امید

امید؛ آرزو و انتظار تحقق یک رویداد.

امید، از مهمترین مسائل در زندگی فردی و اجتماعی انسان است که نقشی محوری در بسیاری از این مسائل ایفا می‌کند. این شاخص مهم در هر شرایطی به نفع بشر بوده و منجر به حرکت رو به جلو و تلاش در زندگی می‌شود، بدون آن‌که میل رسیدن به هدف در او از بین برود.

مفهوم‌شناسی

در فرهنگ‌نامه‌های فارسی، امید را آرزو، چشم‌داشت، خواهان چیزی یا کسی شدن، امیدوار بودن و انتظار داشتن، توقع و انتظار معنا کرده‌اند.

تاریخچۀ مفهوم امید

امید، از نیمۀ قرن بیستم میلادی توسط روانشناسان، به‌معنای کلی انتظار مثبت برای دست یافتن به هدف، معرفی شد. گروهی دیگر نیز امید را به‌صورت مجموعه‌ای شناختی، مبتنی بر احساس موفقیت ناشی از منابع گوناگون (انرژی معطوف به هدف) و مسیرها (برنامه‌ریزی برای دستیابی به اهداف) دانستند. این گروه از محققان، در حقیقت، امید را متشکل از دو مؤلفۀ مرتبط به‌هم یعنی «مسیرهای تفکر» (نشان‌دهندۀ ظرفیت فرد برای ایجاد مسیرهای شناختی در راستای رسیدن به اهداف) و «منابع تفکر» (شامل افکار افراد دربارۀ توانایی‌ها و ظرفیت‌های آنها در راستای گذر از مسیرهای منتخب و رسیدن به اهداف) معرفی کردند.

امروزه، بسیاری از دانشمندان بر این باورند که امید منجر به شادی و سرور در زندگی می‌شود. به‌همین دلیل، در سال‌های اخیر، مفهوم «روانشناسی مثبت» به وجود آمده است. زندگی امروز، بسیار پیچیده‌تر از قرن‌های گذشته بوده و موانع زیادی بر سر راه موفقیت افراد وجود دارد و انسان‌ها، تنها با داشتن هدف نمی‌توانند به موفقیت برسند و به نیرویی دیگر برای رسیدن به هدف خود نیاز دارند که این نیرو توسط متخصصان، همان «امید» معنا شده است.

ویژگی‌ افراد امیدوار

بسیاری از پژوهش‌های صورت گرفته، امید را «آموختنی» توصیف کرده‌اند. آنها بر این باورند که امید با توانایی‌های ذاتی، جسمی و فکری افراد، همبستگی نداشته و می‌توان آن را یاد گرفت. از دیگر ویژگی‌های افراد امیدوار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. رضایت درونی از زندگی خود؛
2. مهارت سازگاری با شرایط سخت در زندگی؛
3. داشتن یک برنامۀ دقیق برای زندگی همراه با اهداف مشخص؛
4. قابلیت سازگاری و تغییر استراتژی در شرایط سخت و شکست؛
5. داشتن زندگی شاد؛
6. داشتن راهکارهای خروج از بحران؛
7. عزت نفس و اعتماد به نفس بالا؛
8. انجام فعالیت‌های مولد و تلاش زیاد در زندگی.

راهکارهای افزایش امید به زندگی

امید، احساسی درونی است که با نگرش فرد نسبت به جهان ارتباطی مستقیم دارد. هرچند، عوامل بیرونی متعدد، عادت‌های روزمره و سبک زندگی نیز در این حس دخالت دارند، با راهکارهای مختلفی می‌توان امید بیشتر و در نتیجه، زندگی پرثمرتری داشت:

1. داشتن هدف در زندگی: برخی از متخصصان، امید را همچون «سوخت» زندگی می‌دانند که بدون هدف، تنها شبیه به یک کِشتی سرگردان در دریای زندگی است.
2. تغییر افکار: با تغییر روند فکری، نیروی حرکت کردن در فرد ایجاد شده و ناامیدی را به امید تبدیل می‌کند.
3. حرف زدن با افراد مثبت: این گونه از آدم‌ها، در بدترین حالت هم توانایی نشان دادن جنبه‌های زیبای زندگی و شرایطی را دارند که منجر به افزایش امید به زندگی می‌شود.
4. قدردان بودن: کارشناسانِ حوزۀ روانشناسی بر این باورند که در تاریک‌ترین نقاط زندگی نیز باریکه‌ای از نور وجود دارد که می‌توان شکرگزارِ آنها بود.
5. تصور آینده به‌صورت مثبت: این تصویر، همچون نقشۀ راهی است که به فرد کمک می‌کند تا با امید بیشتری به زندگی نگاه کرده و برای رسیدن به آن تلاش کند.
6. تعدیل انتظارات: در رابطه با زندگی، همواره باید تلاش کرد تا توانایی‌ها و امکانات خود را در نظر گرفته و در این‌باره رؤیاپردازی نکنیم.
7. داشتن تفریح و استراحت: با انجام این کار، خوشحالی و لذت در زندگی ایجاد شده و حس بهتری برای انسان ایجاد می‌شود.
8. ایجاد چالش‌های جدید در زندگی: رویارویی با موقعیت‌های جدید، حس زندگی را در فرد بیشتر کرده و عاملی برای تحریک رشد و توسعۀ انسان می‌شود.
9. گفت‌وگو با مشاور: در صورت عدم موفقیت در مقابله با احساسات منفی و غلبه بر افکار منفی می‌توان از روانکاو، مشاور یا روان‌پزشک کمک گرفت.

دین‌داری و امید

کارشناسان بر این باورند که امید نیز همچون معنویت، در ساختن زندگی بهتر تأثیرگذار است. امید با دین‌داری درونی و بهزیستی معنوی ارتباط دارد و با افزایش ایمان، امیدواری در فرد افزایش می‌یابد.

در ادیان ابراهیمی، امید را در سه مقولۀ اصلی شامل «امید به آینده»، «امید به آخرالزمان» و «امید به آمدن منجی» دسته‌بندی کرده‌اند. امید به آینده، درصدد ایجاد روحیۀ امید نسبت به آینده و عدم ناامیدی نسبت به وضعیت موجود است. انسان امیدوار، همواره مسیری رو به جلو داشته و آینده‌نگر است. او، آیندۀ خود را روشن و دست‌یافتنی می‌داند. فرد امیدوار درک می‌کند که باید از وضعیت نامطلوب امروز گذر کرده و خواستۀ امروز خود را در فردا بجوید. امید به آخرالزمان نیز از اهمیت ویژه‌ای برای بشر برخودار است. این امید، در بخش اول، با تاریکی و خطر همراه بوده و در بخش دوم نیز با نور، زیبایی و عدالت همراه می‌شود. امید به آمدن منجی، به‌معنای برآمدن فردی الهی از نسل اولیا و انبیا است که نسبت به دو نوع امید مطرح شده، از اهمیت بیشتری برخودار است؛ زیرا این نوع از امید، مهمترین مصداق برای امید به آینده و آخرالزمان است و علاوه بر آن، منجر به ایجاد پویایی و نشاط در جامعه، پناهگاهی معنوی برای مردم، زمینه‌ساز رشد و تعالی بشر و نیز محرکی برای نبرد با ظلم و ستم است.

امید در ادبیات فارسی

امید، از جمله واژگان کهنی است که از دیرباز در نظم و نثر فارسی‌زبانان حضور داشته است؛ برای مثال، فردوسی در اشعار خود بارها به این واژه اشاره کرده است:

که اندر شب تیره خورشید بود

جهان را ازو دل پرامید بود

حافظ نیز در غزل خود از این واژه استفاده کرده است:

دلم امید فراوان به وصلِ روی تو داشت

ولی اجل به رَهِ عمر رهزن امل است

پانویس

منابع

• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 آذر 1401ش.
• حافظ، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 7 آذر 1401ش.
• حسینی، مونس، «رابطۀ امید به زندگی و سرسختی روان شناختی»، فصلنامۀ اندیشه و رفتار، دورۀ 3، شمارۀ 12، 1388ش.
• شریعتی، محسن و صادق‌نیا، مهراب، «محورهای امید در ادیان ابراهیمی»، فصلنامۀ علمی- ترویجی انتظار موعود، سال 13، شمارۀ 41، 1392ش.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 آذر 1401ش.
• فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 7 آذر 1401ش.
• مرحمتی، زهرا و خرمایی، فرهاد، «رابطۀ دینداری و امید: نقش واسطه ای صبر»، روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی، سال14، شمارۀ 6، 1397ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 آذر 1401ش.
• یعقوبی، ا و دیگران، «رابطۀ بهزیستی معنوی و امیدواری با رضایت از زندگی در سالمندان»، روانشناسی و دین، 1393ش. «افزایش امید به زندگی و 9 راهکار برای حس بهتر»، وب‌سایت سیمیاروم، تاریخ بارگذاری: 8 اسفند 1398ش.
• Menninger, K, The academic Lecture on hope, “The American Journal of Psychiatry”, 1969.
• Snyder, C. R, The past and possible futures of hope. Journal of Social and Clinical Psychology, 2000.