بابونه
بابونه؛ گیاهی علفی و خوشبو با خواص درمانی زیاد
بابونه که در عربی به آن بابونج گویند، گیاهی کوتاه‌قامت با شاخه‌های باریک و گل‌های سفید و کرک‌دار است. این گیاه، از دیرباز در طب سنتی و صنایع دارویی کاربرد دارد.[۱] بابونه به‌صورت خودرو در زمین‌های شنی، چمن‌زارها و کنار آبگیرها می‌روید.[۲] از این گیاهان در کتب طب سنتی کهن، با نام‌های اُقحُوان کبیر، عین‌القط، اقحوان صغیر و بابونۀ رومی یا شیرازی یاد شده است.[۳] این گیاه که از دسته‌ی کاسنی‌ها به حساب می‌آید، در آب و هوایی گرم و خشک رشد می‌کند. زمین زراعتی آن نباید دارای رطوبت مداوم باشد. تکثیر آن نیز از طریق قطعات جداشده گیاه و یا با کشت دانه‌های آن صورت می‌پذیرد.[۴] گل‌های بابونه در فرودین ماه، در استان‌های خوزستان و اطراف اندیمشک در ایران، روییده و طبیعت زیبایی را رقم می‌زنند. این گل‌ها را در فاصله ماه‌های اردیبهشت تا مهر از ساقه‌هایشان جدا می‌کنند.
کاربرد و خواص گیاه بابونه
گل‌های گیاه بابونه، حاوی اسانس روغنی آنته‌آمین، تانن، فیتوسترول و همچنین مادۀ تلخی به نام اسید آنته آمیک هستند که در صنایع درمانی و دارویی کاربرد دارند.[۵] بابونه را که طبیعتی گرم و خشک دارد، به صورت چای یا دمنوش، اسانس، روغن و ترکیبات مختلف استفاده می‌کنند.[۶] از این گیاه، برای درمان تب و لرز، باز شدن مجرای تنفسی، خرد کردن سنگ مثانه، تسکین‌دهنده دردهای قاعدگی، افزایش شیر مادران، تقویت مغز و اعصاب، رفع سردرد و میگرن،[۷] تسکین درد، تقویت معده و درمان بی‌اشتهایی، درمان زردی و یرقان و دفع کرم معده و روده استفاده می‌کنند. بُخور بابونه برای برطرف کردن چشم‌درد، ایجاد عطسه و تخلیه مخاط به‌کار می‌رود.[۸] جویدن گیاه بابونه، التیام‌بخش زخم‌های دهانی است. اسانس گیاه بابونه و ترکیب آن با روغن بادام، مُسکن درد و از بین برنده‌ی ناراحتی‌های پوستی مانند اِگزما، کهیر و غیره است. امروزه در صنعت لوازم آرایشی، بابونه را به‌تنهایی یا به‌صورت ترکیبی با گیاهان دیگر به‌کار می‌برند. روغن بابونه برای آرام کردن درد گوش، درد کمر و مفاصل و درمان کم‌شنوایی مفید است. چای یا دم‌کرده این گیاه نیز به درمان دردهای عضلانی، درمان زخم معده و رفع بی‌خوابی کمک می‌کند و ضد حساسیت است.[۹]
گیاه بابونه همانند بسیاری از گیاهان بومی ایران در کنار مصرف دارویی، کاربرد خوراکی نیز دارد. ایرانیان در فرهنگ غذایی گذشته خود، از بابونه در پلاوها (پلو) استفاده می‌کردند.[۱۰] کرمانی‌ها بابونه را در سبزی آشی و پلویی[۱۱] و بوشهری‌ها ترکیب گل بابونه و زرده تخم مرغ را برای درمان سردرد و تسکین دردها[۱۲] مصرف می‌کنند.
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه بابونه، سایت واژه‌یاب.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه بابونه، سایت واژه‌یاب.
- ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، ج1، ۱۳۸۹ش، ص121؛
میرحیدر، معارف گیاهی: کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماری‌ها، ج5، ۱۳۷۳ش، ص93 و 95 و 103 و 109 و 116. - ↑ زرگری، گیاهان دارویی، ج3، ۱۳۵۲ش، ص532 و 533.
- ↑ میرحیدر، معارف گیاهی: کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماری‌ها، ج5، ۱۳۷۳ش، ص93؛
عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص194؛ جرجانی، الاغراض الطبیة، ج1، ۱۳۸۴ش، ص291. - ↑ ابن‌سینا، القانون، ج2، ۱۴۱۳ق، ص418.
- ↑ نفیسی، پزشکی‌نامه، ۱۳۵۵ش، ص134.
- ↑ جرجانی، ذخیرۀ خوارزمشاهی، ج2، ۱۳۸۲ش، ص253؛
جرجانی، الاغراض الطبیة، ج1، ۱۳۸۴ش، ص234. - ↑ خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، ج1، ۱۳۸۹ش، ص121-125.
- ↑ آشپزباشی، سفرۀ اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۱۱ و ۱۵.
- ↑ ستوده، فرهنگ کرمانی، ۱۳۳۵ش، ص۱۳.
- ↑ افشار سیستانی، پزشکی سنتی مردم ایران، ۱۳۷۰ش، ص166 و 183.
منابع
- آشپزباشی، علی‌اکبر، سفرۀ اطعمه، تهران، المعی، ۱۳۵۳ش.
- ابن‌سینا، القانون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۳ق.
- افشار سیستانی، ایرج، پزشکی سنتی مردم ایران، تهران، روزنه، ۱۳۷۰ش.
- جرجانی، اسماعیل، الاغراض الطبیة، به تحقیق حسن تاج‌بخش، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۴ش.
- جرجانی، اسماعیل، ذخیرۀ خوارزمشاهی، به تحقیق محمدرضا محرری، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، ۱۳۸۲ش.
- خوش‌بین، سهراب، گیاهان معجزه‌گر: معرفی ۲۵۰ گیاه دارویی، تهران، کردگاری، ۱۳۸۹ش.
- زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۲ش.
- ستوده، منوچهر، فرهنگ کرمانی، تهران، فرهنگ ایران زمین، ۱۳۳۵ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 مهر 1400ش.
- عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 مهر 1400ش.
- میرحیدر، حسین، معارف گیاهی: کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماری‌ها، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۳ش.
- نفیسی، علی‌اکبر، پزشکی‌نامه، تهران، خیام، ۱۳۵۵ش.