بهداشت روان از منظر آیات قرآن

بهداشت روان از منظر آیات قرآن؛ روان‌شناسی شخصیت سالم در قرآن.
بهداشت روان، دانش و هنری است که به افراد کمک می‌کند تا با ایجاد روش‌هایی صحیح از لحاظ روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری نموده و راه‌حل‌های مطلوب‌تری را برای حل مشکلات‌شان انتخاب نمایند. بهداشت روانی در تعریف سازمان جهانی بهداشت عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب و به‌طور خلاصه؛ تأمین شدن سلامت روانی فردی و اجتماعی، پیشگیری از ابتلاء به اختلال روانی، درمان مناسب و بازتوانی آن.

سلامت روانی انسان یک امر مهم و اساسی در قرآن است. بهداشت روانی در قرآن یک هدف است که از دقت در موارد زیر می‌توان آن را درک کرد:
1. شرط سعادت و رستگاری اخروی، بهداشت روان است.
2. رشد عاطفی و عقلانی، موجب ایمان است.
3. تثبیت اخلاق و روحیه مثبت با بخشش حاصل می‌شود.

گونه‌شناسی ویژگی‌های شخصیت

روان‌شناسان ویژگی‌های شخصیتی انسان را در سه گونه‌ی شناختی (cognitive)، عاطفی (emotional) و رفتاری (behavioral) دسته‌بندی کرده‌اند.

الف) ويژگی‌های شناختی؛ که چهار قسم‌اند:

1ـ شیوه‌های استنباط؛ در اين قسم بر اساس آموزه‌های قرآنی به گمان و ظن اعتنا نمی‌شود؛ همچنين از شکاکیت و بدگمانی به دور است؛ منطقی، تحلیلی و عقلانی است؛ به دنبال کشف حقیقت از راه گفتگو و تحقیق است و با اصالت همراه است نه با اکثریت.

2ـ شناخت نسبت به مبدأ جهان؛ یک شخصیت سالم از نظر قرآن، خاستگاه واحدی برای جهان متصور است و آن خدایی است که دائما در حال اداره هستی است؛ از اين‌رو فقط به خدا باید اتکاء داشت و به او اعتماد و تکیه کرد. او حامی درستی است و کسانی را که در راه درست باشند یاری می‌کند. خداوند تسلط کاملی به جهان دارد و از حد و اندازه همه چیز آگاه است. او قادر به انجام هر کاری است که اراده می‌کند، و به کسی حساب پس نمی‌دهد اما هر موجود دیگری باید در پیشگاه او پاسخ‌گو باشد. البته این همه قدرت موجب ظلم و ستم و انحراف او از حق نمی‌شود، بلکه او مهربانی را بر خود واجب کرده است. در وجود خدا اشتباه، زوال، خواب و غفلت راه ندارد.

3ـ شناخت نسبت به محیط؛ یک شخصیت سالم از نظر قرآن، دنیا را محل تلاش و کوشش و استفاده از منافع آن می‌داند و دل در گرو دنیا ندارد چون آن را مقدمه‌ای برای حیات ابدی در آخرت می‌داند. صاحب شخصیت سالم، بلایای دنیا را عاملی برای تکامل و امتحان الهی دانسته و نیک می‌داند که آن‌چه به‌ظاهر نیک است چه‌بسا شر باشد، و وقایع به‌ظاهر شر چه‌بسا خیر است و می‌داند هر مصیبت و مشکلی که برای انسان پیش می‌آید، از خود انسان ناشی شده و این مقتضای قضای الهی است. چنین شخصیتی قومیت و نژاد را موجب برتری بر دیگران نمی‌داند.

4ـ شناخت نسبت به خود؛ شخصیت سالم از نظر قرآن به محدودیت قدرت خود، آگاهی دارد و انتظارات خود را بر اساس آن، تنظيم می‌کند. او نسبت به شناخت خود بی‌تفاوت نیست، زندگی و حیات خود را پوچ و بیهوده ندانسته و برای رسیدن به هدف، سختی و رنج را لازمه زندگی دنیا می‌داند. چنین انسانی زندگی دنیا را دائمی نمی‌انگارد و زندگی پس از مرگ را به‌خوبی باور دارد.

ب) ویژگی‌های عاطفی؛

از نظر قرآن شخصیت سالم، برای شاد بودن، منتظر رفع مشکلات نمی‌ماند؛ از خوبی‌ها ذوق‌زده و مغرور نمی‌گردد و به‌خاطر نداشته‌هایش ناامید نمی‌شود. چنین انسانی احساس امنیت و آرامش درونی خود را حفظ می‌کند؛ در برابر ناملایمات خشم خود را فرومی‌نشاند و گذشت را پیشه می‌کند.

او به دیگران حسادت نمی‌ورزد و بر آنان برتری نمی‌جوید؛ حس ارزشمند بودن را در خود زنده نگاه می‌دارد و از احساس حقارت به‌دور است؛ نسبت به دیگران خیرخواه و مهربان است و پذیرش مرگ و پایان زندگی، او را دچار اضطراب نمی‌کند.

ج) ویژگی‌های رفتاری؛

در قرآن ویژگی‌های رفتاری زیادی برای یک شخصیت سالم بیان شده است؛ انسان بهره‌مند از شخصيت سالم درباره چیزی که نمی‌داند، اظهارنظر نمی‌کند؛ بدون پیش‌داوری، تحقیق را سرلوحه عملکرد خويش قرار می‌دهد؛ از قوانین و حدود تبعیت می‌کند؛ تا جایی که بتواند در پی اصلاح امور است و در تعامل با سایر انسان‌ها جانب انصاف را رعايت کرده و از کم‌فروشی و کم‌کاری پرهیز می‌کند.

چنین انسانی آسایش خود را به‌خاطر آسایش دیگران، کنار می‌گذارد؛ در برابر ظالم، از مظلوم دفاع می‌کند؛ بدی دیگران را به اندازه پاسخ می‌دهد؛ به زندگی اجتماعی مایل است و از انزوا به‌دور است؛ با دیگران مشورت می‌کند و از نظرات آنان بهره‌ می‌گيرد؛ در امانت، خیانت نمی‌کند و به عهد خود وفادار است؛ اهل اسراف نیست؛ روابط جنسی را در محدوده متعین و متعارف نگه‌داشته و زیاده‌روی نمی‌کند؛ سحرخیز است و وقت خود را هدر نداده و هر کاری را در وقت خودش انجام می‌دهد.

منابع

• قرآن کریم
• پاک‌روان، مهدی و صادقی، مجید، کتاب جامع بهداشت عمومی، سایت جامع علوم پزشکی ایران، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1397.