التماس دعا
التماس دعا؛ درخواست دعا از دیگران برای خود یا دیگری در موقعیت‌های خاص.
التماس دعا، اصطلاحی معناگرایانه است که در فرهنگ دینی مسلمانان به‌خصوص شیعیان از گذشته تا امروز کاربرد داشته است. درخواست دعا از دیگران در جامعه موجب ایجاد حس همبستگی، تقویت ارزش‌های انسانی، کاهش استرس و اضطراب، ایجاد امید، حفظ انسجام اجتماعی و تقویت ایمان می‌شود. در متون دینی و روایات اسلامی نیز به درخواست دعا از دیگران تأکید شده است.
واژه‌شناسی
دُعا در فرهنگ لغت به‌معنی درخواست حاجات از درگاه خدا و سخن گفتن با او است.[۱] التماس دعا نیز درخواست دعای خیر از دیگران برای برآورده شدن حاجات از درگاه خدا معرفی شده است.[۲] پیامبر اکرم دعا را از برترین عبادات، کلید رحمت،[۳] سلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمان‌ها و زمین معرفی کرده است.[۴] دعا برای مقاصد مختلفی مانند رفع بیماری‌ها، مشکلات مالی، کمک در تصمیم‌گیری‌ها و هر آرزوی دیگری صورت می‌گیرد.[۵]
التماس دعا و خداباوری
التماس دعا به‌عنوان یک عمل اجتماعی و معنوی ارتباط عمیقی با خداباوری انسان‌ها دارد. این مفهوم نه‌تنها در فرهنگ مسلمانان بلکه در فرهنگ‌ها و ادیان دیگر نیز وجود دارد که نشان از نیاز انسان به ارتباط با خدا و دیگران دارد. در سبک زندگی اسلامی و شیعی درخواست دعا از دیگران نشان‌دهندۀ اعتقاد و ایمان انسان به ربوبیت خداوند و توانایی او در پاسخ‌گویی به نیازهای انسان است و اینکه به رحمت و لطف الهی باور دارد و معتقد است که دعا در زندگی انسان اثرگذار است.[۶]
شرایط استجابت دعا
در روایات اسلامی شرایط مختلفی برای قبول‌شدن دعا بیان شده است؛ از جمله:
- دعا به‌صورت جمعی و یاد کردن دیگران در دعا در اجابت آن مؤثر است.
- دعای دیگران در حق شخص، مانند طلب استغفار پیامبر برای مؤمنان از گناهان که در آیات قرآنی به آن اشاره شده است.[۷] دعای انسان‌های کامل و محبوب در درگاه خدا که به‌واسطۀ جایگاه والای آنها نزد خدا در حق اشخاص دیگر صورت گرفته و پاسخ داده خواهد شد، مانند دعای پیشوای عادل، دعای فرد مظلوم، دعای فرزند صالح در حق پدر و مادر، دعای پدر در حق فرزند، دعای مؤمن در حق برادر دینی و دعای مریض.[۸]
- درخواست دعا از دیگران.[۹]
اهمیت دعا برای دیگران در آموزه‌های اسلامی
در آموزه‌های اسلامی دعا کردن برای دیگران مورد تاکید قرار گرفته است. در اسلام دعا کردن نه‌تنها برای مؤمنان بلکه برای تمام انسان‌ها و حتی موجودات دیگر نیز سفارش شده است. در نیایش‌ها و دعاهای قرآنی خواسته‌ها به شکل جمعی و برای همگان درخواست شده است. از معروف‌ترین موارد دعا برای دیگران از سوی اهل‌بیت، دعاهای حضرت زهرا برای همسایگان و آشنایان در نیایش‌های شبانه‌اش است که مورد توجه فرزندش امام حسن قرار می‌گیرد و در جواب پرسش‌های فرزندش در این زمینه، دعا کردن برای نزدیکان را از حقوق همسایه‌ها برمی‌شمرد.[۱۰]
فلسفه التماس دعا
فلسفۀ این مسأله که افراد به یکدیگر التماس دعا می‌گویند و از دیگران طلب دعای خیر می‌کنند به این داستان بازمی‌گردد که خداوند به موسی امر کرد که با زبانی که گناه نکرده‌ای با من مناجات کن و حاجاتت را از من بخواه. موسی سؤال کرد من چگونه با زبانی که گناه نکرده‌ام، دعا کنم. خدا به او فرمود که با زبان بندۀ دیگر که گناهی نکرده‌ای، پس با زبان آنها حاجاتت را از من بخواه.[۱۱]
هنگام درخواست دعا از دیگران، در واقع از دیگران خواسته می‌شود که با صداقت و اخلاص از خداوند برای فرد ملتمس دعا، برکت و رحمت بخواهند و برای او نزد خدا شفاعت کنند. همچنین التماس دعا در آموزه‌های اسلامی نشان‌دهندۀ اعتقاد فرد مسلمان به توانایی خدا در پاسخ‌گویی به نیازهای او است و همین اعتقاد منجر به تقویت رابطۀ بین انسان و خدا می‌شود. در این حالت انسان خود را وابسته به رحمت و لطف خدا می‌بیند و از او درخواست خیر و برکت می‌کند.[۱۲]
کارکردهای اجتماعی التماس دعا
التماس دعا به‌عنوان یک عمل معنوی و اجتماعی علاوه بر تقویت روابط فردی در جامعه سبب پیوستگی اجتماعی نیز می‌شود. از مهم‌ترین کارکردهای اجتماعی التماس دعا عبارتند از:
- باور به اینکه افراد دیگر از او برتر و بهتر هستند. این باور سبب پذیرش دیگران، محبت و همدلی در جامعه شده و همین امر موجب ایجاد وحدت اجتماعی می‌شود.
- پس از اینکه به بهتر بودن افراد باور پیدا کرد، برای آنان ارزش و احترام ویژه‌ای قائل می‌شود. امام سجاد در سبک زندگی خود به کودکان و افراد سالخورده احترام زیادی می‌گذاشت. وی در توضیح رفتار خود سالخوردگان را از آن جهت مورد احترام می‌دانست که آنان زودتر خداپرست شده و در بندگی خدا پیشتاز هستند و در احترام به کودکان نیز آنان را به جهت اینکه کمتر مرتکب گناه شده و افراد پاک‌تری هستند مورد احترام می‌دانست.
- ایجاد حس نیازمندی و تواضع نسبت به دیگران و رهایی از تکبر موجب حفظ انسجام اجتماعی می‌شود.[۱۳]
- همدلی و همگرایی اجتماعی به‌عنوان عامل وحدت و انسجام، شکل می‌گیرد.[۱۴]
- دعا کردن افراد برای همدیگر موجب ایجاد فضای مثبت در جامعه می‌شود که در آن افراد به یکدیگر کمک کرده و دعا می‌کنند. این نوع تعاملات اجتماعی همگرایی و همکاری در جامعه را تقویت می‌کند.
- التماس دعا از یکدیگر موجب کاهش استرس و اضطراب و ایجاد امید در افراد می‌شود؛ زیرا با درخواست دعا از دیگران، فرد احساس می‌کند که دیگران در کنار او حضور دارند و همین موجب آرامش او می‌شود.[۱۵]
کاربرد التماس دعا
اصطلاح التماس دعا در مواقع معنوی مانند نمازخواندن، زیارت رفتن اعم از خانۀ خدا یا اماکن مقدسه یا زیارت امامان استفاده می‌شود.[۱۶] در شب‌ها و روزهای خاص مانند شب‌های قدر یا روز عرفه نیز افراد از یکدیگر بیشتر التماس دعا دارند؛ زیرا می‌خواهند که برکات خاص خدا در این شب و روزها با دعای دیگران نصیب‌شان شود.[۱۷] البته این اصطلاح امروزه میان ایرانیان حالت تعارف‌گونه و نمایشی به خود گرفته است، هنگامی که فرد واقعا التماس دعای خیر دارد، باید با جملاتی که نشان از نیاز واقعی او به التماس دعا دارد، آن را از فرد مقابل بخواهد.[۱۸]
التماس دعا از مریض توسط عیادت‌کننده[۱۹] و از فقیر زمانی که به او کمک شده نیز مستحب دانسته شده است.[۲۰] افراد هنگام دیدار با مراجع و بزرگان مذهبی از آنان طلب دعای خیر می‌کنند یا به اصطلاح التماس دعا دارند که این امر نشان‌دهندۀ احترام به مقام معنوی این افراد است. همچنین در مراسم عقد، عروسی، عزاداری و یا جشن‌های مذهبی از بزرگان دینی دعوت می‌شود برای آنها دعا کنند تا از برکات و رحمت‌های الهی برخوردار شوند.[۲۱]
در فرهنگ شیعیان، التماس دعا از درگذشتگان نیز جایز دانسته شده است، اما در وهابیت آن را غیرمجاز و بدعت شمرده‌اند؛ زیرا آنان معتقدند مردگان صدای زندگان را نمی‌شنوند، ولی شیعیان معتقدند مردگان با اذن خدا صدای زنده‌ها را می‌شنوند، همانطور که صحابۀ بعد از رحلت پیامبر، از او طلب مغفرت می‌کردند.[۲۲] در روایات زیادی نیز بر این نکته تأکید شده که اثر دعای افراد برای یکدیگر بسیار بیشتر از دعای افراد برای خودشان است؛ وقتی انسان برای فرد دیگری دعا کند، حس همگرایی و صمیمیت به آن فرد نیز منتقل می‌شود و باعث ایجاد اخوت و دلسوزی بین آنها می‌شود.[۲۳]
جواب التماس دعا
در فرهنگ ایرانیان التماس دعا با عبارت‌هایی پاسخ داده می‌شود، مانند:
- محتاج دعا هستم.
- حاجت‌روا باشید.
- اگر قابل باشم، حتما.
- چشم به یاد شما هستم.
- به شرط لیاقت...چشم.
- چشم، دعاگوی شما هستم.
و در مواقعی که التماس دعا واقعی‌تر و عمیق‌تر باشد، پاسخ داده می‌شود:
- حتما عزیزم، چه دعایی برات بکنم؟
- حتما، انشاالله خدا گره مشکلات‌تان را باز کند.
این پاسخ‌ها علاوه بر اینکه احترام به درخواست دیگران را نشان می‌دهد، نشان‌دهندۀ روحیۀ مثبت و محبت‌آمیز در فرهنگ ایرانیان است.[۲۴]
التماس دعا در دیگر زبان‌ها
در قرآن کریم آیه‌ای وجود دارد که به مفهوم التماس دعا اشاره دارد. در این آیه برادران یوسف پس از اینکه یوسف را داخل چاه انداختند، پشیمان شده و از پدرشان حضرت یعقوب درخواست آمرزش کردند.[۲۵]
در زبان انگلیسی التماس دعا با عبارت keep me in your prayers واگویه می‌شود.[۲۶]
التماس دعا در دیگر فرهنگ‌ها
در فرهنگ اسلامی التماس دعا به‌عنوان یک عمل مستحب شناخته شده است، اما در فرهنگ شرقی مفهوم دعا کاملا متفاوت با مسلمانان است و دعا وسیله‌ای برای ارتباط انسان با خدا شناخته نمی‌شود، بلکه شامل تأملات، مانتراها و خواندن متون مقدس است. در آنجا دعا بیشتر جنبۀ فردی داشته و بر آرامش ذهن و روح تکیه دارد، به همین دلیل اصطلاح التماس دعا میان آنان کمتر مشاهده می‌شود. در فرهنگ سرخ‌پوستان آمریکای شمالی نیز دعا به‌صورت مناسکی و دسته‌جمعی برگزار می‌شود و هدف آن ایجاد هماهنگی با طبیعت و نیروهای معنوی است و بنابراین التماس دعا میان آنان جایی ندارد. در فرهنگ مسیحیت دعا و درخواست دعا برای یکدیگر جایگاه ویژه‌ای دارد. در آموزه‌های مسیحی به این نکته تأکید شده است که افراد برای یکدیگر دعا کنند تا از برکات و رحمت الهی بهره‌مند شوند.[۲۷]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه دعا.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه التماس دعا داشتن.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج7، ص30.
- ↑ کلینی، کافی، 1407ق، ج2، ص468.
- ↑ جواهردهی، «حقیقت التماس دعا»، وب‌سایت پژوهه.
- ↑ باباخانی، «دعا»، وب‌سایت مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سوره نساء، آیه 64.
- ↑ کلینی، کافی، 1407ق، ج2، ص509.
- ↑ جواهردهی، «حقیقت التماس دعا»، وب‌سایت پژوهه.
- ↑ جواهردهی، «حقیقت التماس دعا»، وب‌سایت پژوهه.
- ↑ «فلسفه التماس دعا گفتن»، وب‌سایت صدای جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ «در جواب التماس دعا چه بگوییم که مناسب و محترمانه باشد؟»، وب‌سایت دلگرم.
- ↑ جواهردهی، «حقیقت التماس دعا»، وب‌سایت پژوهه.
- ↑ «نکاتی درباره حدیث الجارُ ثُمَّ الدّارُ/آثار تربیتی و عاطفی دعا کردن برای دیگران»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ «کارکردهای اجتماعی التماس دعا»، وب‌سایت مجله ویستا.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1390ش، ج1، ص528-529.
- ↑ «پیام التماس دعا شب‌های قدر»، وب‌سایت بیتوته.
- ↑ «در جواب التماس دعا چی بگیم؟»، مجله اینترنتی کوکا.
- ↑ علوی گرگانی، المناظر الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة (الطهارة)، 1395ش، ج6، ص64.
- ↑ حر عاملی، هدایۀ الامه، 1412ق، ج4، ص123.
- ↑ جواهردهی، «حقیقت التماس دعا»، وب‌سایت پژوهه.
- ↑ کلینی، کافی، 1407ق، ج3، ص228.
- ↑ «نکاتی درباره حدیث الجارُ ثُمَّ الدّارُ/آثار تربیتی و عاطفی دعا کردن برای دیگران»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ «در جواب التماس دعا چی بگیم؟»، مجله اینترنتی کوکا.
- ↑ سوره یوسف، آیه 97.
- ↑ «در جواب التماس دعا چی بگیم؟»، مجله اینترنتی کوکا.
- ↑ بخشنده و دی گیل، «دعا از سه منظر»، 1386ش.
منابع
- قرآن کریم.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1390ش.
- باباخانی، مصطفی، «دعا»، وب‌سایت مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 23 آبان 1403ش.
- بخشنده، حمید و دی گیل، سام، «دعا از سه منظر»، دوفصلنامه هفت آسمان، شماره 36، 1386ش.
- «پیام التماس دعا شب‌های قدر»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 21 آبان 1403ش.
- «در جواب التماس دعا چی بگیم؟»، مجله اینترنتی کوکا، تاریخ درج مطلب: 28 شهریور 1400ش.
- «در جواب التماس دعا چه بگوییم که مناسب و محترمانه باشد؟»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 21 آبان 1403ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 16 آبان 1403ش.
- جواهردهی، علی، «حقیقت التماس دعا»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1397ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، هدایۀ الامه، مشهد، آستان قدس رضوی، 1412ق.
- علوی گرگانی، محمدعلی، المناظر الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة (الطهارة)، قم، فقیه اهل‌بیت، ۱۳۹۵ش.
- «فلسفه التماس دعا گفتن»، وب‌سایت صدای جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: 19 فروردین 1399ش.
- «کارکردهای اجتماعی التماس دعا»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 23 آبان 1403ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
- «نکاتی درباره حدیث الجارُ ثُمَّ الدّارُ/آثار تربیتی و عاطفی دعا کردن برای دیگران»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1393ش.