بی‌بدن (فیلم)

بی‌بدن (فیلم)؛ برداشتی آزاد از پرونده قتل غزاله شکور.

فیلم بی‌بدن به کارگردانی مرتضی علیزاده و برگرفته از یک پروندة قضایی مهم است. این پرونده، یک پروندة جنایی مربوط به دهة 90 است که فضای فیلم بسیار شبیه فضای آن پرونده است؛ پروندة قتل غزاله شکور به دست آرمان عبدالعالی، که چندین بار تا مرحلة اجرای حکم رفت و برگشت؛ و سرانجام آرمان عبدالعالی اعدام شد.

معرفی

فیلم بی‌بدن اولین فیلم به کارگردانی مرتضی علیزاده است. او پیش از این با فیلم کوتاه «خوانا بنویسید» در جشنوارة فیلم کوتاه دیده شده بود. فیلم بی‌بدن از بخش اصلی رقابت در چهل‌ودومین جشنوارة فیلم فجر کنار گذاشته شد، اما بعداً در لیست اکران نوروزی سال 1403ش قرار گرفت. نام فیلم برگرفته از داستان فیلم و ماجرای پیدا نشدن جسد مقتول (ارغوان) است. فیلم «بی‌بدن» در کمتر از یک ماه رکورد فروش آنلاین فیلم‌ها را شکست و بیش از 10.5 میلیارد تومان فروش کرد. همچنین «بی‌بدن» با فروش 47 میلیارد تومانی در اکران سینماها، لقب پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم اجتماعی تاریخ سینمای ایران را به خود اختصاص داد.

عناصر انسانی

بازیگران: الناز شاکردوست، پژمان جمشیدی، سروش صحت، گلاره عباسی و نوید پورفرج.

نویسنده: کاظم دانشی؛ دانشی علاوه بر نویسندگی کارگردانی هم می‌کند. فیلم «علف‌زار» اولین ساخته بلند سینمایی او است که در چهلمین جشنوارة فیلم فجر جایزة بهترین کارگردانی را دریافت کرد.

تهیه‌کننده: سیدمصطفی احمدی؛ احمدی تهیه‌کننده جوان سینمای ایران است. او با فیلم سینمایی درخت گردو به کارگردانی محمدحسین مهدویان، کار خود را شروع کرد. احمدی برنامة تلویزیونی دورهمی و سریال‌های نمایش خانگی هیولا، کلیله و دمنه، راز بقا و آفتاب‌پرست را نیز تهیه‌کنندگی کرده است.

کارگردان: مرتضی علیزاده؛ او پیش از این فیلم‌کوتاه «خوانا بنویسید» را با داستانی در خصوص فعالیت‌های سازمان مجاهدین خلق در هشت سال دفاع مقدس، کارگردانی و جایزه بهترین فیلم اقتباسی جشنوارة بین‌‎المللی فیلم کوتاه تهران را دریافت کرده است.

داستان فیلم

داستان فیلم اشاره زیادی به پروندة جنایی در دهه 1390ش دارد؛ پروندة قتل غزاله شکور به‌دست آرمان عبدالعالی، که سرانجام آرمان اعدام شد. فیلم بی‌بدن با ناپدید شدن ارغوان شروع می‌شود. ارغوان دختر دانشجویی است که با سروش رابطه دوستی دارد، آنها با هم اختلاف و مشاجره هم دارند. همه در جستجوی ارغوان هستند، از سویی پلیس و از سویی دیگر پدر و مادر ارغوان. آنها در نهایت با قتل و جسد ناپدید شده ارغوان مواجه می‌شوند.

محور فیلم

فیلم بی‌بدن با رویکرد آسیب‌شناسی خانواده و روابط اجتماعی جوانان ساخته شده که در فضای فیلم روابط آزاد دختران و پسران، بی‌غیرتی، قصور والدین در تربیت فرزندان، اثرگذاری منفی فضای مجازی و البته تاکید بر مجازات قصاص مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. فیلم به‌طور شفاف موضوع اعدام کردن یا نکردن قاتل، قصاص کردن یا نکردن، بخشیدن یا نبخشیدن و پیچیدگی‌های صدور حکم قطعی در مورد قتل و اثرگذاری این حکم در زندگی خانواده‌های قاتل و مقتول را به نمایش گذاشته است.

پیام‌های اجتماعی فیلم

ترویج زیست اخلاقی: نوع برخورد مادر غزاله با کسانی که در فضای مجازی دربارة دخترش حرف‌های مختلفی می‌زنند یا نوع مواجهه او با دوست دخترش وقتی می‌فهمد که او نیز در قتل دخترش نقش داشته و نیز اعمال و رفتار بازپرس پرونده در همراهی با خانوادة مقتول که ضمن آن برای جلب رضایت به نفع خانوادة قاتل هم تلاش می‌کند، همگی اشاره به رفتارهای منطقی و زیست اخلاقی دارد.

هنجارشکنی و اعتمادزدایی:

1. سروش و ارغوان با هم دوست هستند و این یک ناهنجاری اجتماعی است؛

2. مادر ارغوان موضوع دوستی دخترش با سروش را می‌داند و آن‌را از همسرش مخفی کرده است؛

3. پدر سروش برای نجات پسرش از اعدام، با پخش‌کردن عکس‌های قدیمی ارغوان در فضای مجازی قصد فریب اذهان عمومی را دارد و می‌خواهد خانواده مقتول را بدنام کند؛

4. دوست صمیمی ارغوان نیز اقدام به پخش عکس‌های وی کرده است.

نگرش متفاوت به مسئله اعدام: فیلم «بی‌بدن» با نگاهی متفاوت و از زاویة دید خانوادة مقتول به موضوع اعدام نگاه می‌کند و به‌طور واضح درد و رنج خانواده مقتول را به تصویر می‌کشد. این فیلم برخلاف نظریه‌ها و جریان‌های مخالف اعدام گام برداشته است؛ هرچند توسط بازپرس پرونده برای بخشش و جلوگیری از اعدام هم تلاش کرده است.

نمایش کاستی‌های تربیتی والدین: حوادث رخ داده در فیلم «بی‌بدن» حاصل قصور والدین است. والدین سروش از هم جدا شده‌اند و سروش درست تربیت نشده و ذهنی شکاک و بیمار دارد. پدر ارغوان نیز رابطة خوبی با دختر خود ایجاد نکرده و بین آنها فاصله افتاده است. ارغوان نیز به همین دلیل به جنس مخالف دیگری پناه برده و مادر، این رابطه ناهنجار را پنهان کرده است. برخی از روانشناسان معتقدند روابط صحیح بین والدین و فرزندان از بروز حوادث ناگوار در اجتماع جلوگیری می‌کند. اگر فرزند در خانواده جایگاه و احترام داشته باشد و بتواند صمیمانه با والدین گفتگو کند و نیازهای خود را در خانواده تامین کند، فرد متعادلی در اجتماع و در برخورد با دیگران خواهد بود. اگر هم مشکلی در اجتماع برای او پیش آید با والدین خود در میان خواهد گذاشت. حال اگر فرزندان در خانواده از والدین خود بترسند و نتوانند با آنها رابطه صحیح برقرار کنند، برای رفع نیازهای عاطفی و غیرعاطفی خود به دیگران پناه خواهد برد و این یک موضوع خطرناک است.

نقش پدر در خانواده: پدر سروش فردی متکبر و مغرور است و خیال می‌کند همة مشکلات با پول درست می‌شود. او از مردانگی بویی نبرده است و با اینکه از سرانجام ارغوان اطلاع دارد و با وجود دیدن بی‌تابی مادرش، باز چیزی نمی‌گوید و به دروغ اظهار بی‌اطلاعی می‌کند تا پسرش را از اعدام نجات دهد. شاید او با گفتن واقعیت و پیدا کردن جسد ارغوان می‌توانست فرزندش را از اعدام نجات دهد، اما این‌کار را نکرد. پدر ارغوان نیز که مسبب پناه بردن ارغوان به غریبه‌ها شد، برای فرزندش پدرانگی نکرد و همین شکاف عمیق بین او و فرزندش منجر به این حادثه تاسف‌بار شد.

نقد فضای مجازی: اثرات فضای مجازی بر افکار و اذهان عمومی به وضوح در فیلم به تصویر کشیده شده است. آنجا که پدر سروش از عکس‌های قدیمی ارغوان برای فریب اذهان عمومی و فشار به خانواده مقتول استفاده می‌کند و در لایو اینستاگرام دروغ می‌گوید و قصد بی‌آبرو کردن خانواده مقتول را دارد؛ یا هشتگ‌های نه به اعدام و اظهارنظرها و قضاوت‌ها در فضای مجازی از جمله آن اثرات است.

انتقادات به فیلم

القای خشونت و اضطراب زیاد:

1. داستان فیلم یعنی قتل ارغوان و پیدا نشدن جسد آن، بار خشونت زیادی به همراه دارد؛

2. فشارهای روانی وارده به والدین ارغوان و دلهره‌ها و بی‌تابی‌های مادرش؛

3. شروع فیلم که با یک اعدام خیابانی و تماشاگرانش به نمایش درمی‌آید؛

4. مسئلة رفت و برگشت‌های حکم اعدام سروش؛

5. برخوردهای پدر سروش که فردی متکبر، خشن و بداخلاق است.

عدم شخصیت‌پردازی قاتل: سروش در فیلم شخصیتی بی‌اهمیت است. شخصیت او به درستی ساخته و پرداخته نشده است و مخاطب او را نمی‌شناسد و اطلاع چندانی از جزئیات شخصیتش ندارد؛ گویا سروش غریبه‌ای است که قرار است اعدام شود. همچنین در فیلم هیچ‌کس به او بها نمی‌دهد، حتی پدرش از سر لجبازی و غرور برای او کاری نمی‌کند و حاضر نیست حقیقت را بگوید و پسرش را نجات دهد. تلاش بازپرس پرونده هم برای جلب رضایت به نفع سروش، بی‌فایده است.

اعتراض خانواده مقتول به فیلم: یکی از پر سروصداترین حواشی فیلم، شکایت خانوادة غزاله شکور از سازندگان فیلم بود. آنها این فیلم را موجب تازه‌شدن داغ‌شان و بی‌احترامی به دخترشان می‌دانستند. والدین غزاله شکور اذعان داشتند که این فیلم بدون اجازة آنها و برگرفته از زندگی خصوصی‌شان ساخته شده است.

پانویس

منابع

• «بی‌بدن رکورد فروش آنلاین را زد»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 15 مرداد 1403ش.
• «بیوگرافی کاظم دانشی از زندگی حرفه‌ای تا کسب سیمرغ بلورین»، وب‌سایت دلگرم. تاریخ بازدید: 2 آبان 1403ش.
• تقی‌زاده، محمد، «نقد فیلم بی‌بدن»، وب‌سایت نواندیش ایرانیان، تاریخ درج مطلب: 11 مرداد 1403ش.
• حسن‌زاده، ماهان، «نقد فیلم بی‌بدن| بدون نشانه‌ای از سینما»، وب‌سایت گیمفا، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1403ش.
• حقیقی، سیدامیرشایان، «ماجرای یک پروندة‌ رازآلود در بی‌بدن/ قصة دختری که جنازه ندارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 13 فروردین 1403ش.
• «خوانا بنویسید؛ بهترین فیلم اقتباسی جشنواره بین‌‎المللی فیلم کوتاه تهران شد»، وب‌سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1402ش.
• دین‌پرست، منوچهر، «نقد فیلم بی‌بدن| زجر بی‌پایان مادر»، وب‌سایت اطلاعات، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1403ش.
• رضایی، مریم، «نقد و بررسی فیلم بی‌بدن»، وب‌سایت کدومو، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
• فروزان، سیدحسام، «نقد و نظری به فیلم بی‌بدن، ساخته مرتضی علی‌زاده»، وب‌سایت میدان آزادی، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1402ش.
• «فیلم‌ کوتاه کارگردان بی‌بدن به آنتن تلویزیون رسید/ روایتی متفاوت از نفاق»، وب‌سایت هنرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 2 مهر 1403ش.
• «فیلم‌های سید مصطفی احمدی»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ بازدید: 2 آبان 1403ش.
• مقدسیان، محمدرضا، «بدن پراکنده»، وب‌سایت فیلیموشات، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1403ش.
• منتظری، رضا، «نقد فیلم بی‌بدن؛ قصة آرمان و‌ غزاله یا پرونده‌ای دیگر؟!»، وب‌سایت مجله مایکت، تاریخ درج مطلب: 3 بهمن 1402ش.
• «همه چیز دربارة فیلم سینمایی بی‌بدن از داستان تا بازیگران و زمان اکران»، وب‌سایت نیک صالحی، تاریخ درج مطلب: 24 فوریه 2024م.
• یگانه، سعید، «نگاهی به فیلم بی‌بدن، فیلمی براساس داستان واقعی! ؟»، وب‌سایت با سینما، تاریخ بازدید: 25 مهر 1403ش.