اوتیسم

اوتیسم؛ اختلال در خود ماندگی.

اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم، نوعی ناتوانی از گروه ناتوانی‌های رشدی- عصبی است. این اختلال که به‌صورت مجموعه‌ای از رفتارهای مشخص بروز می‌کند، از طریق مشکلات ارتباطی و تعاملات اجتماعی مشخص می‌شود. هرچند، پژوهشگران، هنوز نتوانسته‌اند هیچ دلیل واحدی را برای این اختلال شناسایی کنند، اما تشخیص زودهنگام این ناتوانی می‌تواند در دریافت حمایت‌ها و خدماتی که این افراد به آن نیاز دارند، کمک‌کننده باشند. به فرد مبتلا به اوتیسم «اوتیستیک» می‌گویند.

نام‌گذاری

واژۀ اوتیسم، از کلمۀ یونانی «اوتوس» و به‌معنای خویش، گرفته شده است. این واژه به وضعیتی اشاره دارد که شخص از ارتباط‌های اجتماعی کنار گذاشته شده است.

تاریخچه

واژۀ اوتیسم، نخستین‌بار در سال 1911م، استفاده شد و اختلال مربوط به آن، نوعی بیماری روانی معرفی شد. در 1943م، مشکلات زبانی، رفتاری و احساسی کودکان مبتلا به اوتیسم در بدو تولد شناسایی شد. در این مرحله دانشمندان دریافتند که کودکان اوتیستیک، توانایی‌های ویژه‌ای از خود بروز می‌دهند و کندی در یادگیری ندارند؛ بنابراین نمی‌توان آنها را کودک عقب‌ماندۀ ذهنی معرفی کرد؛ اما این کودکان، در سازش با الگوهای ارتباطی و عاطفی با مشکل روبه‌رو هستند. از آن پس، این اصطلاح، با نام «سندروم کانر» شناخته شد. کانر بر این باور بود که اوتیسم به‌معنای رهایی از واقعیت است و کودکان مبتلا به اوتیسم را «آزاد از واقعیت» می‌دانست. در 1980م، اصطلاح «اوتیسم کودکی» در لیست اطلاعات بیماری‌های DSM وارد شده و به‌صورت رسمی از لیست بیماری‌های اسکیزوفرنی کودکی جدا شد. در 1987م نیز DSM نام «اختلال اوتیسم» را جایگزین «اوتیسم کودکی» کرد.

اختلال طیف اوتیسم

اختلاف طیفی در اوتیسم به این معنا است که این ناتوانی، در افراد مبتلا به آن، دارای اَشکال و درجات متفاوتی از تأثیرگذاری است. برخی از ویژگی‌های این ناتوانی، با درجات مختلفی در افراد وجود دارند و هر فرد اوتیستیک، ویژگی‌های متفاوتی را در زمان‌های متفاوت و به شکل‌های مختلفی از خود به نمایش می‌گذارد.

اختلال اضطرابی

از شایع‌ترین چالش‌های افراد مبتلا به اوتیسم، اختلال اضطرابی است. در این نوع از اختلال، فرد همواره نگران اتفاقات آینده است. این تشویش مزمن در تمامی امور روزمرۀ فرد نیز تأثیر گذاشته و منجر به کاهش کیفیت زندگی او می‌شود؛ برای مثال، در موقعیت‌هایی که برای بسیاری از افراد، عادی به نظر می‌رسد، برای فرد مبتلا به اختلال اضطرابی، دلهره‌آور است. از جمله عواملی که منجر به تشدید این اختلال در افراد اوتیستیک می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تعامل و ملاقات‌های برنامه‌ریزی نشده و غیرمنتظره؛
2. بیان کردن سخن در جمعی رسمی، ارائۀ سخنرانی برای جمعیت؛
3. تغییر در روال عادی روزانه به‌دلیل نداشتن انعطاف ذهنی برای مواجهه با چنین شرایطی؛
4. حضور در فضاهای خیلی شلوغ، خیلی بزرگ و یا بسته.

انواع

اختلال اوتیسم، با توجه به شدت و علائمی که بروز می‌دهد، دارای انواع و سطوح مختلفی است:

1. اوتیسم کلاسیک: شدیدترین نوع اختلال اوتیسم است. در این سطح، ابتلای افراد پیش از یک سالگی تشخیص داده می‌شود زیرا آنها هیچ پاسخی به محرک‌های محیطی و صدای والدین نمی‌دهند، به گونه‌ای که ناشنوا به نظر می‌رسند.
2. سندروم آسپرگر: علائم فرد اوتیستیک، از شدت کمتری برخودار بوده و جریان مداوم‌تری را در گفت‌وگو و قدرت بیان دنبال می‌کنند. در این سطح، فرد، در مهارت‌های ارتباطی و احساسی دچار مشکل است.
3. سندروم رت: این نوع از اوتیسم بیشتر در دختران مشاهده می‌شود که در آن، فرد، در مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی با مشکل مواجه می‌شود. کودکان مبتلا به اوتیسم رت، دچار مشکلاتی در تغذیه، بدخوابی، کم‌گویی و اختلالات اضطرابی هستند.

انجمن روان‌پزشکی آمریکا، در جدیدترین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (ویرایش پنجم)، پنج زیرگروه را برای اختلال اوتیسم عنوان کرده است:

1. با یا بدون همراهی اختلال‌های فکری؛
2. با یا بدون اختلال زبان؛
3. مرتبط با یک بیماری پزشکی یا ژنتیکی شناخته‌شده یا یک عامل محیطی؛
4. همراه با اختلال عصبی، روانی یا رفتاری دیگر؛
5. با کاتاتونیا (جمود خلسه‌ای).

علائم و ویژگی‌ها

برخی از ویژگی‌های تشخیصی و آماری اختلالات روانی در اوتیسم به شرح زیر است:

تفاوت‌های دائمی در ارتباطات

1. صحبت نکردن یا داشتن الگوهای غیرعادی کلامی
2. مشکل در درک ارتباطات غیرکلامی
3. مشکل در ایجاد یا حفظ دوستی
4. مشکل در ادامۀ مکالمات

رفتارهای محدود و تکرارشونده

1. تکرار کردن صداها یا عبارات (پژواک‌گویی)
2. حرکات تکرارشونده
3. ترجیح بر یکنواختی و مشکل در گذار و داشتن روال عادی
4. علائق انعطاق‌ناپذیر یا به‌شدت محدود و شدید
5. حساسیت شدید به محرک‌های مختلف یا حساسیت خیلی کم به آنها.

علت‌ها

علت دقیق اختلال اوتیسم مشخص نبوده و پژوهش‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهند که هیچ علت واحدی نیز برای این اختلال وجود ندارد. طبق آمارها، میزان ابتلا به اوتیسم، یک در هر 60 یا 70 تولد زنده است که در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد. اوتیسم، فارغ از نژاد، فرهنگ یا پیشینۀ اقتصادی در افراد مختلفی در سراسر جهان یافت می‌شود. برخی از عوامل خطر مشکوک به اوتیسم به شرح زیر هستند: داشتن یک عضو درجه اول خانواده که به این اختلال مبتلا باشد؛

1. جهش‌های ژنی؛
2. سندر X شکننده و سایر اختلالات ژنتیکی؛
3. وزن کم هنگام تولد؛
4. عدم تعادل متابولیک؛
5. قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین، آلودگی‌های محیطی و استفاده از حشره‌کش‌ها؛
6. سابقۀ عفونت‌های ویروسی؛
7. دیابت و فقر آهن مادر؛
8. سن والدین برای بچه‌دار شدن؛
9. قرار گرفتن جنین در معرض داروهای والپروئیک اسید یا تالیدومید .

نحوۀ تشخیص

کارشناسان بر این باورند که اوتیسم، نوعی اختلال در رشد است که با نارسایی‌هایی در 3 حوزۀ اختلال در تعامل اجتماعی، اختلال در ارتباط و تبادل نظر (زبان) و تمایل به رفتارهای کلیشه‌ای، تکرارشونده و محدود، تا پیش از 3 سالگی مشخص می‌شود. برای تشخیص این اختلال، از غربالگری و آزمایش‌های ژنتیکی استفاده می‌کنند. آزمایش DNA بیمارهای ژنتیکی، ارزیابی رفتاری، تست‌های دیداری و شنیداری برای رد هرگونه مشکل در بینایی و شنوایی، غربالگری کاردرمانی و پرسشنامه‌های رشد مانند برنامۀ مشاهدۀ تشخیص اوتیسم توسط کارشناسان، از جمله مواردی است که برای تشخیص این اختلال صورت می‌گیرند.

مراحل درمان

متأسفانه، اوتیسم، هیچ درمان قطعی ندارد. به‌دلیل تفاوت در بروز اختلال اوتیسم در افراد مختلف، روش‌های درمانی نیز یکسان نیستند. به‌صورت کلی، بسته به نیاز فرد اوتیستیک، روش‌های درمانی در گروه‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. درمان‌های رفتاری و ارتباطی؛
2. درمان‌های رژیمی و پزشکی؛
3. درمان‌های مکمل (مانند هنر و موسیقی).

همچنین، دستورالعمل‌هایی وجود دارند که می‌توانند به بهبود عملکرد و مهارت‌های افراد اوتیستیک کمک کنند؛ مانند:

1. تقویت مهارت‌های اجتماعی: حضور در اجتماع و گروه‌های مختلف از بدو کودکی. این کار، منجر به وفق دادن ذهن و مغز کودک با محیط‌های جمعی شده و به‌مرور زمان، موجب کاهش گوشه‌گیری در کودکان می‌شود.
2. گفتار درمانی و تمرین‌های کلامی: با تمرین‌های مکرر و مداوم زیر نظر متخصص گفتار درمانی، بخش‌هایی از مغز که در تکلم نقش دارند، از کارایی بهتری برخودار شده و به‌مرور زمان می‌توان شاهد تقویت مهارت‌های گفتاری فرد اوتیستیک در بلندمدت بود.
3. کاردرمانی حسی: فرد اوتیستیک، زیر نظر یک متخصص کاردرمانی و با استفاده از استراتژی‌ها و تکنیک‌های خلاقانه می‌تواند بر بخشی از مشکلات خود که شاید برای افراد عادی بسیاری آسان به نظر برسد، چیره شود.
4. آموزش به والدین: شرکت در کلاس‌های آموزشی، انجمن‌های اوتیسم و گروه‌های مرتبط می‌تواند اطلاعات و راهکارهایی را در اختیار والدین قرار دهد تا بتوانند تعاملی مؤثر با فرزند خود داشته و با تشویق و تحریک احساسات کودک، منجر به تقویت قوای حسی و ادراکی او شوند.
5. داروها: در صورتی که اختلالات اوتیسم، منجر به بروز رفتارهای ایمپالسی و اضطرابی شدید شود، روان‌پزشک می‌تواند با تجویز دارو به تسکین و کاهش علائم این اختلال کمک کند.
6. ورزش: افراد اوتیستیک ممکن است از ورزش‌های خاصی لذت ببرند. ورزش‌هایی همچون پیاده‌روی و تفریح در زمین بازی، شنا و قرار گرفتن در آب و سایر فعالیت‌های بازی حسی، ممکن است بتواند در کاهش ناامیدی‌ها و ارتقاء بهزیستی این افراد تأثیرگذار بوده و در پردازش سیگنال‌ها از حواسی که در آن مشکل دارند، کمک‌کننده باشند.
7. تغذیه و رژیم غذایی: مراقبت از رژیم غذایی افراد اوتیستیک می‌تواند در بهبود علائم آنها تأثیرگذار باشد؛ برای مثال، وجود منیزیم کافی در رژیم غذایی کودکان (دانۀ کنجد، انواع سبزیجات، بادام و تخمۀ آفتاب‌گردان)، در کاهش علائمی مانند اضطراب و دندان‌قروچه مؤثر هستند. همچنین، پژوهشگران بر این باورند که باکتری‌های مفید روده در خلق‌وخو و کاهش تحریک‌پذیری و پرخاشگری افراد نقش به‌سزایی دارند. کاهش مصرف مواد قندی و شیرین و نیز مصرف خوراکی‌های حاوی ملاتونین (آلبالو، زرشک، تخم‌مرغ، شیر و ماهی) در تنظیم خواب کودکان مبتلا به اوتیسم مؤثر هستند.

اوتیسم در کودکان

هرچند، اوتیسم یک اختلال مادام‌العمر محسوب می‌شود، اما با تشخیص زودهنگام و با پشتیبانی والدین و اطرافیان، کودکان مبتلا به اوتیسم می‌توانند از کیفیت زندگی بهتری برخودار شوند. علت به وجود آمدن این اختلال در کودکان، به اختلال در تکامل سیستم عصبی آنها مرتبط می‌شود. در صورتی‌که اوتیسم شدید باشد، والدین می‌توانند در سنین زیر یک سال، به این اختلال در فرزند خود پی ببرند. در صورت ضعیف بودن این اختلال نیز والدین می‌توانند با ورود فرزند خود به مدرسه و در فضای تعاملات اجتماعی، متوجه نواقص و مهارت‌های ضعیف ارتباطی فرزند خود شوند. برای کودکان در خود مانده، دنیای اجتماعی به‌صورت پیچیده باقی مانده و گفت‌وگو همواره دشوار خواهد بود؛ زیرا آنها در فهم علل اعمال افراد دیگر که ممکن است غیر قابل پیش‌بینی یا غیر قابل تفسیر به نظر برسند، دچار مشکل می‌شوند. هرچند، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهند که افراد در خود مانده، از تمامی افراد اجتناب نکرده و در اثبات علاقۀ اجتماعی به‌ویژه عواطف خود نسبت به برخی از اعضای خانواده و دوستان ناکام نمی‌مانند. در حقیقت، کودک در خود مانده، فاقد رفتارها و تعامل‌های اجتماعی نبوده و تنها در این زمینه، دچار انحرافی شدید می‌شود. از جمله علائم رفتاری کودکان اوتیستیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. بال بال زدن دست‌ها به حالت پرتکرار؛
2. لذت بردن از چرخاندن اشیا و حرکات چرخشی؛
3. آواهای دهانی بی‌معنا و تکرار کلمات بدون درک مفاهیم آنها؛
4. پرت کردن اشیا، غلطاندن و یا کوبیدن بر آنها؛
5. چیدن اسباب بازی‌ها طبق الگویی تکراری و همیشگی.

اوتیسم در بزرگسالی

تشخیص اوتیسم در بزرگسالی، به‌راحتی تشخیص این اختلال در کودکی نیست؛ زیرا دامنۀ علائم و نشانه‌ها در بزرگسالی متغیر است و فرد بزرگسال، با آگاهی از مشکلات رفتاری خود، سعی در بهبود رفتار و کنترل علائم دارد. با این حال، برخی از علائم اوتیسم در بزرگسالی به شرح زیر است:

1. ضعف در درک احساسات اطرافیان و همدلی کردن با آنها
2. الگوهای رفتاری خاص و حرکات وسواس‌گونه
3. احساس ضعف و اضطراب در مکالمات رسمی و سخنرانی‌ها
4. مشکل در برقراری ارتباط چشمی
5. علاقۀ افراطی به موضوعات محدود و نادیده گرفتن سایر حیطه‌ها
6. عدم تمایل به فعالیت‌های گروهی و گوشه‌گیر بودن
7. نبوغ بالا در برخی رشته‌ها مانند ریاضیات و فیزیک.

مشاهیر

بسیاری از دانشمندان و چهره‌های مشهور دنیای موسیقی، سینما، سیاست و علم، به اوتیسم دچار بوده‌اند؛ مانند چارلز داروین (زیست‌شناس و زمین‌شناس انگلیسی)، ولفگانگ آمادئوس موتسارت (آهنگساز برجستۀ اتریشی)، آلبرت اینشتین (فیزیک‌دان معروف آلمانی)، دنیل تمت (دانشمند ریاضی، نویسنده و استاد دانشگاه) و مت سوج (نابغۀ موسیقی جاز).

انجمن اوتیسم در ایران

انجمن اوتیسم در ایران، در 1393ش، شروع به کار کرد. از جمله اهداف این انجمن می‌توان به مطالبه‌گری و احقاق حقوق شهروندی افراد طیف اختلال اوتیسم، تدوین و اصلاح آیین‌نامه‌ها در خصوص رسیدگی به نیازهای آنها، آموزش و توانمندسازی خانواده‌های اوتیسم، آگاهی‌بخشی به جامعه و ایجاد شبکۀ دوست‌دار اوتیسم در کل کشور اشاره کرد. این اختلال، امروزه، پس از پیگیری‌های بسیار، به فهرست بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج وارد شده است. این انجمن تلاش می‌کند تا سال 1405ش، جامعۀ ایران به سطحی از آگاهی اجتماعی دربارۀ این بیماری رسیده و بدون قضاوت‌های نابه‌جا در رابطه با این افراد و خانوادۀ آنها، به افراد اوتیستیک در راستای افزایش تعاملات اجتماعی کمک کنند تا از حداقل حقوق شهروندی خود بهره‌مند شوند.

منابع

• «اختلال اوتیسم چیست؟»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 3 آبان 1401ش.
• «اوتیسم در کودکان چیست؟»، وب‌سایت هومکا، تاریخ بازدید: 2 آبان 1401ش.
• «بیماری اوتیسم چیست + علت، علائم، درمان و انواع اوتیسم در کودکان»، وب‌سایت نورولند، تاریخ بازدید: 2 آبان 1401ش.
• «بیماری اوتیسم چیست؟»، وب‌سایت گروه تخصصی مغز و اعصاب و روان دکتر کربلایی، تاریخ بازدید: 2 آبان 1401ش.
• «جامعه تا 1405ش با اوتیسم دوست می‌شود»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، تاریخ بارگذاری: 16 اسفند 1399ش.
• «چهره‌های مشهور مبتلا به اتیسم»، وب‌سایت توان آزمون، تاریخ بازدید: 3 آبان 1401ش.
• گلستانی، رقیه، «مشاهیر نوین اتیسم»، تاریخ بازدید: 2 آبان 1401ش.
• نجمی، بدرالدین، «نظریۀ ذهن در کودک در خود مانده»، فصلنامۀ تحقیقات علوم رفتاری، دورۀ 8، شمارۀ 2، 1389ش.
• «نگاهی گذرا به تاریخچۀ اوتیسم»، وب‌سایت آی هوش، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
• «وقایع تاریخی بیماری اوتیسم»، وب‌سایت مرکز جامع توانبخشی ایران، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
• Tager- Flusberg H, “A psychological approach to understanding the social language impairments in autism” Int Rev Psycharity, 1999.
• Wing L. Gould J, Gillberg C, Kautism spectrum disorders in the DSM-V: better or worse than the DSM-IV?” research in development disabilities, 2011.