الله اکبر
الله اکبر؛ نماد اندیشه توحیدی و شعار فراگیر در فرهنگ مسلمانان.
الله اکبر، شعار عبادی و راهبردی در فرهنگ مسلمانان و نشان‌دهندۀ نوع تفکر و سبک زندگی آنها است که در عرصه‌های عبادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی، کاربرد وسیعی دارد و به‌عنوان نماد نظام اسلامی در پرچم کشورهای ایران، افغانستان و عراق به‌کار رفته است. این شعار در بسیج عمومی و پیروزیهای مسلمانان صدر اسلام و همچنین در پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357ش نقش مهمی داشته است.
مفهوم‌شناسی
«الله‌اکبر»، از دو کلمۀ «الله» و «اکبر» ترکیب شده است؛ اللّه اسم خاص بوده و بر ذات دارای جمیع صفات کمالی خداوند اطلاق می‌شود. این واژۀ عربی، مشهورترین اسم خداوند نزد مسلمانان است.[۱] اکبر نیز در لغت به‌معنی بزرگ‌تر آمده است.[۲] اصطلاح ترکیبی الله‌اکبر در متون دینی مسلمانان، به‌معنی بزرگ‌دانستن و تعظیم خداوند است[۳] و ذات او در وهم و وصف انسان نمی‌گنجد.[۴] از این منظر، بزرگ شمردن خدا، تنها گفتن الله‌اکبر به زبان نیست بلکه باور به عظمت و یکتایی پروردگار است.[۵]
تاریخچه
بنابر منابع دینی، پیشینۀ تعظیم و بزرگداشت خدا از سوی انسان‌ها به حضرت «آدم» بازمی‌گردد؛ اما نخستین گزارش‌های تاریخی از ذکر الله‌اکبر به هنگام بازسازی «چاه زمزم» بازمی‌گردد که عبدالمطلب این ذکر را زمزمه کرد و قریش با وی همراهی کردند. در تاریخ صدر اسلام، الله‌اکبر از همان آغاز به سنّت دینی و اجتماعی بدل شد؛ چنانکه پیامبر اسلام پس از قطع نزول وحی الله‌اکبر گفت. همچنین ایشان در نبرد خندق/احزاب به مسلمانان دستور داد تا به‌صورت جمعی الله‌اکبر بگویند. در نبرد با یهودیان بنی‌نَضیر و خیبر نیز تکبیر گفت.[۶] همچنین در شب ازدواج حضرت علی و فاطمه، الله‌اکبر را بر زبان جاری کرد.[۷] پیامبر خدا هنگام شنیدن خبر فوت نجاشی، پادشاه حبشه، چهار مرتبه این ذکر را تکرار کرد و در تشییع جنازه‌ها، چهار یا پنج بار الله‌اکبر می‌گفت که از همان زمان تکبیرهای چهارگانه در نماز میت، سنت شد. امام علی در نبردها با دشمنان اسلام به‌صورت غالب الله‌اکبر می‌گفت و مردم با وی هم‌صدا می‌شدند[۸] و از همان روزگار تاکنون تکبیر در جنگ‌ها و اجتماعات مسلمانان، به شعاری همیشگی تبدیل شد.[۹] شعار الله‌اکبر پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357ش در بسیاری از حوزه‌ها جزء فرهنگ اجتماعی و سیاسی مردم ایران شد و به بیرون از مرزها نیز امتداد پیدا کرد.[۱۰]
اهمیت و جایگاه
- الله‌اکبر، ذکر پربسامد و مهمی در سبک زندگی مؤمنانه است که موجب آرامش دل‌ها می‌شود و آثار تربیتی فردی و اجتماعی زیادی بر آن مترتب است؛
- الله‌اکبر به‌عنوان شعار دینی، از شعارهای اصلی و اثرگذار صدر اسلام بوده است که در روحیه‌بخشی و بسیج عمومی مسلمانان، ارعاب دشمنان و پیروزیهای مجاهدان مسلمان نقش مهمی داشته است؛
- این شعار در انقلاب اسلامی ایران نیز جایگاه مهم و هویت‌ساز دارد و نشان‌دهندۀ الهی بودن انقلاب و آرمان‌های آن است؛
- این شعار در ایران به آیین مردمی و ماندگار تبدیل شده و در راه‌پیمایی‌ها و مراسم‌های گوناگون به‌ویژه در شب 22 بهمن، که سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران است، در سراسر ایران طنین‌انداز می‌شود. [۱۱]
- الله‌اکبر در فرهنگ مسلمانان، شامل اسم جلاله الله است و نجس کردن و یا در موضع هتک حرمت قرار دان آن حرام دانسته می‌شود. [۱۲]
- کلمۀ الله‌اکبر سه بار در قرآن آمده است. [۱۳]
کاربردها
الف) ذکر واجب
الله‌اکبر در آغاز نماز که «تکبیرة الاحرام» خوانده می‌شود، از واجبات و ارکان نماز بوده و اگر نمازگزار به عمد یا سهو، آن را نگوید یا خللی در آن ایجاد کند، نماز وی باطل است.[۱۴] همچنین در نماز مَیّت واجب است پنج بار الله‌اکبر گفته شود.[۱۵]
ب) ذکر مستحب
- در ابتدا و انتهای اذان و اقامۀ نمازهای واجب و مستحبی؛
- در خلال نماز و انتقال از حالتی به حالت دیگر؛[۱۶]
- در ذکر تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم نماز گفته می‌شود: «سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ، وَ لا إلهَ إلاّ اللهُ، وَ الله‌اکبر»؛
- در تسبیحات حضرت زهرا بعد از نماز که شامل ۳۴ بار الله‌اکبر، ۳۳ بار الحمدلله و ۳۳ بار سبحان‌الله است؛
- در ذکر طواف کعبه و ذکر میقات؛
- در نماز عید فطر گفته می‌شود: الله‌اکبر الله‌اکبر لَاإِلهَ إِلّا اللّهُ وَالله‌اکبر الله‌اکبر وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، الْحَمْدُ لِلّهِ عَلَی مَا هَدانا، وَلَهُ الشُّکْرُ عَلَی مَا أَوْلانا؛
- در روایات اسلامی به‌طور عمومی سفارش شده که هر کسی در هر جایی و به هر تعدادی می‌تواند الله‌اکبر را تکرار کند.[۱۷]
ج) شعار اجتماعی، سیاسی و نظامی
- الله‌اکبر، از محوری‌ترین شعارهای سیاسی، اجتماعی و نظامی در تاریخ اسلام بوده است.[۱۸]
- رزمندگان ایرانی هنگام حمله به سنگرهای دشمنان بعثی در دوران دفاع مقدس و تسخیر آنها، الله‌اکبر می‌گفتند.
- استفاده در سرودهای حماسی؛ به‌عنوان مثال، «ما مسلح به الله‌اکبریم» یک سرود حماسی و مارش نظامی است که در سال‌های دفاع مقدس، توسط گروهی از پاسداران انقلاب اسلامی در حسینیه جماران و نزد امام خمینی، خوانده شد. متن سرود برگرفته از گزارش‌های تاریخی فتح مکه توسط سپاه مسلمانان و به‌رهبری پیامبر خدا است. این سرود شورانگیز بیش از سه دهه است که در صداوسیما به‌عنوان تیتراژ خبر، استفاده می‌شود. [۱۹]
- بیان الله‌اکبر در هنگام رژه و ادای احترام نظامی.[۲۰]
د) فرهنگ عامه
- موقع تعجب‌کردن و نیز در هنگام شادی، واژۀ الله‌اکبر به کار برده می‌شود؛
- در برنامه‌های جمعی و راهپیمایی‌های مردمی در سراسر کشور و تشیع جنازۀ شهداء؛
- در تأیید سخنران و یا قطعنامه به جای کف زدن؛[۲۱]
- استفاده در ضرب‌المثل «درخت گردکان با این بزرگی، درخت خربزه الله‌اکبر!»، هنگامی که بخواهند از نامناسب بودن مقايسه‌اي حرف بزنند؛[۲۲]
- پخش اذان در هنگام نمازهای یومیه از مناره‌های مساجد با بانگ الله‌اکبر؛
- ذکر الله‌اکبر در آخرین لحظات به شهادت رسیدن بسیاری از شهداء.[۲۳]
نماد‌پردازی
1. نماد اتحاد و انسجام ملی
شعار الله‌اکبر هرساله در شامگاه ۲۱ بهمن توسط مردم در سراسر ایران طنین‌انداز شده و نماد بیش از چهار دهه وحدت و انسجام ملی، جهاد و مقاومت، ایثار و شهادت، عقلانیت و غیرت دینی مردم انقلابی ایران اسلامی محسوب می‌شود.[۲۴]
2. نماد نظام سیاسی اسلام
الله‌اکبر به‌عنوان نماد نظام سیاسی اسلام بر پرچم‌های کشورهای ایران، افغانستان و عراق نقش بسته است.[۲۵]
نام‌گذاری‌ها
- محله‌ای به نام شهرک الله‌اکبر نام‌گذاری شده که در محدودۀ شمالی شهر اسلامشهر در تهران قرار دارد؛
- در غرب کشور ارتفاعات مهمی به نام الله‌اکبر وجود دارد؛
- در شمالی‌ترین نقطه شهر شیراز، تنگه‌ای به نام الله‌اکبر قرار دارد؛
- در شهرک شهید محلاتی واقع در منطقۀ ۱۴ تهران خیابانی به الله‌اکبر نام‌گذاری شده است. [۲۶]
تولیدات ادبی و هنری
- سرود انقلابی الله اكبر، خميني رهبر؛
- نوحۀ الله‌اکبر این همه شکوه، توسط مهدی رسولی؛
- مداحی الله‌اکبر بر کرب‌وبلا، سلام من بر دو گنبد طلا، از جواد مقدم؛
- نوحۀ الله‌اکبر از این دستای خسته، مهدی رسولی؛
- نوحه بگو الله‌اکبر جونم قربون حیدر، از جواد ذاکر؛
- نوحه الله‌اکبر لشکر هراسان، الله‌اکبر از شیر غران، از محمود عیدانیان؛
- نقش‌بستن فراوان الله‌اکبر در نقاشی، کاشی‌کاری در بناهای مذهبی و معماری اسلامی و تابلو فرش، پوستر، بنر، خوش‌نویسی، کتیبه‌نگاری و نگارگری. [۲۷]
الله‌اکبر در نگاه اندیشمندان
1. امام خمینی
امام خمینی گفته است که پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با زور اسلحه به دست نیامده بلکه مردم ایران با تکرار فریاد الله‌اکبر خود، شاه را فراری دادند و مملکت را از یوغ استثمار آزاد کردند. [۲۸]
2. آیتالله خامنهای
آیتالله خامنهای معتقد است که الله‌اکبر ملت ایران لحن خاصى دارد؛ زیرا الله‌اکبر پیامبر اسلام بوده و به‌معنى رشادت و شجاعت یک ملّت در مقابل استکبار جهانى و ناچیز شمردن بت‌هاى زور و زر است. [۲۹]
کارکردها
1. سیاسی و اجتماعی
شعار الله‌اکبر از عوامل اثرگذار در پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود و با تهییج و شورآفرینی، در بسیج عمومی توده‌های انقلابی، نقش اساسی داشت. این شعار در حفظ و تداوم انقلاب نیز نقش‌آفرین است و به شعار دائمی برای نگهداری شور انقلابی بدل شده است و در جامعۀ ایرانی بعد از نمازهای جمعه و جماعت همیشه تکرار می‌شود.[۳۰] در دوران دفاع مقدس نیز رزمندگان با فریادهای الله‌اکبر، خود را از محاصرۀ نیروهای متجاوز بعثی و خطرهای واقعی نجات داده‌اند.[۳۱]
2. تربیتی
شهید مطهری معتقد است که اگر انسان به‌معنی «الله‌اکبر» باور داشته باشد، همه چیز در مقابل او حقیر می‌شود و این کلمه به انسان شخصیت می‌دهد و روح او را بزرگ می‌کند.[۳۲] همچنین بسیاری از کارشناسان معتقدند که می‌توان از ظرفیت‌های هنری، مأذنه‌ها، رسانه‌ها، فضای مجازی، ائمۀ جمعه و جماعات و تشکل‌های مردمی استفاده کرد تا شعار الله‌اکبر برای جوانان و نسل‌های آینده معرفت‌آفرین باشد.[۳۳]
سوء‌استفاده‌های سیاسی
دشمنان اسلام با به وجود آوردن گروه‌های تندرو و تکفیری به نام اسلام، از شعار الله‌اکبر برای ضربه زدن به اندیشه و نظام اسلامی سوء‌استفاده می‌کنند. برای مثال، پرچم سیاه داعش با آرم لا اله الا الله برای خدشه‌دار کردن اسلام ناب و مبارزه و تخریب شعار الله‌اکبر بود.[۳۴]
پانویس
- ↑ منتظمی، «چرا اسم خدا الله است؟»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اکبر.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج۷، ص۴۳۳.
- ↑ ابن‌بابویه قمی، التوحید، بی‌تا، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ «معنای عبارت الله‌اکبر، پایگاه اطلاع‌رسانی آیتالله مکارم شیرازی.
- ↑ صرامی، «تکبر»، دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج۱۴، ص۶۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج۳۲، ص۵۰۸.
- ↑ جبرتی، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، بی‌تا، ج۱، ص۷۸.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «شعار الله‌اکبر هویت‌ساز است/ الله‌اکبر، محوری ترین شعار نهضت امام خمینی»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ سوره توبه، آیه ۷۲؛ سوره عنکبوت، آیه ۴۵؛ سوره غافر، آیه ۱۰.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۹، ص220.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «تکبیر نماز و شرح تکبیرهای واجب و مستحب در نمازها»، وب‌سایت ستاد اقامۀ نماز.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ صرامی، «تکبر»، دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ «سرودی حماسی که به تیتراژ خبر تبدیل شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ صرامی، «تکبر»، دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «درخت گردکان با این بزرگی، درخت خربزه الله‌اکبر!»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ امام خمینی، صحیفۀ امام خمینی، ج13، ص90، وب‌سایت روح‌الله.
- ↑ «الله‌اکبر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ «3 مولفۀ اصلی شعارهای انقلاب اسلامی»، وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ مطهری، آزادی معنوی، 1390ش، ص۱۰۲.
- ↑ «شعار الله‌اکبر هویت‌ساز است/ الله‌اکبر، محوری ترین شعار نهضت امام خمینی»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
منابع
- ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمّد بن علي، التوحید، قم، جامعۀ مدرسین، بی‌تا.
- امام خمینی، صحیفۀ امام خمینی، وب‌سایت روح‌الله، تاریخ بازدید: 25 تیر 1402ش.
- «الله‌اکبر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1364ش.
- «تکبیر نماز و شرح تکبیرهای واجب و مستحب در نمازها»، وب‌سایت ستاد اقامۀ نماز، تاریخ بازدید: 24 تیر 1402ش.
- «جایگاه الله‌اکبر در اسلام و سایر ملل»، خبرگزاری بینالمللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۲ بهمن ۱۴۰۰ش.
- جبرتی، عبدالرحمان، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، بیروت دارالجلیل، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل‌البيت لإحياء التراث، بی‌تا.
- «درخت گردکان با این بزرگی، درخت خربزه الله‌اکبر!»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 22 مرداد 1394ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 24 تیر 1402ش.
- «سرودی حماسی که به تیتراژ خبر تبدیل شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 6 فروردین 1399ش.
- «شعار الله‌اکبر هویت‌ساز است/ الله‌اکبر، محوری‌ترین شعار نهضت امام خمینی»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1394ش.
- صرامی، سیف‌الله، «تکبیر»، دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحياء التراث العربي، ۱۴۰۳ق.
- مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، تهران، صدرا، 1390ش.
- «معنای عبارت الله‌اکبر»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیتالله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1392ش.
- منتظمی، قربان، «چرا اسم خدا الله است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 24 اسفند 1401ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحياء التراث العربي، 1362ش.
- «3 مولفۀ اصلی شعارهای انقلاب اسلامی»، وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1395ش.