تحصیلات عالی خصوصی
تحصیلات عالی خصوصی، نهاد آموزش عالی خصوصی در افغانستان.
مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی در افغانستان پدیده‌ای جدید است. این نهاد، با تصویب قانون اساسی جدید در دوران نظام جمهوری به‌رسمیت شناخته شده و مطابق آن، اتباع افغانستان می‌توانند با اجازۀ دولت به تأسيس مؤسسات تعليمات عالی، عمومی، اختصاصی و سوادآموزی اقدام کنند.
تعریف
تحصیلات عالی خصوصی به دانشگاه‌ها و مؤسسه‌هایی گفته می‌شود که مطابق احکام قانون، جواز فعالیت را به‌منظور تربیت کادرهای تخصصی با درجه‌های تحصیلی لیسانس و بالاتر آن، از وزرات تحصیلات عالی به‌دست می‌آورد.[۱]
تاریخچه
بعد از شکست حکومت طالبان در 1380ش، مدارس و دانشگاه‌ها، بازگشایی شدند. ده‌ها هزار دانشجوی علاقه‌مند، وارد نهادهای تحصیلات عالی دولتی و خصوصی شدند.[۲] اولین نهاد تحصیلات عالی خصوصی، در سال ۲۰۰۳م، تأسیس شد.[۳] گسترش نیازها به آموزش در دورۀ جدید، افزایش میزان فارغ‌التحصیلان آموزش متوسطه در کنار ظرفیت اندک و ضعف آموزشی دانشگاه‌های دولتی، بهبود نسبی درآمد خانواده‌ها و کیفیت بهتر آموزش خصوصی، از دلایل مهم برپایی مراکز تحصیلات عالی خصوصی بوده است. همچنین تحصیلات عالی، مهم‌ترین امکان و سریع‌ترین راه تحرک اجتماعی برای جوانان افغانستان، به‌خصوص زنان بوده است.[۴]
رشد
توسعه و تجهیز مؤسسات خصوصی آموزش عالی، بیشتر از هر زمان دیگر، در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، مورد توجه متولیان فرهنگ و آموزش عالی افغانستان قرار گرفت. در این دوره، ۱۲7 دانشگاه و مؤسسۀ تحصیلی عالی غیردولتی از طرف وزارت تحصیلات عالی افغانستان جواز فعالیت دریافت کرد[۵] و دانشجویان شاغل به تحصیل در این موسسات حدود یکسوم کل دانشجویان کشور را تشکیل می‌دادند[۶] که بیش از ۲۵۰ هزار دانشجو در آن‌ها مشغول تحصیل‌اند.[۷]
جواز فعالیت
نهاد تحصیلات عالی خصوصی افغانستان، زیر نظر دولت و وزارت تحصیلات است و با گرفتن مجوز رسمی می‌تواند فعالیت کند. براساس قانون دوران جهوری اسلامی افغانستان، اشخاص حقیقی و حقوقی داخلی و خارجی می‌توانند برای ایجاد مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی، از وزارت تحصلات عالی، مجوز بگیرند،[۸] مشروط به اینکه شرایط زیر را دارا باشند:
- داشتن محل مناسب، تجهیزات و لوازم مورد نیاز تدریسی
- داشتن استادان با درجۀ تحصیلی حداقل فوق لیسانس یا بالاتر از آن
- داشتن برنامه و نصاب درسی
- داشتن حداقل دو دانشکده با دوگروه علمی
- داشتن حداقل پنج استاد در هر گروه علمی
- ارائه تضمین بانکی
- داشتن مراکز تحقیقات علمی.[۹]
نحوۀ پذیرش
ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی، از طریق کنکور میسر است که در هماهنگی بین وزارت تحصیلات عالی، موسسات تحصیلات عالی خصوصی و ادارۀ ملی امتحانات، سالی دوبار برای دو نیم‌سال بهاری (کنکور اصلی) و پائیزی (کنکور متفرقه)، برگزار می‌شود.[۱۰]
نحوۀ فعالیت
نهاد تحصیلات عالی خصوصی، در چارچوب قوانین و مقررات وزارت تحصیلات عالی عمل می‌کند و ساختار سازمانی، اداری و دستورالعل‌های تحصیلی آن را راهنمایی‌ها و دستورات این وزارتخانه سامان می‌بخشد.[۱۱] به‌علاوه، یک سازمان غیردولتی به‌نام «اتحادیه دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی افغانستان» نیز وجود دارد که از این نهاد پشتیبانی و زمینه را برای پیگیری خواست‌های قانونی، منافع، همکاری و تبادل اطلاعات در بارۀ آموزش عالی، فراهم می‌کند.[۱۲]
مقاطع تحصیلی
در حال حاضر، دو مقطع تحصیلی لیسانس و فوق لیسانس در نهاد تحصیلات عالی خصوصی افغانستان، فعال هستند که از میان آن‌ها، 12 دانشگاه خصوصی جواز 35 رشتۀ تحصیلی در مقطع فوق لیسانس را دریافت کرده‌اند.[۱۳]
نقاط قوت
کارشناسان، نهاد تحصیلات عالی خصوصی را در رشد و ارتقای علمی افغانستان منشأ اثر دانسته‌اند.[۱۴] به‌عنوان نمونه، بخشی از مهاجران افغانستانی مقیم کشورهای مختلف جهان، درشته‌های مختلف علوم تجربی، علوم پایه، مهندسی و علوم انسانی در کشوهای میزبان فارغ‌التحصیل شده‌اند که تأسیس دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی، زمینۀ حضور و فرصت کار برای این نیروها را فراهم و در ارتقاي كيفيت آموزش و رشد علمي و فرهنگي جامعه تا حدودی کمک کرده است.[۱۵] همچنین، بسیاری از افراد، به‌خصوص کارمندان دولت و ارگان‌ها و افراد بازمانده از کنکور دانشگاه‌های دولتی می‌توانند با پرداخت شهریه وارد آموزش عالی شود.[۱۶]
نقاط ضعف
عدم تطابق با نیازهای روز جامعه افغانستان، اولویت سلیقه‌های افراد در تدریس به‌جای اولویت نیازهای علمی جامعه، روش‌های قدیمی تدریس، رویکرد اقتصادمحور به آموزش عالی خصوصی، چند شغله‌بودن اساتید و بسترسازی تبعیض و بی‌عدالتی در جامعه، از جمله ضعف‌هایی است که این مؤسسات با آن درگیر هستند.[۱۷]
وضعیت امروز
بعد از شکست نظام جمهوری و روی کار آمدن دوبارۀ طالبان در سال 1400ش، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی افغانستان، از رونق افتاده و شمار دانشجویان به دلیل چالش‌ها و مشکلات اقتصادی و تحولات سیاسی، 50 درصد کاهش پیدا کرده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388، ص35.
- ↑ بیانی، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، 1397ش، ص331.
- ↑ بیانی، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، 1397ش، ص331.
- ↑ بیانی، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، 1397ش، ص331.
- ↑ «نهادهای تحصیلی خصوصی»، وبسایت وزارت تحصیلات عالی.
- ↑ بیانی، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، 1397ش، ص223.
- ↑ «نظام تحصیلی امروز افغانستان؛ دریچه‌‌ای تازه به سوی فرداهای روشن» وب‌سیات روزنامه 8 صبح.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص37.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص37.
- ↑ «طرزالعمل‌ها»، وبسایت وزارت تحصیلات عالی.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص37-42.
- ↑ «معرفی»، وبسایت اتحادیه پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی افغانستان.
- ↑ «نهادهای تحصیلی خصوصی»، وبسایت وزارت تحصلات عالی.
- ↑ غرجستانی، «مؤسسات تحصیلات خصوصی، فرصت‌ها و چالش‌ها»، وبسایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ افضلی، «آسيب‌شناسی نظام تحصيلات‌عالی خصوصی در افغانستان»، 1397ش، ص361.
- ↑ غرجستانی، «مؤسسات تحصیلات خصوصی، فرصت‌ها و چالش‌ها»، وبسایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ بیانی، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، 1397ش، ص323.
- ↑ «کاهش ۵۰ درصدی دانشجویان در دانشگاه‌های خصوصی افغانستان»، خبرگزاری فارس.
منابع
- افضلی، سیدمهدی، «آسيب‌شناسی نظام تحصيلات‌عالی خصوصی در افغانستان»، مجلۀ اندیشۀ معاصر، شماره یازدهم، سال سوم، بهار 1397ش.
- بیانی، حسین، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، مجلۀ اندیشۀ معاصر، شماره 11، سال 3، بهار 1397ش.
- توسلی، غرجستانی، «مؤسسات تحصیلات خصوصی، فرصت‌ها و چالش‌ها»، وبسایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، 8 مرداد 1391ش.
- «پیشینۀ تاریخی وزارت تحصیلات عالی»، وبسایت وزارت تحصیلات عالی، 20 آبان 1401ش.
- روف، دوید جی، «تحصیلات عالی افغانستان»، ترجمۀ عبدالله غفاری، مجلۀ اندیشۀ معاصر، شماره یازدهم، سال سوم، بهار 1397ش.
- «کاهش ۵۰ درصدی دانشجویان در دانشگاه‌های خصوصی افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1401ش.
- «نهادهای تحصیلی خصوصی»، وبسایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ درج مطلب: آبان 1401ش.
- مجموعه قوانین افغانستان، کابل، وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، 1388ش.
- «معرفی»، وبسایت اتحادیه پوهنتون‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی افغانستان، تاریخ درج مطلب: آذر 1401ش.