امام کلان
امام کلان؛ بنای دینی و تاریخی در شمال افغانستان. امام کلان از بناهای دینی و تاریخی در مرکز ولایت (استان) سرپل در شمال افغانستان است.
نام‌گذاری
کلمۀ امام کلان در تعبیر مردم شهر سرپل در برابر امام خُرد (یحیی بن زید) به کار می‌رود که مدفن او در شرق شهر سرپل (دشت اَرغَوی) قرار دارد. یحیی از نظر سِنی از امام کلان کوچک‌تر بوده است.[۱]
موقعیت جغرافیایی
امام کلان، بنایی است تاریخی و دینی که در غرب شهر سرپل (مرکز ولایت سرپل) و در منطقه‌ای به‌همین نام قرار دارد. این بنا حدود 1200 متر با مرکز شهر فاصله داشته و محل مراجعۀ مردم است.[۲]
صاحب مدفن
در ارتباط با صاحب این مدفن نظریات متفاوتی وجود دارد. مردم سرپل آن را متعلق به کسی می‌دانند که نامی همانند امام خُرد یعنی «یحیی» داشته اما پسر امام محمد‌باقر بوده است. این در حالی است که منبعی برای اثبات این اعتقاد وجود ندارد. برخی دیگر آن را متعلق به دو نفر به‌نام‌های ابوالفضل و ابراهیم دانسته‌اند که گروهی آن دو را برادران رضاعی یحیی می‌خوانند. برخی دیگر نیز معتقدند آنها از جمله یاران یحیی بوده‌اند که همراه او به سرپل آمده، در نبرد با دشمنان یحیی کشته شده و در محل فعلی دفن شده‌اند. گروهی دیگر این قبر را مربوط به فردی به‌نام سیدمحمد ماهروی جوزجانی می‌دانند که نَسَب او مشخص نیست.[۳] همچنین، برخی، زید را دارای چهار پسر دانسته‌اند که در قیام یحیی دو تن از برادران او به‌نام‌های ابوالفضل و ابراهیم، او را همراهی کرده و با وی در منطقۀ ارغوی کشته شدند. اجساد آنها همانند جسد یحیی تا زمان ظهور ابومسلم، بر دروازۀ جوزجان روی دار بوده است. ابومسلم خراسانی بعد از قیام خود این اجساد را پایین آورده و آنها را دفن کرده است.[۴]
بارگاه
ظاهر بارگاه امام کلان ساده است. کتیبه‌های این آرامگاه از بین رفته و خوانده نمی‌شود. قسمتی از محراب گچی و تزئینات کتیبه موجود است که گویی بر روی آنها، آیاتی از قرآن نوشته شده است. کتیبۀ دیگری بر روی طاقی که مدخل حجره را از طرف کفشکن احاطه کرده، وجود دارد که با دیگر کتیبه‌های مزارات سرپل متفاوت است. این کتیبه، به خط نَسخ روشن نوشته شده اما جز «ماه شعبان ... 9» چیز دیگری از آن خوانده نمی‌شود. در هر دو طرف طاق درِ کفشکن آثار نقاشی به رنگ سرخ دیده می‌شود. این تزئینات به‌شکل گچ‌بری طوماری گُلدار است. مزار امام کلان در اوج آبادی خود آذین بسته بوده است. امروزه، «بقعه» امام کلان وضعیت مُندرسی دارد ولی با توجه به آثار باقی‌مانده مشخص است که این بارگاه روزگاری نمونۀ خوبی از تزئینات گچ‌بری دورۀ سلجوقی بوده است. بر این اساس، تاریخ کتیبه نَسخ سرپل، به احتمال زیاد به تاریخ بعد از 500 هجری مربوط است.[۵]
قبرستان بارگاه
قبرستان بزرگی در اطراف بنای تاریخی امام کلان وجود دارد که بسیاری از مردم شهر سرپل اموات خود را در آن محل دفن می‌کنند. برخی از مشاهیر و بزرگان سرپل و از جمله محمد‌عظیم عظیمی (شاعر و ادیب مشهور) در کنار امام کلان دفن شده‌اند. این قسمت از شهر سرپل به مناسبت وجود این مکان به «امام کلان» مشهور شده است.[۶]
پانویس
- ↑ . رهیاب (بلخی)، حسین، «امام کلان»، در دانشنامه هزاره، 1399ش، ج1، ص841.
- ↑ رهیاب (بلخی)، حسین، «امام کلان»، در دانشنامه هزاره، 1399ش، ج1، ص841.
- ↑ . احمدی‌نژاد، آفتاب جوزجان. 1386ش، ص106.
- ↑ میرحسینی، ریشه های تاریخی حضور سادات و علویان در افغانستان، 1395ش، ص126.
- ↑ . رهیاب (بلخی)، حسین، «امام کلان»، در دانشنامه هزاره، 1399ش، ج1، ص841.
- ↑ . رهیاب (بلخی)، حسین، «امام کلان»، در دانشنامه هزاره، 1399ش، ج1، ص841.
منابع
- احمدی‌نژاد، سید حسن، آفتاب جوزجان، قم، الذاکرین، 1386ش.
- رهیاب (بلخی)، حسین، «امام کلان»، در دانشنامه هزاره، کابل، بنیاد دانشنامه، 1399ش.
- میرحسینی، علی‌نقی، ریشه‌های تاریخی حضور سادات و علویان در افغانستان، قم، دلیل‌ما، 1395ش.