انار افغانستان

اَنار افغانستان؛ میوۀ معروف و پرطرفدار افغانستان.

انار افغانستان، از میوه‌های مرغوب این کشور است که در مناطق گوناگون افغانستان تولید و به کشورهای مختلف جهان صادر می‌شود. بهترین و شیرین‌ترین انار این کشور را قندهار دارد که در ادبیات فارسی و پشتو بازتاب پیدا کرده و مردم آن را نشانۀ سرزندگی و جاودانگی و دانه‌های فراوان آن را نماد برکت و باروری می‎دانند.

معرفی

میوۀ انار هنگامی که به رشد کافی برسد دارای پوست سرخ و گاهی سفید مایل به زرد است. دانه‎های آن شفاف، آب‎دار و بیشتر سرخ‌رنگ و کمتر سفید بوده و داخل انار با لایة نازکی پوشیده است. گل‎دهی و گرده‎افشانی انار از نیمۀ بهار آغاز می‌شود و 3 تا 4 مرتبه شکوفه و گل می‎کند، ولی فقط میوة گل اول آن با کیفیت است. درخت انار داراى ساقه‏اى ناهموار، با چوب محكم و پوشيده از پوستى به‌رنگ مايل به سبز است. شاخه‎هاى متعدد آن شكل نامنظم و رنگ قرمز دارند و در انتها به نوك‏ تيز خار مانند ختم می‌‏شوند.

گسترۀ جغرافیایی

انار میوة گرمسیری یا نيمه‎گرمسيرى است که از قدیم در بخش‎های مختلف افغانستان و به‎ویژه در جنوب کشور تولید می‎شود. آب‌وهوای گرم این مناطق، به‌ویژه قندهار باعث شده است که محصول باکیفیت انار ارغنداب قندهار، با شهرت جهانی تولید شود. بیشترین باغ‌های انار در ولسوالی «تاشقرغان» از ولایت «قندهار»، ولایت «سمنگان» و ولایت «کاپیسا» وجود دارد.

انواع انار

در افغانستان 48 گونه‌ انار پرورش می‌یابد. انار بی‌دانۀ قندهار (به رنگ سرخ یاقوتی) شیرین‌ترین و خوشمزه‌ترین گونة انار در جهان است.

انار در متون دینی

1. ادیان قدیم

انار در ادیان باستانی و اساطیر، جزء درختان بهشتی و مقدس به‌شمار آمده است. از شاخه و میوة آن، زرتشتیان در مراسم دینی خود استفاده برده و از نشانه‌های جاودانگی و باروری تلقی می‎کردند، به‎همین دلیل در مراسم ازدواج، به دختران و پسران انار می‌دادند تا بخورند و فرزند زیاد به دنیا آورند. حتی در آیین یهود هم نشانه‎هایی از تقدس انار دیده شده و در سرستون معبد اورشلیم نقاشی شده است.

2. دین اسلام

«رمّان» واژه عربی انار، سه بار در قرآن آمده است و حتی برخی مفسران و اندیشمندان، از نوع کاربرد بدون «ال» رمان در یک آیه، چنین استفاده کرده‌اند که آن مورد، ناظر به نوع بهشتی این میوه است. در روایتی از پیامبر اسلام هر میوه انار، دارای یک دانه بهشتی دانسته شده است. همچنین پیشوایان اسلام، به مصرف تمام دانه‎های انار سفارش می‌کردند تا آن یک حبه بهشتی هم خورده شود.

ارزش اقتصادی انار

در روزگاران قدیم به‎لحاظ فقدان ناوگان حمل و نقل تولید انار رونق چندانی نداشت. از هنگامی که وسایل انتقال آن در نقاط مختلف کشور و جهان فراهم است، تولید انار شکل اقتصادی پیدا کرده و اهتمام بیشتر در کاشت و برداشت آن می‎شود. این فراورده زمینه‎ساز اشتغال نیروی انسانی است و تولید آن جایگاه ویژه در اقتصاد کشاورزی افغانستان دارد و هزاران خانواده با آن امرار معاش می‌کنند. هر سال حجم زیادی انار، به کشورهای آسیای میانه، هند، روسیه و انگلستان صادر می‌‎شود.

جایگاه فرهنگی انار

1. باورهای مردم

با تکیه بر آموزه‌های دینی، انار در جامعه افغانستان جایگاه ویژه‌‌ای داشته و آن را نشانه سرزندگی و جاودانگی و دانه‌های فراوان آن را علامت‌ برکت و باروری می‌دانند. در باور مردم افغانستان، انار میوة بهشتی است که خوردن آن نزد خدا پاداش بسیاری دارد.

2. جشن میلة انار

انار به دلیل اهمیتی که در اقتصاد و معیشت مردم افغانستان دارد، جزء فرهنگ ملی درآمده و هر ساله برای ابراز شادمانی و تشکر از خالق هستی جشنی به‎نام «مِیلَه انار» برگزار می‌شود. این برنامه فرهنگی گاهی در تهران هم بر پا می‎‌شود.

3. ادبیات عامیانه

انار در ادبیات شفاهی افغانستان دارای نقش ویژه است. مثلا رخسار گلگون و چهرة شرمسار گل‌انداخته، به گل و رنگ سرخ انار تشبیه می‌‎شود: «صورتش مثل انار، سرخ شد» کسی که از شنیدن خبر ناگهانی به گریه در آید، می‎‌گویند: «مثل انار ترکید و گریه کرد»؛ و انار در سروده‎های عامیانه نیز بازتاب دارد:

قو قو قو، برگ چنار		دخترا شیشته قطار
میچینه برگ چنار		می‎‌خوره دانه انار
آی انار انار بیا به بالینم		شبنم گل نار بیا به بالینم

4. شب چله (یلدا)

به‎اعتقاد مردم افغانستان و حوزه زبان پارسی، انار در شب یلدا یادآور چرخة زندگی اسـت، تولد دوباره و احیای نسل‏ها تلقی می‎شود. پوست سرخ انار نمادی از تولد یا طلوع خورشید بوده و دانه‎های‌ قرمز روشن آن‎ها نور زندگی دانسته می‎شود. به‏همین دلیل در جشن‌هایی مانند جشن مهرگان، شب یلدا و دیگر جشن‌ها و مهمانی‌های بزرگ، انار بر سر سفره‌ها آورده می‌شود.

کاربرد انار

1. درمانی

در گذشته انار به‎عنوان دوا برای علاج امراض مصرف می‎شد، مادران در خانواده‌ها انار را خشک کرده و در بوقچه نگهداری می‎کردند تا هنگام نیاز درمانی از آن بهره‏برداری شود. چنان که در منابع اسلامی هم گفته شده که مصرف انار موجب نورانی شدن قلب می‎شود. علاوه بر آن از پیشوایان دینی نقل شده است که اگر انار با پیه آن خورده شود، معده دباغی می‎شود، هر دانة انار وقتی وارد معده شود باعث زنده‌شدن دل، نورانی شدن نفس و بیمار شدن شیطان ‎گر تا چهل روز می‎شود. امروزه نیز کارشناسان بر این باورند که مصرف انار فوق‌العاده برای سلامتی مؤثر است و فواید بسیاری برای سلامت پوست و مو، جلوگیری از کم‎خونی، بهبود سلامت قلب و درمان بیماری‎ها دارد.

2. صنعتی

در افغانستان از انار در صنایع مختلف رنگرزی، دباغی و چرمسازی استفاده می‎شد. به‎مخصوص از پوست انار برای دباغی و رنگ کردن مشک دوغ بهره می‎بردند. مردم برخی از سرزمین‎های دیگر جهان نیز از دیرباز به خاصیت و ارزش صنعتی پوست، شاخه، ریشه، گل، برگ درخت انار و پوست میوة آن آگاهی داشتند و از آن‎ها در صنایع دباغی، چرمسازی، رنگرزی، نخ، پشم و پارچه استفاده می‎کردند.

3. صابون انار

صابون قندهار به‎عنوان یکی از محصولات تولیدی افغانستان، پس از صادر شدن به بازارهای امریکا و کانادا، شهرت بسیار خوبی یافته است. این صابون از انار و دیگر میوه‌های طبیعی به‎شکل سنگ‌های دریایی ساخته می‌شود که برای پوست بسیار مفید است. دلیل شهرت صابون قندهار طبیعی بودن و به‎کار نرفتن مواد شیمایی در آن است.

انار قندهار

1. شهرت جهانی

کیفیت بالا، شیرینی و آب‏دار بودن انار قندهار باعث شده است که مورد علاقه مصرف کنندگان خود قرار گیرد. مقبولیت طبع و ذایقة مردم جهان را به‌دست آورد و به‎شهرت آفاقی برسد.

2. در ادبیات

علاوه بر ذکر انار در متون کهن فارسی چون مثنوی معنوی در رباعی ذیل هم مراد و معشوق به «انار قندهار» تشبیه شده است:

گل و باغ و بهار من تويي تو		انار قندهار من تويي تو
اگر خونم بريزد دشمن دين		نگار و يادگار من تويي تو

در متن آهنگ «قندهار» از فرهاد دریا هم آمده است:

مثل خمیازة خوش‌رنگ انار است دلم		قندهار است دلم
مثل یک‌جا شدن بلخ و بهار است دلم		لاله‌زار است دلم

منابع

• قرآن
• «آی انار انار بیا به بالینم» ، وب‎سایت موزیکدل، تاریخ درج: 27 آذر 1401ش.
• «انار قندهار میوة سرزندگی و جاودانگی» ، وب‎سایت پارس، تاریخ درج: 25 ثور 1395ش.
• «انار قندهار و راه ناهموار رسیدن به بازارهای جهانی + تصاویر» وب‎سایت شفقتنا، 31 اکتوبر 2021م.
• اشراقی، غلام‌نبی، «انار قندهار» ، وب‎سایت غوغای شعر و ادبیات، 7 ثور 1394ش.
• «انواع انار افغانستان» ، وب‎سایت انار صاحبی، تاریخ درج: 29 اسفند 1397ش.
• اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
• «بازارهای انگلستان، میزبان انار افغانستان» ، طلوع نیوز، 13 قوس 1393ش.
• برقعی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم، 1371ش.
• بلخى مولوى، مولانا جلال‌الدين،‏ مثنوى معنوى، تهران، پژوهش، 1375ش.
• «تمام خواص و خوردن فواید خوردن انار برای بدن» ، وب‎سایت نمناک، تاریخ بازدید: 22حمل 1402ش.
• «دانلود آهنگ قندهار از فرهاد دریا» ، وب‎سایت سحر افغانستان، 14 جدی 1401ش.
• دهخدا، علی‎اکبر، لغت‎نامه، تهران، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه، چاپ دوم، 1377ش.
• دهخدا، علی‎اکبر، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر، 1352ش.
• «صادرات انار افغانستان به روسیه از سرگرفته شد» ، وب‎‎سایت خبربان، تاریخ درج: 26 آبان 1401ش.
• عباس‎نژاد، محسن‏ قرآن و طب‏، مشهد مقدس، مؤسسة انتشاراتى بنياد پژوهش‎هاى قرآنى حوزه و دانشگاه‏، چاپ اول، 1385ش.‏
• عالمی، حسن، دانشنامة اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، تهران، نهاد نمایندگی ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، 1393ش.
• غبار، میرغلام‎محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، تهران، مرکز نشر انقلاب با همکاری جمهوری، چاپ چهارم، 1368ش.
• غلامی، مهدی، «انار، یاقوت سرخ افغانستان» ، روزنامة صبح کابل، 11 نوامبر 2019م
• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تهران، بروخیم، بی‎تا.
• قرشى بنايى، على‎اكبر، قاموس قرآن‏، تهران، دار الكتب الاسلامية، چاپ ششم، ‏1412ق.
• «قو قو برگ چنار» ، وب‎سایت زندگی، تاریخ بازدید: 22 حمل 1402ش.
• کلینی، محمدیعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
• «گلدهی و گرده‎افشانی درختان انار» ، وب‎سایت انار صاحبی، تاریخ درج: 24 دی 1395ش.
• معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
• مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقه، 1070ق، قم، موسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
• مهدی‎حسن، افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان، تـرجمۀ نـوذر جلیلی، چیستا، تهران، س 8، شماره 9، ۱۳۷۰ش.
• «میلة انار میزبان افغانستانی‎ها می‎شود» ، وب‎سایت شرکت ساختمانی کار، 3 آذر 1401ش.
• «میلة انار در تگاب؛ انار میوة بهشتی است» ، وب‎سایت فرهنگ، تاریخ درج: 17 عقرب 1401ش.
• «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان» ، وب‎ خبرگزاری میزان: 29 آذر 1396ش.
• «نهال انار قندهار» ، وب‎سایت نهالستان پالیز نهال، تاریخ بازدید: 22 فروردین 1402ش.
• «۵۰۰ تُن انار افغانستان به خارج صادر می‎شود» ، طلوع نیوز، 10 عقرب 1389ش.

محمد علی ابراهیمی