بیماری مزمن

بیماری مزمن؛ بیماری‌های غیر واگیردار و طولانی‌مدت.

بیماری مزمن، توسط سازمان جهانی بهداشت به‌عنوان بیماری‌های غیر واگیردار (NCDs) معرفی شده است. این گروه از بیماری‌ها، امروزه، یکی از عوامل عمدۀ مرگ‌ومیر در جهان شناخته می‌شوند. بیماری‌های مزمن، با افزایش سن، شدت یافته و مسیر و شکل زندگی فرد را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند.

مفهوم‌شناسی

بیماری مزمن، از جمله بیماری‌های طولانی‌مدتی است که تغییرات جسمانی در بدن ایجاد کرده و کارکردهای بیمار را محدود می‌کند. در این بیماری، فرد ناچار است که برای یک دورۀ طولانی از عمر خود و یا حتی تا پایان عمر، این شرایط جدید بیماری را تحمل کرده و با عوارض ناشی از آن کنار بیاید. در حقیقت، در بیماری مزمن، تمرکز درمانی بر محدودسازی پیشرفت بیماری یا به تأخیر انداختن عوارض ثانویه‌ای است که ممکن است در اثر بیماری پدید آیند.

آمار

در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط، هشتاد درصد مرگ‌ها، ناشی از بیماری‌های مزمن است. این آمار، در سراسر جهان، در سال 2021م، در حدود 71 درصد از مرگ‌ومیرهای سالانه را به خود اختصاص داده است.

انواع

دانشمندان، چهار نوع بیماری مزمن اصلی را شامل «بیماری‌های قلبی- عروقی»، «سرطان»، «بیماری‌ها مزمن تنفسی» و «دیابت» می‌دانند. از دیگر انواع این بیماری می‌توان به «بیماری مزمن کلیه» اشاره کرد. این بیماری، از جمله بیماری‌های شایع، خطرناک و قابل درمان است. پزشکان، بیماری‌های مزمن استخوانی و مفصلی (آرتروز و روماتیسم)، معلولیت‌های جسمی (نابینایی، ناشنوایی، نازائی)، صرع، ایدز، تالاسمی، آسم و آلرژی، بیماری‌های گوارشی (کولیت روده، زخم‌های معده) و اختلالات تیروئیدی و ریوی را از دیگر انواع این بیماری‌ها معرفی کرده‌اند.

ویژگی‌ها

در بیماری‌های مزمن، به‌صورت معمول، انتظار بهبودی وجود نداشته و بیمار باید با محدودیت‌های ناشی از بیماری خود، برای مدتی طولانی سازگاری کرده و با آنها زندگی کند. بیماری‌های مزمن، در مجموع، دارای مشخصه‌های زیر هستند:

1. باعث ناتوانی می‌شوند؛
2. تغییرات غیر قابل برگشت دارند؛
3. علاج‌ناپذیر یا صعب‌العلاج هستند؛
4. طولانی‌مدت هستند (بیش از 3 ماه)؛
5. نیاز به برنامه‌های بازتوانی و مراقبت‌های طولانی‌مدت دارند.

همچنین، زندگی همراه با یکی از انواع بیماری‌های مزمن، فرآیندی پیچیده، پویا و همواره در حال تغییر است که تمامی حوزه‌های زندگی فرد را تحت تأثیر خود قرار داده و شامل 5 ویژگی است:

1. پذیرش بیماری: پذیرش آگاهی از بیماری و آمادگی برای مقابله با تغییراتی که بیماری ایجاد می‌کند.
2. مقابله: به‌معنای توانایی کنار آمدن با بیماری از طریق اجرای راهبردهای مختلف برای رویایی با آن.
3. خود مدیریتی: مدیریت فعالانۀ بیماری توسط خود او.
4. ادغام: به‌معنای ادغام فرآیند تغییر در سبک زندگی برای سازگاری با بیماری.
5. سازگاری: پذیرش بیماری، به‌عنوان جزئی از بیمار و زندگی او.

عوامل اثرگذار

متخصصان، سالمندی، مواجهۀ محیطی با سموم، جریان‌های بلندمدت، ژن‌شناسی و وراثت، استرس، رژیم غذایی، نژاد، موقعیت جغرافیایی- اقتصادی، دسترسی به خدمات پزشکی و سطح تحصیلات را از جمله عوامل أثرگذار بر این بیماری‌ها می‌دانند.

بیماری مزمن در خانواده

ابتلای تنها یک نفر از اعضای خانواده به بیماری‌های مزمن، بر روابط، نقش‌ها، سلسله مراتب و به‌طور کلی بر سیستم خانواده تأثیر می‌گذارد. در این صورت، خانواده برای مدیریت و سازگاری با شرایط جدید، با چالش‌هایی متعدد مواجه می‌شود و بیماری مزمن به عضو جدید خانواده تبدیل می‌شود. با ورود این عضو جدید، سطوحی از اضطراب، خشم، شوک و عدم اطمینان در مراحل اولیۀ بیماری به چشم می‌خورد. اعضای خانواده، به‌دلیل نقش مراقبتی، ممکن است با مشکلات مختلفی همچون افسردگی، فرسودگی و پریشانی عاطفی مواجه شوند. مقابله با بیماری مزمن در خانواده را به دو زیرگروه «راهکارهای مقابله‌ای مورد استفاده» و «شیوۀ کلی مقابله با بیماری در خانواده» تقسیم کرده‌اند. با به کارگیری این روش‌ها، می‌توان خانواده و تمامی اعضای آن را در برابر بیمار و بیماری مدیریت کرد.

منابع

• احسان‌پور، علی و دیگران، «اپیدمیولوژی بیماری مزمن کلیه در جهان و ایران»، مجلۀ علوم پزشکی جندی شاپور، دوره 9، شماره 5، 1389ش.
• «بیماری‌های مزمن»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تاریخ بازدید: 23 آذر 1401ش.
• کلانی، زهره، «ارتقاء کیفیت خدمات در بیماری‌های مزمن»، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء کیفیت خدمات پرستاری و مامایی، دوره4، 1393ش.
• مدنی، فاطمه سادات و زرانی، فریبا، «مدیریت بیماری مزمن در خانواده»، خانواده پژوهی، سال 18، شماره 69، 1401ش.
• «مفهوم بیماری‌های مزمن»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی، تاریخ بازدید: 23 آذر 1401ش.
• Huard, P, The Management of Chronic Diseases: Organizational Innovation and Efficiency, London, John Wiley & Sons, 2018.
• World Health Organization, noncommunicable diseases. Retrieved from World Health Organization, 2021.