بیش فعالی
بیش فعالی؛ از اختلال‌های رشدی- عصبی در انسان.
اختلال بیش‌فعالی یا نقص کم‌توجهی،[۱] یکی از شایع‌ترین اختلال‌های رشدی- عصبی در میان کودکان و نوجوانان است.[۲] این اختلال شامل سطوح بالاتر از متوسط بی‌توجهی، تکانش‌گری و بیش فعالی بوده و تا پیش از 7 سالگی و در همان اوایل زندگی، علائم آن نمایان می‌شود. اختلال نقص توجه یا بیش‌فعالی، با مشکلات متعددی در زمینه‌های رفتاری، تحصیلی، اجتماعی و هیجانی همراه است.[۳] شیوع این اختلال در پسران، 3 تا 5 برابر بیش از دختران است.
علائم
کارشناسان بر این باورند که علائم زیر می‌توانند از نشانه‌های ابتلای کودک به بیش‌فعالی باشند:
- اختلال در عملکرد اجرایی، تحرک مدام و جنب‌وجوش فراوان؛
- اختلال در تنظیم هیجانی، بی‌صبری و بی‌تحملی شدید (به‌عنوان اصلی‌ترین علامت این اختلال)؛[۴]
- عملکرد ضعیف در مدرسه و انجام تکالیف مدرسه بدون دقت و توجه؛
- یا تمرکز بالا برای انجام اموری که به آن علاقه دارند؛
- قطع پی‌درپی گفت‌وگو و مکالمۀ بزرگترها؛
- پاسخ دادن به سؤال پیش از اتمام سؤال؛
- پر حرفی؛
- هل دادن بقیۀ کودکان؛
- بر هم زدن بازی بقیه؛
- گم کردن وسایل شخصی؛
- از این شاخه به آن شاخه پریدن؛
- نداشتن مهارت لازم در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران.[۵]
دلایل
متخصصان، بیش‌فعالی را جزء بیماری‌های چندعاملی با ریشۀ ژنتیکی و در ارتباط با محیط می‌شناسند. در حقیقت، برخی عوامل مانند ژنتیک، مشاهدۀ این اختلال در افراد دیگر خانواده، سموم و عفونت‌ها در دوران بارداری، آسیب مغزی و سایر خطرات محیطی بر وقوع این اختلال تأثیرگذار هستند.[۶] مصرف الکل و سیگار توسط مادر، در دوران بارداری نیز می‌تواند درصد ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد.[۷]
انواع
کارشناسان، بیش‌فعالی را به دو گروه اصلی تقسیم کرده‌اند:
اختلالات بیش‌فعالی
این افراد، با وجود فعالیت بسیار زیاد، در زمینۀ تمرکز دچار مشکل نیستند. از جمله علائم این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دست و پای بی‌قرار (حرکت زیاد آنها و بازی کردن مدام با دست و پای خود)؛
- حرکت کردن زیاد (نشستن طولانی مدت برای این افراد طاقت‌فرسا است)؛
- پر انرژی بودن (از نشانه‌های بیش فعالی فیزیکی)؛
- تولید سر و صدای زیاد؛
- راه رفتن زیاد (بخش زیادی از این کار از روی سرگردانی فرد است)؛
- ذهن پرکار؛
- عدم تحمل انتظار
- تخریب‌گری
- بی‌احتیاطی (فکر نکردن به عواقب کاری که انجام می‌دهند).[۸]
اختلالات کم توجهی
این گروه، بر خلاف گروه قبلی، از تحرک کمی برخودار بوده و در تمرکز نیز دچار مشکل هستند. این گروه از کودکان، در حقیقت، حضور فیزیکی دارند اما فکر و حواس آنها در جای دیگری بوده و به‌نام «نابغه‌های کودن» شناخته می‌شوند. این گونه از افراد دارای علائمی همچون موارد زیر هستند:
- بی‌دقتی و اشتباه زیاد؛
- تمرکز بیش از 5 دقیقه ندارند؛
- گوش ندادن به صحبت‌های فرد مقابل و تظاهر به گوش دادن؛
- عکس‌العمل‌های شدید در هنگام ناراحتی؛
- استعداد کم در برنامه‌ریزی و سازماندهی؛
- گم کردن لوازم و دارای‌های خود؛
- فراموشکار بودن؛
- حواس‌پرتی؛
- پیروی نکردن از دستورهای مطرح شده.[۹]
نحوۀ تشخیص
اختلال بیش‌فعالی، از جمله بیماری‌های پیچیده‌ای است که در بیشتر مواقع تشخیص داده نمی‌شود. روان‌شناسان و متخصصان حوزۀ کودک بر این باورند که در صورتی‌که کودکی، بیش از 6 علامت مطرح شده در زمینۀ بیش‌فعالی را داشته باشد، به این بیماری مبتلا است. علاوه بر آن، برای تشخیص این اختلال، کودک باید حداقل 5 ساله بوده و نشانه‌های تشخیصی در او به مدت دست‌کم 9 ماه تداوم داشته باشد.[۱۰]
درمان
درمان اختلال بیش‌فعالی یا نقص توجه، در دو مرحلۀ کلی صورت می‌گیرد:
- درمان غیردارویی؛ آموزش به والدین (ایمن کردن منزل، کنترل و زیر نظر گرفتن فعالیت‌های کودک)، حل مسئله (در این مرحله از درمان، روان‌درمانگر یا والدین، کودک را در محیط‌های مختلفی مانند مدرسه، مهدکودک و مهمانی قرار داده و به تشریح موقعیت مورد نظر به او می‌پردازد. سپس، مشکلات احتمالی و راه حل مناسب برای مشکل مورد نظر را به او آموزش می‌دهند)، پرورش حواس پنج‌گانه، خودگویی (وادار کردن کودک به تکرار دستورات و جملات که بر میزان حرف شنوی و تمرکز آنها تأثیرگذار خواهد بود)، ورزش، برنامۀ غذایی (خوراکی‌های حاوی کافئین و مواد نگهدارنده برای این گروه از کودکان بسیار مضر هستند) و تنظیم نور (نورهای سفید، هیجان کودک را بالا می‌برد).
- درمان دارویی؛ داروهایی همچون ریتالین، ریسپریدون، دگزامفتامین و آنوموگستین در درمان این اختلال مؤثر هستند.[۱۱]
رابطۀ مادر و کودک بیش‌فعال
بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته، اختلال بیش‌فعالی، بر تعامل مادر- کودک، تأثیری منفی گذاشته و عملکرد خانواده را با اختلال مواجه می‌کند. مادران این نوع از کودکان، با نقص در مدیریت و تنظیم هیجان خود درگیر می‌شوند. این وضعیت، بر کارکرد روانی و اجتماعی خانواده و تک تک اعضای خانواده، به‌ویژه مادران، تأثیر گذاشته و در برخی از موارد، والدین دچار افسردگی، احساس عدم کفایت و استرس زیادی می‌شوند.[۱۲] کارشناسان بر این باورند که با آموزش تنظیم هیجان، روش‌های صحیح مقابله با کودکان بیش فعال و کسب مهارت‌های کنترل خشم و حل مسئله، مادران می‌توانند به ارتقای سلامت روان خود کمک کنند.[۱۳]
بیش‌فعالی در بزرگسالی
هرچند، بسیاری از افراد، بیش‌فعالی را محدود به دوران کودکی می‌دانند، اما در بزرگسالی نیز این اختلال دیده می‌شود که نشانه‌های آن ریشه در کودکی فرد دارد. در بزرگسالی، این اختلال، مشکلات بسیار بزرگی را به وجود خواهد آورد. متخصصان بر این باورند که روش‌های درمان اختلال بیش‌فعالی در بزرگسالان مانند کودکان بوده و شامل داروها و روان‌درمانی است. در بزرگسالی، اختلال ADHD دارای علائمی به شرح زیر است:
- بی‌قراری؛
- مشکل در تمرکز و توجه؛
- مشکل در اتمام تکالیف؛
- بی‌نظمی؛
- تحمل پایین در ناکامی‌ها؛
- نوسانات خُلقی مکرر؛
- روابط بی‌ثبات و متشنج؛
- مشکل در مواجهه با استرس
- زودجوش بودن.[۱۴]
پانویس
- ↑ Attention deficit hyperactivity Disorder (ADHD).
- ↑ Khordestani, “The effect of behavioral parent training on improving the mental health of mothers with attention deficit hyperactivity disorder children and decreasing their children\'s externalizing behavior”, 2014, 8(3), P279-286.
- ↑ میرزائیان، ««تأثیر آموزش مهارت‌های کنترل کودک به مادران بر کاهش علائم اختلال ...»، 1385ش، ص81-102.
- ↑ Retz, "Emotional dysregulation in adult ADHD: What is the empirical evidence?". 2012 , 12 (10), P1241- 1251.
- ↑ «بیش فعالی در کودکان چیست»، وب‌سایت رادیو کودک، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
- ↑ Thapar, "What have we learnt about the causes of ADHD?", 2013, 54 (1), P3–16.
- ↑ «بیش فعالی در کودکان چیست»، وب‌سایت رادیو کودک.
- ↑ «بیش فعالی در کودکان چیست»، وب‌سایت رادیو کودک.
- ↑ «بیش فعالی در کودکان چیست»، وب‌سایت رادیو کودک.
- ↑ «بیش فعالی در کودکان چیست»، وب‌سایت رادیو کودک.
- ↑ «بیش فعالی در کودکان چیست»، وب‌سایت رادیو کودک.
- ↑ Jafari, “The Effectiveness of Positive Parenting Program on the Mental Health of Mothers with Children Suffering from Attention Deficit/Hyperactivity Disorder”, 2011, 6(4), P497-510.
- ↑ واقعی، «تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر سلامت روان مادران دارای کودک بیش فعال- نقص توجه»، 1395ش، ص16-23.
- ↑ «بیش فعالی بزرگسالان، علائم، علل و درمان»، وب‌سایت درمانکده.
منابع
- «بیش فعالی بزرگسالان، علائم، علل و درمان»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
- «بیش فعالی در کودکان چیست»، وب‌سایت رادیو کودک، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
- میرزائیان، بهرام و دیگران، ««تأثیر آموزش مهارت‌های کنترل کودک به مادران بر کاهش علائم اختلال ...»، مجلۀ دانش و پژوهش در روانشناسی، شمارۀ 29، 1385ش، ص81-102.
- واقعی، سعید، «تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر سلامت روان مادران دارای کودک بیش فعال- نقص توجه»، مجلۀ طنین سلامت، دوره چهارم، شماره 3، 1395ش، ص16-23.
- Jafari B, Mosavi R, Fathi Ashtiani F, Khooshabi K, “The Effectiveness of Positive Parenting Program on the Mental Health of Mothers with Children Suffering from Attention Deficit/Hyperactivity Disorder”. Journal of Family Research, 2011, 6(4).
- Khordestani, D, “The effect of behavioral parent training on improving the mental health of mothers with attention deficit hyperactivity disorder children and decreasing their children\'s externalizing behavior”, International Journal of Behavioral Sciences, 2014, 8(3).
- Retz W, Stieglitz RD, Corbisiero S, Retz-Junginger P, Rösler M, "Emotional dysregulation in adult ADHD: What is the empirical evidence?". Expert Review of Neurotherapeutics, 2012.
- Thapar A, Cooper M, Eyre O, Langley K, "What have we learnt about the causes of ADHD?". J Child Psychol Psychiatry, 2013.