، یارانه، تعادل قیمت و تضمین خرید از طرف دولت در مورد فرآورده‌های روستایی، مکانیزه نبودن تولید، فقدان امکانات مانند سردخانه، انبار و دیگر تسهیلات و سرمایه‌های فیزیکی لازم، فقدان سرمایه‌گذاری و امکانات در صنعت گردش‌گری روستایی مانند هتل، مناطق گردش‌گری، فضای سبز، بازدهی پایین در اقتصاد روستایی، بی‌کاری فصلی، استفاده معیشتی از منابع و تجاری نبودن تولیدات و محصولات کشاورزی و در نهايت گستردگی شبکه تولید و مبادلات اقتصاد غیر رسمی از جمله چالش‌های اقتصاد روستایی افغانستان به شمار می‌آید.[۱۲]
ب)اجتماعي
بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی، تخریب سکونت‌گاه‌ها و مزارع بر اثر جنگ و ناامنی گسترده در ابعاد فیزیکی، حقوقی و قضایی و فقدان تضمین حقوق مالکیت،[۱۳] حضور گروه‌های تروریستی، بیماری و نرخ مرگ‌ومیر بالا در میان جمعیت‌های روستایی، پایین‌بودن مشارکت زنان در فعالیت‌های روستایی، فقدان دانش تخصصی در زمینۀ فعالیت‌های اقتصادی روستایی، بی‌سوادی گسترده در میان جمعیت‌های روستایی به‌خصوص زنان، غلبۀ نیروی کار غیر متخصص در فعالیت‌های اقتصادی روستایی، نابرابری اقتصادی و اجتماعی و فقر فراگیر در میان جمعیت‌های روستایی، نظام خرده‌مالکی، توزیع نامتوازن جمعیت در مناطق روستایی، بی‌کاری گسترده، دسترسی ناکافی روستاییان به خدماتی همچون آموزش، بهداشت، منابع پولی و مالی در نهايت جابجایی، مهاجرت و حاشيه‌نشيني شهري از مؤثرترین چالش‌هاي انسانی و اجتماعي اقتصاد روستایی افغانستان به‌شمار می‌آید.[۱۴]
ج)مدیریتی
فقدان سازماندهی علمی و مدیریت بومی، فقدان مراکز تحقیقات علمی در زمینه اقتصاد روستایی، فقدان برنامه‌ریزی شغلی برای جوانان روستایی، فقدان آگاهی روستاییان نسبت به روش‌های علمی و بوم‌شناختی، فقدان برنامه و استراتژی دولت در حفاظت از محیط زیست، کمبود نیروی متخصص در زمینه مدیریت بلاها و حوادث غیر مترقبه طبیعی در مناطق روستایی، فقدان شبکه ارتباطی شهری و روستایی در زمینه مدیریت کاشت، تولید و توزیع، فقدان بازاریابی داخلی و بین‌المللی، بهره‌وری پایین در فعالیت‌های اقتصادی به دلیل استفاده از شیوه‌های سنتی و غیر مکانیزه، کوچک‌بودن واحدهای تولیدی و پراکنده‌گی زمین‌های زراعتی و استفاده غیر علمی و غیر بهینه از منابع طبیعی از جمله مهم‌ترین چالش‌های مدیریتی اقتصاد روستایی افغانستان به‌شمار می‌آید.[۱۵]
د)طبیعی
تغییرات اقلیمی، زیست‌محیطی، خشک‌سالی، بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع و مراتع، تخریب مداوم جنگل‌ها و مراتع برای اهداف تجاری، فرسایش شدید خاک، انواع آلودگي‌هاي زیست‌محیطی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و صنعتی‌شدن زمین‌های زراعتی و چراگاه‌های طبیعی، آسیب‌پذیری سکونت‌گاه‌های روستایی در برابر حوادث طبیعی، استفاده از تکنولوژی نامناسب و نهاده‌ها در فعالیت‌های کشاورزی از مهم‌ترین چالش‌های طبیعی اقتصاد روستایی افغانستان شناخته شده است.[۱۶]
سیاست‌های پایداری اقتصاد روستایی
پایداری روستایی به‌عنوان یک فرایند تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در محیط روستا، شامل بهبود بـازدهی و افزایش اشتغال و درآمد روستاییان، تأمین نیازهای ضروری مانند تغذیه مناسب، مسکن، آموزش وپرورش، بهداشت و سلامت است.[۱۷] مهم‌ترین سیاست‌های توصیه‌شده برای توسعۀ اقتصاد روستایی در افغانستان عبارتند از:
- آمایش و ترسيم سند راهبردی جامع با توجه ویژه به تمامی ظرفیت‌ها، منابع، امکانات، چالش‌ها، میزان جمعیت در روستاهای پراکندۀ افغانستان، ضرورت‌های مردم و بهره‌گیری از مشارکت مردمی؛[۱۸]
- توسعۀ سرمایه‌گذاری در حوزۀ فن‌آوری، تجهیزات ماشینی و خدمات بهداشتی، فرهنگی و آموزشی به‌منظور افزایش بهره‌وری، جلوگیری از مهاجرت روستاییان و حفظ اکوسیستم‌ها در مناطق روستایی؛[۱۹]
- تلاش حکومت برای ایجاد اشتغال پایدار و رفع فقر و بی‌کاری از طريق توسعۀ بازارهاي روستايي، تنوع محصولات و تشويق به مشاركت مردمي و متنوع‌سازي فعاليت‌هاي اقتصادي؛
- استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و کاشت، استفاده از بذرهای اصلاح‌شده و توسعۀ صنایع تبدیلی و دیگر صنایع سبک؛[۲۰]
- حمایت از محصولات و دیگر فرآورده‌های اقتصادی روستاییان؛ در اشکال اعتباري، تسهیلات مالی و سرمايه‌اي، نهادي، خدمات بيمه، تضمین قيمت و تثبیت بازار؛[۲۱]
- توسعۀ نهادهای اقتصادی، جامع‌نگری و ايجاد هماهنگي در نظام برنامه‌ريزي اقتصاد روستایی، اصلاح ساختار مديريتي روستا، ايجاد مديريت واحد در زمینه توسعۀ اقتصاد روستايي و نهادينه‌کردن مشارکت روستایيان در برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، اجرا، نظارت و ارزش‌يابي پروژه‌ها؛
- ارتقای سطح دانش و معلومات عمومی و تخصصی روستاييان و كشاورزان در خصوص اقتصاد روستایی و افزایش مهارت آنها در استفاده از روش‌های نوین؛[۲۲]
- تدوین سياست‌ها و راهبردهای بلندمدت در زمينۀ پروژه‌های بزرگ مانند توسعۀ زیرساخت‌های فیزیکی، شبکه راه‌ها، توسعۀ صنایع و کارخانجات، توسعۀ فن‌آوری اطلاعات، مهار آب‌های سطحي، استفادۀ بهینه از آب‌های زيرزميني، مديريت علمی پروژه‌ها و مدیریت بلایای طبيعي، آفات گیاهی و دامی در مناطق روستايي؛[۲۳]
- توسعۀ نهادهای اجتماعی به‌منظور دست‌یافتن به عدالت، رفع فقر، توزیع متوازن فرصت‌های شغلی و مشارکت‌های مدنی، بهبود روابط اجتماعی، مشارکت فعال در ساختار مدیریتی کشور و گسترش فعاليت‌هاي خدماتی توسعۀ نهادهای اجتماعی در مناطق روستایی.[۲۴]
پانویس
- ↑ «نقش اقتصاد روستایی در اقتصاد کشور»، وب‌سایت مهر ارقام رایانی.
- ↑ «اقتصاد روستایی چیست»، وب‌سایت پالایش کود.
- ↑ Maletta & Favre,”AGRICULTURE AND FOOD PRODUCTION IN POST-WAR AFGHANISTAN”,2002-2003, p2.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعۀ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.
- ↑ «پایان یک برنامه و آغاز فصل نو برای توسعۀ روستاها»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.
- ↑ کرمی دهکردی و میانی، «شناسایی و طراحی رهیافت معیشت پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی»، 1399ش، ص238.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.
- ↑ «اقلیم آب و هوای افغانستان»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «تحلیلی بر هیدروهژمونی افغانستان»، وب‌سایت مطالعات راهبردی شرق.
- ↑ «جاهای دیدنی افغانستان»، وب‌سایت یومگ.
- ↑ «جمعیت و تعداد نفوس افغانستان»، وب‌سایت در هوای عدالت.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالش‌هاي توسعۀ روستايي افغانستان و راهكارهاي رفع آن»، 1399ش، ص8-11.
- ↑ کرمی ده‌کردي و میانی«ژرف‌نگري کیفی چالش‌هاي معیشت پايدار مناطق روستايی با استفاده از نرم‌افزار، روستاهاي شمالی شهرستان اندر، استان غزنی در کشور افغانستان»، 1399ش، ص242.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالش‌هاي توسعۀ روستايي افغانستان و راهكارهاي رفع آن»، 1399ش، ص6-11.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالش‌هاي توسعۀ روستايي افغانستان و راهكارهاي رفع آن»، 1399ش، ص11-16.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالش‌هاي توسعۀ روستايي افغانستان و راهكارهاي رفع آن»، 1399ش، ص13.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعۀ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.
- ↑ یزدان‌پناه درو و دیگران،«تحلیل ژئوپولیتیکی چشم‌انداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان و ارائه مدل راهبردي»، 1398ش.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالش‌هاي توسعه روستايي افغانستان و راهكارهاي رفع آن»، 1399ش، ص13-18.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعۀ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص223-225.
- ↑ کرمی دهکردی و میانی، «شناسایی و طراحی رهیافت معیشت پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی»، 1399ش، ص249.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعۀ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص226.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعۀ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص233-238.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص232.
منابع
- «اقتصاد روستایی چیست»، وب‌سایت پالایش کود، تاریخ درج مطلب 27 آبان 1399ش.
- «اقلیم آب و هوای افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1402ش.
- «پایان یک برنامه و آغاز فصل نو برای توسعه‌ی روستاها»، وب‌سایت روزنامه 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 4 مهر 1395ش.
- «تحلیلی بر هیدروهژمونی افغانستان»، وب‌سایت مطالعات راهبردی شرق، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1401ش.
- «جاهای دیدنی افغانستان»، وب‌سایت یومگ، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1401ش.
- «جمعیت و تعداد نفوس افغانستان»، وب‌سایت در هوای عدالت، تاریخ درج مطلب: 14 دی 1393ش.
- شایق، محمدآصف و دیگران، «بررسی چالش‌هاي توسعۀ روستايي افغانستان و راهكارهاي رفع آن»، فصل‌نامه پژوهش‌های روستایی، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1399ش.
- فائز، ولی‌محمد و دیگران، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، مجلۀ اقتصاد و توسعه منطقه‌ای، شمارۀ 29، خرداد 1401ش.
- کرمی دهکردی، مهدی و میانی، عبدالمتین، «شناسایی و طراحی رهیافت معیشت پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی»، فصل‌نامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1399ش.
- کرمی ده‌کردي، مهدی و میانی عبدالمتین، « ژرف‌نگري کیفی چالش‌هاي معیشت پايدار مناطق روستايی با استفاده از نرم‌افزار، روستاهاي شمالی شهرستان اندر، استان غزنی در کشور افغانستان»، برنامه‌ريزي و آمايش فضا، تاریخ درج مطلب: 1 خرداد 1400ش.
- «نقش اقتصاد روستایی در اقتصاد کشور»، وب‌سایت مهرارقام رایانی، تاریخ درج مطلب: 14 اسفند 1402ش.
- یزدان‌پناه درو، کیومرث و دیگران، «تحلیل ژئوپولیتیکی چشم‌انداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان و ارائه مدل راهبردي»، فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیایی ایران، پاییز 1398ش.
- «8 چشم‌انداز طبیعت افغانستان که شما را شگفت زده می‌کند»، وب‌سایت دیده‌بان گردش‌گری، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1400ش.
- Hector Maletta - Raphy Favre,”AGRICULTURE AND FOOD PRODUCTION IN POST-WAR AFGHANISTAN”,2002-2003, AFGHANISTAN Ministry of Agriculture and Animal Husbandry.