اهدای عضو

اهدای عضو؛ پیوند بخشی از بافت‌های بدن یا عضو سالم یک فرد به فرد دیگر.

اهدای عضو نوعی پیوند‌دادن اعضای بدن از بدن فرد زنده یا مرگ مغزی به فرد نیازمند به عضو پیوندی ‌است. بسیاری از بیماران با دریافت عضو پیوندی، فرصت دوباره برای زندگی می‌یابند.

مفهوم‌شناسی

اهدای عضو به‌معنای اهدای بافت‌های بیولوژیک انسان یا عضو زنده و سالم از بدن فرد زنده یا مرگ مغزی شده به بیمار نیازمند پیوند است. ^[۱] در این فرآیند، با رضایت فرد زنده یا خانواده فردی که دچار مرگ مغزی شده، عضو یا اعضای بدن او به یک یا چند بیمار نیازمند عضو پیوندی، اهدا می‌شود.^[۲]

تاریخچه

در گذشتۀ تاریخی بشر، پیوند عضو به‌دلیل نبود امکانات پیشرفتۀ پزشکی، امری نادر بوده است. در سال 1837م عمل پیوند آلوگرافت قرنیه بر روی یک آهو انجام شد. در سال ‌۱۹۰۵م در یک کلینیک تخصصی چشم در جمهوری چک، عمل پیوند قرنیه روی انسان انجام شد. همچنین اولین پیوند عضو از اهداکنندۀ مرگ مغزی به فرد سالم در دهۀ 1930‌م به انجام رسید.^[۳] در ایران، قدمت پیوند اعضا به‌صورت جایگزینی عضو سالم به‌جای عضو بیمار، سابقه‌ای 80 ساله دارد و با پیوند قرنیه آغاز شد. همچنین پیوند کلیه در ایران در اوایل دهۀ 1350ش آغاز شد.^[۴] پس از پیروزی انقلاب اسلامی با افزایش پزشکان تحصیل‌کرده و حاذق و کاهش عواملی که پیوند اعضا را با مشکل یا شکست روبه‌رو می‌کرد، میزان اهدای عضو و پیوند اعضا در ایران افزایش یافت. همچنین با وجود سابقۀ اهدای عضو از فرد دچار مرگ مغزی در پیش از دورۀ انقلاب اسلامی، انجمن پیوند اعضا در سال 1374‌ش تأسیس شد.^[۵] گسترش و پیشرفت اهدای عضو و پیوند اعضا در ایران، متأثر از فتوای بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی، مبنی بر جواز شرعی این عمل بود. قانون پیوند اعضا نیز پس از اخذ دیدگاه فقهی مراجع تقلید، در سال ‌۱۳۷۸ش به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.^[۶]

نیازمندان عضو پیوندی

پیوند عضو تنها گزینۀ درمانی برای بیمارانی است که مبتلا به نارسایی‌های اندامی هستند. امروزه پیوند عضو برای نجات زندگی افراد به یک ضرورت در ایران و جهان تبدیل ‌شده است.^[۷] در ایران و جهان سمینار‌های علمی متعددی در این باره برگزار می‌شود ^[۸] و روز ۳۱ اردیبهشت در تقویم ایرانی به‌عنوان روز ملی اهدای عضو: اهدای زندگی، نام‌گذاری شده است. با وجود این، بسیاری از بیماران به‌دلیل کمبود عضو پیوندی، جان خود را از دست می‌دهند. ^[۹] به گزارش انجمن اهدای عضو در ایران، در هر 10 دقیقه یک نفر به لیست انتظار نیازمند پیوند افزوده می‌شود و در هر دو ساعت یک بیمار نیازمند به پیوند عضو، جان خود را از دست می‌دهد. این آمار در حالی گزارش‌شده که در ایران در هر 70 دقیقه یک نفر در اثر مرگ مغزی جان خود را از دست می‌دهد.^[۱۰] دانش پزشکی پیوند اعضا در ایران رشد چشمگیری داشته و امروزه اعضای مختلف بدن مانند کلیه، کبد، پانکراس، قلب، عروق، قرنیه، روده و پوست در بیمارستان‌های مختلف به بدن بیماران نیازمند، پیوند زده می‌شود.^[۱۱] پزشکان ایرانی در برخی از جراحی‌های پیوند عضو، دارای سبک ویژه یا نوآوری هستند؛ برای نمونه پزشکان ایرانی، پیوند بی‌سابقۀ عروق سر و گردن را با موفقیت در ایران انجام دادند منجر به نجات جان یک جوان 28 ساله شد. ^[۱۲] با وجود پیشرفت دانش و مهارت پیوند اعضا در ایران، بسیاری از خانواده‌ها هنوز از اهدای عضو کسانی که دچار مرگ مغزی شده‌اند، پرهیز می‌کنند.^[۱۳]

شرایط قانونی اهدای عضو

بر اساس قانون، بیمارستان‌های مجهز برای پیوند اعضا مکلف هستند که مراحل زیر را انجام دهند:

کسب اجازه کتبی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛
کسب موافقت ولی بیماری که مرگ مغزی او محرز است، یا عمل به شرط وصیت بیمار مبنی بر اهدای اعضای بدن او؛
تهیۀ لیست اعضای ‌سالم بدن بیماران، طبق نظر کارشناسان مربوطه؛
اعضای گروه‌های تشخیص مرگ مغزی متفاوت از اعضای گروه‌های پیوند‌کننده باشند.^[۱۴]

مراحل اهدای عضو

در صورتی که فرد زنده‌ای اهداکنندۀ عضوی از بدن خود مانند یک کلیه یا قسمتی از کبد باشد، از فرد اهداکننده، آزمایش‌های متعددی گرفته می‌شود و شرایط اعصاب و روان و رضایت کامل وی سنجیده می‌شود. در صورت سازگاری گروه خونی و شرایط بدنی اهداکننده و گیرندۀ عضو، عمل پیوند عضو صورت می‌گیرد. در صورتی که عضو پیوندی از فرد دچار مرگ مغزی دریافت می‌شود، پس از تأیید مرگ مغزی توسط پزشکان متخصص داخلی، بیهوشی، مغز و اعصاب و پزشکی قانونی، ^[۱۵] رضایت خانواده متوفی برای اهدای عضو فردی که مرگ مغزی شده، اخذ می‌شود. در این فرایند خانواده‌های اهداکننده و گیرنده عضو، هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند. در روند شناسایی گیرندۀ مناسب، اولویت با افرادی است که در لیست انتظار بافت‌های اهدا شده قرار دارند. پس از انتخاب فرد گیرنده، بررسی وضعیت عمومی و تطابق بافتی وی آغاز می‌شود و در صورت سازگاری، عمل پیوند بافت صورت می‌گیرد. اندام‌ پیوندی در کوتاه‌ترین زمان ممکن، از بدن فرد اهداکننده به مرکز درمانی که فرد گیرنده حضور دارد، منتقل می‌شود. پس از خارج کردن عضو پیوندی از بدن متوفا، محل عضو ترمیم شده و جنازه به خانوادۀ او تحویل داده می‌شود.^[۱۶]

کارت اهدای عضو

کارت اهدای عضو، نمادی فرهنگی و نشانۀ ارتقای فرهنگ اهدای عضو در جامعه است. امروزه مراکز متعددی روند ثبت‌نام و صدور کارت اهدای عضو را انجام می‌دهند و افراد زیادی نیز متقاضی دریافت کارت اهدای عضو هستند. کارت اهدای عضو نشان‌دهندۀ رضایت قلبی هر شخص برای اهدای عضو در زمان مرگ است و مجوز قانونی شمرده نمی‌شود. اطلاعات فرد داوطلب اهدای عضو در دسترس بیمارستان‌های مربوطه قرار می‌گیرد.^[۱۷]

فرهنگ اهدای عضو

اهدای عضو نوعی فعالیت و کنش اجتماعی است که ترویج آن تأثیر بسزایی در بهبود امید به زندگی و کیفیت زندگی بیماران نیازمند به عضو اهدایی است. اهدای عضو نوعی عمل وابسته به نگرش افراد است که ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اعتقادی و مذهبی افراد جامعه نقش بسزایی در تحقق یا عدم تحقق آن دارند. اهدای عضو به‌دلیل نجات جان انسان‌ها از اهمیت دینی نیز برخوردار است. ^[۱۸] در قرآن، نجات جان یک انسان، برابر با نجات جان همۀ آدمیان دانسته شده است.^[۱۹] در ایران، بیش از 90 درصد افراد دید مثبتی به اهدای عضو دارند؛ اما تفاوت‌های قومیتی و نژادی، کمبود بودجه، بی‌توجهی سیاست‌گزاران، شکل‌گیری بازار سیاه فروش اعضا و ناآگاهی برخی از پیامدهای مثبت اهدای عضو، موجب شده است که در عمل، استقبال اندکی نسبت به اهدای عضو دیده شود.^[۲۰] امروزه برخی بیماران به خرید عضو مورد نظر روی آورده‌اند که از یک‌سو هزینه‌های سنگینی را بر آنها تحمیل می‌کند و از سوی دیگر، راه را برای سوداگری و سودجویی دلالان فراهم می‌کند.^[۲۱] پژوهشگران در بررسی راهکارهای ترویجِ فرهنگ اهدای عضو در جامعه به موارد زیر، توجه کرده‌اند:

افزایشِ آگاهیِ فردی و عمومی در زمینۀ مرگ مغزی و اهدای عضو؛
تقویت حس نوع‌دوستی در میان افراد جامعه؛^[۲۲]
ترویج کارت اهدای عضو و شرکت در طرح سفیران؛^[۲۳]
تقویت باورهای دینی در جامعه؛ ^[۲۴]
فعالیت‌های تبلیغی در رسانه‌ها.^[۲۵]

پیامد‌‌های اهدای عضو

اهدای عضو به‌عنوان امری خداپسندانه تأثیر بسزایی در حیات بخشی به انسان‌ها دارد. پیامد‌های اجتماعی اهدای عضو عبارت است از:

تقویت ارزش‌های اخلاقی در جامعه مانند نوع‌دوستی و همدلی؛
کاهش مشکلات روحی و جسمی فرد بیمار و خانوادۀ او؛^[۲۶]
کاهش فعالیت سودجویانۀ دلالان خرید و فروش اعضا در بازار سیاه؛^[۲۷]
افزایش حس ایثار‌گری و از خود‌گذشتگی در جامعه.^[۲۸]

پانویس

منابع

قرآن کریم
«اهدای عضو»، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1402ش.
باغی، وجیهه و همکاران، «بررسی دانش و نگرش مردم سنندج در رابطه با اهدای عضو»، پژوهش توانجخشی در پرستاری، شماره 1، 1396ش.
«تاریخچه اهدا و پیوند اعضا»، وب‌سایت انجمن اهدای عضو ایرانیان، تاریخ بازدید: 11 شهریور 1402ش.
«راهنمای دریافت کارت اهدای عضو»، وب‌سایت خیریه نیکان، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1402ش.
«روز ملی اهدا عضو، اهدای زندگی + تاریخچه و سایت ثبت نام اهدای عضو»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1399ش.
«شاهـکار پزشکان ایرانی در شهرری | ۹ نکته درباره اولین جراحی پیوند سر که جان جوان ۲۸ ساله را نجات داد»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 13 شهریور 1402ش.
«شرایط اهدای عضو در قانون»، وب‌سایت ترنم عدالت، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1400ش.
«فرآیند اهدای عضو از شناسایی، تشخیص تا اهدا»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تاریخ بازدید: 11 شهریور 1402ش.
«۱.۸ میلیون ایرانی کارت اهدای عضو دارند/تاریخچه اهدای اعضا»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1395ش.
یاری دهنوی، مراد و بلوچی، حمید، «بررسی فلسفی دلایل عمل اخلاقی اهدای عضو و اصول و روش‌های تربیتی ترغیب متربیان به انجام آن مبتنی بر دیدگاه اسلامی عمل»، فلسفه تربیت، شماره 6، 1399ش.

[1] «اهدای عضو»، وب‌سایت آبادیس.

[2] . «روز ملی اهدای عضو، اهدای زندگی»، وب‌سایت پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.

[3] . «تاریخچه اهدا و پیوند اعضا»، وب‌سایت انجمن اهدای عضو ایرانیان.

[4] یک میلیون و هشتصد هزار ایرانی کارت اهدای عضو دارند/تاریخچه اهدای اعضا»، خبرگزاری مهر.

[5] . «تاریخچه اهدا و پیوند اعضا»، وب‌سایت انجمن اهدای عضو ایرانیان.

[6] یک میلیون و هشتصد هزار ایرانی کارت اهدای عضو دارند/تاریخچه اهدای اعضا»، خبرگزاری مهر.

[7] . «تاریخچه اهدا و پیوند اعضا»، وب‌سایت انجمن اهدای عضو ایرانیان.

[8] . «روز ملی اهدا عضو، اهدای زندگی + تاریخچه و سایت ثبت نام اهدای عضو»، خبرگزاری ایمنا.

[9] . باغی و همکاران، «بررسی دانش و نگرش مردم سنندج در رابطه با اهدای عضو»، 1396ش، ص2.

[10] . باغی و همکاران، «بررسی دانش و نگرش مردم سنندج در رابطه با اهدای عضو»، 1396ش، ص3.

[11] . «تاریخچه اهدا و پیوند اعضا»، وب‌سایت انجمن اهدای عضو ایرانیان.

[12] . «شاهـکار پزشکان ایرانی در شهرری، اولین جراحی پیوند سر که جان جوان ۲۸ ساله را نجات داد»، وب‌سایت همشهری آنلاین.

[13] [https://www.sid.ir/paper/262253/fa . باغی و همکاران، «بررسی دانش و نگرش مردم سنندج در رابطه با اهدای عضو»، 1396ش، ص3.

[14] . «شرایط اهدای عضو در قانون»، وب‌سایت ترنم عدالت.

[15] . «شرایط اهدای عضو در قانون»، وب‌سایت ترنم عدالت.

[16] . «فرآیند اهدای عضو از شناسایی، تشخیص تا اهدا»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.

[17] . «راهنمای دریافت کارت اهدای عضو»، وب‌سایت خیریه نیکان.

[18] . یاری دهنوی و بلوچی، «بررسی فلسفس دلایل عمل اخلاقی اهدای عضو و اصول و روش‌های تربیتی ترغیب متربیان به انجام آن مبتنی بر دیدگاه اسلامی عمل»، 1399ش، ص64.

[19] سوره مائده، آیه 32.

[20] . باغی و همکاران، «بررسی دانش و نگرش مردم سنندج در رابطه با اهدای عضو»، 1396ش، ص3.

[21] . «راهنمای دریافت کارت اهدای عضو»، وب‌سایت خیریه نیکان.

[22] . یاری دهنوی و بلوچی، «بررسی فلسفس دلایل عمل اخلاقی اهدای عضو و اصول و روش‌های تربیتی ترغیب متربیان به انجام آن مبتنی بر دیدگاه اسلامی عمل»، 1399ش، ص66.

[23] . «راهنمای دریافت کارت اهدای عضو»، وب‌سایت خیریه نیکان.

[24] . یاری دهنوی و بلوچی، «بررسی فلسفس دلایل عمل اخلاقی اهدای عضو و اصول و روش‌های تربیتی ترغیب متربیان به انجام آن مبتنی بر دیدگاه اسلامی عمل»، 1399ش، ص66.

[25] . باغی و همکاران، «بررسی دانش و نگرش مردم سنندج در رابطه با اهدای عضو»، 1396ش، ص2.

[26] . یاری دهنوی و بلوچی، « بررسی فلسفس دلایل عمل اخلاقی اهدای عضو و اصول و روش‌های تربیتی ترغیب متربیان به انجام آن مبتنی بر دیدگاه اسلامی عمل»، 1399ش، ص66-74.

[27] . «راهنمای دریافت کارت اهدای عضو»، وب‌سایت خیریه نیکان.

[28] . یاری دهنوی و بلوچی، « بررسی فلسفس دلایل عمل اخلاقی اهدای عضو و اصول و روش‌های تربیتی ترغیب متربیان به انجام آن مبتنی بر دیدگاه اسلامی عمل»، 1399ش، ص66-74.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]