تربت حیدریه
تربت حیدریه؛ مرکز شهرستان تربت حیدریه واقع در استان خراسان رضوی.
تربت حیدریه، در قسمت شمال‌شرق ایران و از توابع استان خراسان رضوی است. این شهر و شهرستان را پایتخت تولید زعفران در جهان می‌دانند.
شهر تربت حیدریه
شهر تربت حیدریه با مختصات جغرافیایی در حدود °۳۵ و ´۱۶ عرض جغرافیایی و °۵۹ و´ ۱۳ طول جغرافیایی، در ارتفاع 1,450 متری از سطح دریا و در 150 کیلومتری از شهر مشهد، قرار گرفته است.[۱] جمعیت این شهر براساس سرشماری 1395ش، در حدود 140,019 تن اعلام شد که چهارمین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی است.
از جمله منابع آبی موجود در این شهر می‌توان به رودخانه «شصت دره» اشاره کرد که از کوه شصت دره سرچشمه گرفته و پس از آب‌یاری مناطقی از این شهر در غرب و جنوب، در قسمت شمالی گناباد به رودخانه «کال شور» می‌ریزد. شهر تربت حیدریه، در قسمت جلگه‌ای شهرستان تربت حیدریه، واقع شده است.[۲] بنابراین، آب‌وهوای این منطقه، گرم و خشک بوده و میانگین بارندگی سالیانه در آن در حدود 250 میلی‌متر است.
نام‌گذاری تربت حیدریه
تا پیش از سده 9ق، تربت حیدریه را با نام «زاوه» می‌شناختند. اما، پژوهشگران معتقدند که این واژه، با توجه به‌معنای آن یعنی شکاف، دره، آب‌خیز و جلگه‌ای بر روی آب، با موقعیت این منطقه، هیچ تناسبی نداشته است.[۳] نام تربت حیدریه، به‌دلیل حضور عارف مشهور آن زمان، قطب‌الدین حیدر، بوده که از ترکستان به زاوه مهاجرت کرده است. او در زاوه درگذشت و مدفون شد. پس از آن، شهر به حرمت حضور او، به‌مرور زمان، به تربت حیدریه تغییرنام یافت.[۴]
آثار باستانی
از جمله آثار کهن و تاریخی به‌یادگار مانده در این منطقه، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مزار قطب‌الدین حیدر (عارف قرن ششم هجری)، ساخته‌شده در دوره صفویان؛
- حمام حاجی رئیس؛ این بنا که در دوره قاجاریان ساخته شده، دارای ستون‌های هشت‌پر نقاشی شده و حوض سنگی هشت‌ضلعی در فضای میانه‌ی حمام است.
- مسجد جامع قدیم تربت (که در زمان شاه‌صفی و با تلاش خواجه عبدالله تربتی ساخته شد)؛[۵]
- خانه امینی؛ این مکان محلی زندگی امین‌التجار، از تاجران معروف تربت حیدریه بود که دارای تزئینات آجرکاری، کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های زیبا است.[۶]
- بقایای رباط بی‌بی (بنا شده در اوایل سده 10ق).[۷]
- رباط طبسی؛
- آرامگاه شیخ ابوالقاسم گورکانی؛
- رباط لاری؛ از بناهای دو ایوانی و شامل هشتی ورودی، صحن، حجره، غرفه و اصطبل است. 24 غرفه تابستانی و اتاقک‌های پشتی مخصوص زمستان در این رباط بنا شده است.
- مسجد کدکن، این مسجد مستطیل‌شکل، وسیع، دارای دو طاق بزرگ و گنبدهای چهار ترک است. محراب آن نیز هشت گوشه طراحی شده است.
- آرامگاه ابوسعید ابوالخیر (از عارفان سده 5ق)؛
جاذبه‌های گردشگری
تربت حیدریه، علاوه بر آثار باستانی دارای جاذبه‌های طبیعی نیز هست، مانند رودخانه حصار و صنوبر، آبشار رودمعجن، غار ماه‌پری، ارتفاعات ملکان، چشمه کاریز آب‌باریک و شکارگاه‌ها و باغ‌های مختلف. در این منطقه، برخی جاذبه‌های تفریحی همچون مجموعه باغ ملی، پارک ملت و پارک جنگلی نیز وجود دارد.
سوغات
تربت حیدریه، همچون سایر مناطق ایران، دارای خوراکی‌ها و سوغاتی‌های مخصوص به خود است. از آن جمله می‌توان به زعفران، پسته، گردو، بادام و انواع خشکبار اشاره کرد. حلوای جوزی (حلوا گردویی)، کنگر، انواع لاله و ریواس، گل گاوزبان، آویشن، گل ختمی و کلپوره نیز جزء سوغاتی‌های این منطقه محسوب می‌شوند.[۸]
پانویس
- ↑ پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، ۱۳۶۷ش، ص۱۴۲.
- ↑ افشین، رودخانه‌های ایران، ۱۳۷۳ش، ج2، ص408؛
جعفری، رودها و رودنامۀ ایران، ۱۳۷۶ش، ص294. - ↑ خسروی، جغرافیای تاریخی ولایت زاوه، ۱۳۶۶ش، ص۲2-23.
- ↑ خسروی، جغرافیای تاریخی ولایت زاوه، ۱۳۶۶ش، ص40-43.
- ↑ «بنای تاریخی حمام حاجی رئیس تربت حیدریه تملک شد.»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «خانه امینی»، سایت گردشگری.
- ↑ افضل‌الملک، سفرنامۀ خراسان و کرمان، ۱۳۶۱ش، ص116.
- ↑ «ایجاد خانه صنایع دستی و سوغات در تربت حیدریه»، باشگاه خبرنگاران جوان.
منابع
- افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، وزارت نیرو، ۱۳۷۳ش.
- افضل‌الملک، غلامحسین، سفرنامۀ خراسان و کرمان، به‌تحقیق قدرت الله روشنی زعفرانلو، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
- «ایجاد خانه صنایع دستی و سوغات در تربت حیدریه»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بازدید: 6 دی 1395ش.
- «بنای تاریخی حمام حاجی رئیس تربت حیدریه تملک شد.»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 4 دی 1386ش.
- پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
- جعفری, عباس، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۷۶ش.
- «خانه امینی»، سایت گردشگری، تاریخ بازدید: 24 خرداد 1401ش.
- خسروی، محمدرضا، جغرافیای تاریخی ولایت زاوه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ش.