بیل‌گردانی
بیل‌گردانی؛ رسمی کهن به‌هنگام شروع کشاورزی.
بیل‌گردانی، سنتی قدیمی است که در آستانه فصل آب‌یاری مزارع و در جریان لای‌روبی جوی‌های آب، برگزار می‌شود. این رسم، امروزه در منطقه نیمور، در شهرستان محلات برگزار می‌شود. این مراسم، پس از اتمام لای‌روبی جوی‌ها و جاری شدن نهرها، در فضایی پهلوانی و نمایشی برگزار می‌شود.[۱] جشن کهن بیل‌گردانی که قدمتی 2000 ساله دارد،[۲] در سال 1389ش در سازمان میراث فرهنگی کشور به ثبت رسید.[۳] آیین بیل‌گردانی، نمادی برای تشکر از آناهیتا (الهه آب) بوده است. مردم نیمور بر این باورند که این جشن، به افزایش برکت و زیادی آب در این منطقه کمک می‌کند.
لای‌روبی نهر
مَجرای آب، از بند نیمور تا سایر بندهای ساخته‌شده بر سر راه آن، دارای پیچ و خم‌های بسیاری است و هر سال نیاز به لای‌روبی دارد.[۴] این کار، در حدود 10 تا 20 روز پیش از نوروز شروع می‌شود. برای پاک‌سازی مسیر آب، ابتدا، سطح آب نهرها را پایین می‌آورند تا عملیات لای‌روبی، آسان‌تر انجام شود. سپس، میراب یا یک کشاورز باتجربه، مسیر نهر را به 6 دانگ تقسیم می‌کند و شب پیش از عملیات، آن را به اطلاع اهالی منطقه می‌رساند، تا هر کشاورز، از سهم خود مطلع شود.[۵]
آیین و آداب بیل‌گردانی
جشن بیل‌گردانی، پس از اتمام کار لای‌روبی و رسیدن اولین «پخشگاه» برگزار می‌شود. زمان برگزاری جشن، با توجه به وضعیت آب‌وهوا، در یکی از روزهای اول تا سیزدهم نوروز است. لای‌روبان یا بیل‌داران، به‌صورت دسته جمعی به‌سمت روستا حرکت کرده و در محلی به‌نام «پل سنگی» منتظر می‌مانند تا دیگر اهالی روستا برای برپایی جشن برسند. مردم روستا، اسب و مادیان سفید را آذین بسته و به پیشواز بیل‌دارها می‌روند. در این میان، فردی که سردسته گروه بیل‌دارها بوده و به «میرنهر» مشهور است، با پوشیدن لباسی نظامی، بر اسب سوار شده و به‌همراه دیگر بیل‌دارها به‌سمت میدان اصلی روستا حرکت می‌کنند. این میدان، محل اصلی برگزاری مراسم جشن است. شرکت‌کنندگان، همزمان به نواختن طبل، سنج، شاتوتک (نوعی ساز بادی)، هلهله و فریاد شادی مشغول بوده و گاهی نیز صلوات می‌فرستند.[۶]
زمانی‌که بیل‌دارها به میدان می‌رسند، ابتدا، در پشت سر اسب‌سوار، در اطراف میدان رژه می‌روند. سپس، برای اجرای مراسم بیل‌گردانی، در کنار میدان ایستاده و 7 بیل مخصوص را که به بیل‌های «اسپره‌دار» معروف هستند، انتخاب می‌کنند. این بیل‌ها، مخصوص اسپار کردن باغ است که شامل چوبی کوچک و پایه‌مانند بوده و این پایه در نزدیکی صفحه فلزی بیل به دسته آن وصل می‌شود تا فرد بیل‌زن بتواند در هنگام بیل‌زنی، فشار بیش‌تری به آن وارد کند. بیل‌دارها، 4 بیل را به‌صورت یک‌جا و 3 بیل باقی‌مانده را نیز به‌صورت یک‌جا با طنابی می‌بندند. سپس، هر بیل‌گردان، بیل‌ها را با مهارت و قدرت در دو جهت مخالف به‌صورت ضرب‌دری، بالای سر می‌چرخاند. بیل گردان، به‌منظور حفظ تعادل خود، پای راست را کمی جلوتر قرار می‌دهد تا بیل‌ها، به یکدیگر برخورد نکنند.
مردم، به‌محض ورود هر بیل‌گردان به روی سکو، صلوات فرستاده و بیل‌گردان نیز با ذکر «یا علی»، بیل‌ها را بلند کرده و آرزوی سالی پرآب برای کشاورزان می‌کند. بیل‌گردان، باید تلاش کند تا هنگام چرخش، بیل‌ها به یکدیگر برخورد نکنند.
بیل‌گردانی در باور مردم
هرکدام از اعمال صورت‌گرفته در این جشن، دارای مفاهیمی ویژه هستند. برای مثال، مردم نیمور بر این باورند که چرخش بیل‌ها، به‌منظور هدایت ابرها به‌سمت روستا و داشتن سالی پرآب است. گرداندن بیل‌ها در این آیین، همچنین، نشان از پهلوانی و بستن بیل‌ها نیز نماد اتحاد و وحدت و چرخاندن آن‌ها دور سر، نشان از چرخیدن حول یک محور است.[۷] پژوهشگران، ریشه‌ی این‌گونه از باورها را در فرهنگ باران‌خواهی می‌دانند.
پانویس
- ↑ نصری اشرفی، از آیین تا نمایش، ۱۳۹۱ش، ج1، ص235.
- ↑ ظهرابی، «مراسم سنتی بیل‌گردانی در نیمور محلات»، سایت ایسنا.
- ↑ «بیل‌گردانی و جشن شکرگزاری در فهرست ملی میراث معنوی ثبت می‌شوند»، خبرگزاری آفتاب.
- ↑ فرهادی، «جوی‌روبی و بیل‌گردانی»، ۱۳۶۴ش، ص81-83.
- ↑ فرهادی، «جوی‌روبی و بیل‌گردانی»، ۱۳۶۴ش، ص83-87؛
زنده‌‌‌دل، مراسم اقوام ایرانی، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۴. - ↑ فرهادی، فرهنگ یاریگری در ایران، ۱۳۷۳ش، ج1، ص186-187؛
زنده‌‌‌دل، مراسم اقوام ایرانی، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۴. - ↑ «آیین بیل‌گردانی»، مجله گردشگری الی گشت.
منابع
- نصری اشرفی، جهانگیر و شیرزادی آهودشتی، عباس، از آیین تا نمایش، به‌تحقیق امیر سهرابی، تهران، آرون، ۱۳۹۱ش.
- ظهرابی، احمد، «مراسم سنتی بیل گردانی در نیمور محلات»، سایت ایسنا، تاریخ بارگذاری: 16 اردیبهشت 1401ش.
- «بیل‌گردانی و جشن شکرگزاری در فهرست ملی میراث معنوی ثبت می‌شوند»، خبرگزاری آفتاب، تاریخ بارگذاری: 10 شهریور 1386ش.
- فرهادی، مرتضى، «جوی‌روبی و بیل‌گردانی»، نامۀ فرهنگ ایران، بنیاد نیشابور، ۱۳۶۴ش.
- زنده‌‌‌دل، حسن، مراسم اقوام ایرانی، تهران، ایرانگردان، ۱۳۸۷ش.
- فرهادی، مرتضى، فرهنگ یاریگری در ایران، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۳ش.
- «آیین بیل‌گردانی»، مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.