تربیت اجتماعی
تربیت اجتماعی؛ جامعه‌پذیر کردن افراد با هدف داشتن جامعه‌ی متعادل و افراد اجتماعی.
مفهوم شناسی
تربیت
به فعلیت درآوردن استعدادهای نهفته و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آنها.[۱]
اجتماع
واژۀ «اجتماع» (Community) از ریشه‌ی لاتین (Communis) به معنای «مشارکت عامه» است. اصطلاح «اجتماع» در فارسی از زبان عربی گرفته شده و به‌معنای جماعت، انبوهی، اشتراک، وفاق عمومی و شباهت زیستی گروهی از جانوران یا گیاهان یک منطقه جغرافیایی با شرایط مساوی به‌کار رفته است.[۲]
در نگاه جامعه‌شناختی، «اجتماع» به گروهی از افراد گفته می‌شود که دارای ویژگی‌های زیر هستند:
- با هم پیوندهای قوی و تعامل بادوام دارند؛
- در مکان جغرافیایی مشترکی زیست می‌کنند؛
- در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت منظم دارند؛
- هویت خود را از گروه اجتماعی خود می‌گیرند[۳]
تفاوت «جامعه» با «اجتماع»
برخی افراد که آشنایی کاملی با مباحث اجتماعی ندارند، دو اصطلاح «جامعه» و «اجتماع» را مترادف هم می‌گیرند؛ اما این دو اصطلاح از مباحث دقیق و ظریف جامعه‌شناسی عمومی است که با هم متفاوت‌اند و تفاوت آنها را به قرار زیر دانسته‌اند:
- جامعه به شبکه‌ای از روابط اجتماعی اطلاق می‌شود که در بین افراد یگ گروه شکل می‌گیرد؛ اما اجتماع شامل گروهی از افراد است.
- به‌دلیل فراگیر و جهانی بودن مفهوم جامعه، محدودۀ جغرافیایی خاصی را نمی‌توان برای آن مشخص کرد؛ اما برای تعریف «اجتماع»، در نظر گرفتن حد و مرز جغرافیایی ضروری است.
- عنصر «عاطفه» و «احساس» در شکل‌گیری «جامعه» نقشی ندارد؛ اما «اجتماع» بدون این عناصر شکل نمی‌گیرد.
- جامعه از اجتماع بزرگ‌تر است و می‌تواند اجتماعات بسیاری را در خود جا دهد.
- جامعه حالت انتزاعی و اجتماع جنبۀ عینی دارد. به‌عبارت دیگر جامعه شبکه‌ای از روابط اجتماعی غیرقابل مشاهده و لمس است؛ اما گروه‌ها و روابط اجتماعی افراد در اجتماع عینی‌تر و ملموس‌تر است.
- وجود علایق و اهداف مشترک در افراد تشکیل‌دهندۀ یک اجتماع ضروری است. به‌عبارت دیگر افراد یک اجتماع به این دلیل در کنار هم گرد می‌آیند تا اهداف مشترکی را دنبال کنند؛ اما جامعه در برگیرندۀ افراد و اجتماعاتی است که هرکدام اهداف خاص خود را دنبال می‌کنند.
- اساس اجتماع بر شباهت‌ها است؛ اما جامعه در میان انواع شباهت‌ها و تفاوت‌ها هم می‌تواند شکل بگیرد.[۴]
تعریف تربیت اجتماعی
«تربیت اجتماعی» عبارت است از تأمین تمهیدات لازم برای متجلی کردن ارزش‌ها و ضوابط مطلوب اجتماعی در فرد تا بتواند در برخوردهای اجتماعی؛ اعم از هدایت دیگران، مخالفت با نظرات غیر‌منطقی، توافق و سازگاری با افراد جامعه و نیز امور دیگر مؤثر و موفق رفتار کند.[۵]
یکی از مفاهیم نزدیک به «تربیت اجتماعی»، مفهوم «جامعه‌پذیری» است؛ تا آن‌جا که برخی جامعه‌شناسان آن‌دو را یکی میدانند. اصطلاح جامعه‌پذیری (Socialization) از سال ۱۹۴۸ میلادی مورد استفادۀ جامعه‌شناسان قرار گرفت. از مفهوم جامعه‌پذیری به‌عنوان مهم‌ترین عامل در اجتماعی شدن انسان‌ها یاد شده است.[۶]
جامعه‌شناسان، «جامعه‌پذیری» را فرآیندی میدانند که به انسان می‌آموزد به‌عنوان یک عضو فعال، چگونه در امور جامعه مشارکت داشته باشد، با اعضای جامعۀ خود همکاری کند و به هنجارهای پذیرفته شده از سوی جامعه پای‌بند باشد.[۷] به‌عبارت دیگر، یک انسان در فرآیند جامعه‌پذیر شدن، می‌آموزد که از آغاز زاده شدن تا پایان عمرش چگونه خود را با جامعه و فرهنگ (ارزش‌ها و هنجارهای) آن همراه کند.[۸]
آثار تربیت اجتماعی در فرد
- تربیت اجتماعی در فرد آثاری در پی دارد که برخی از آنها در زیر می‌آید:
- تأثیر بر تربیت نسل‌های آینده: تمام کنش‌ها و واکنش‌های یک نسل، متأثر از ساختار و آموزه‌های تربیتی نسل یا نسل‌های قبل است؛ مثلاً اگر صفات خوب و بدی در یک جامعه رواج داشته باشد، همین صفت‌ها در نسل‌های بعدی آن جامعه نیز شایع خواهد بود.
- ایجاد تعادل در فرد در نگریستن به منافع فردی و منافع اجتماعی: یکی از پیامدهای تربیت اجتماعی، بیرون شدن فرد از مدار خودخواهی و خود‌محوری است. فرد در جریان تربیت اجتماعی می‌آموزد، منافع جمع و جامعه را فدای منافع فردی خود نکند.
- دوری از آسیب‌های اجتماعی: فرد با یافتن تربیت اجتماعی درست، از آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه ایمن می‌شود.[۹]
- فراگرفتن همزیستی اجتماعی: یکی دیگر از فواید تربیت اجتماعی، آموختن مهارت همزیستی با دیگران و احساس آرامش و امنیت خاطر در کنار آنها است.[۱۰]
- آماده‌سازی فرد برای قبول مسئولیت‌های اجتماعی: این ویژگی و امتیاز در فرد فقط با تربیت اجتماعی به‌دست می‌آید و گونه‌های دیگر تربیت قادر نیستند انسان را به چنین جایگاهی برسانند.[۱۱]
- نپذیرفتن تبعیض و بی‌عدالتی: فردی که تربیت اجتماعی در او شکل گرفته، نمی‌تواند تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌های اجتماعی را بپذیرد.
پانویس
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۲۲، ۱۳۸۳ش، ص۵۵1.
- ↑ آراسته‌خو، نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی- اجتماعی، 1370ش، ص74.
- ↑ شارع‌پور، جامعه‌شناسی شهری، 1389ش، ص11.
- ↑ «تفاوت جامعه و اجتماع»، وب‌سایت انگاره؛ رسانه‌ی علوم اجتماعی، تاریخ دیدار: 15 دی 1400ش.
- ↑ ایمانی، «تربیت اجتماعی»، 1366ش، ص۳1.
- ↑ قوام، توسعه‌ی سیاسی و تحول اداری، ۱۳۷۱ش، ص۷۱.
- ↑ خدادادی، مبانی جامعه‌شناسی، ۱۳۸۴ش، ص۱۱۳.
- ↑ رفیع پور، آناتومی جامعه، ۱۳۸۵ش، ص۳۰۵.
- ↑ امین زاده، فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی، ۱۳۷۶ش، ص۱۵۲.
- ↑ ایمانی، «تربیت اجتماعی»، 1366ش، ص۳۰.
- ↑ ایمانی، «تربیت اجتماعی»، 1366ش، ص۳۲.
منابع
- آراسته‌خو، محمد، نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی- اجتماعی، تهران، گستره، چاپ دوم، 1370ش.
- امین‌زاده، محمدرضا، فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی، قم، در راه حق، چاپ اول،۱۳۷۶ش.
- ایمانی، محسن، «تربیت اجتماعی»، فصلنامه تربیت، شماره‌ی ششم، سال سوم، اسفند 1366ش.
- «تفاوت جامعه و اجتماع»، وب‌سایت انگاره؛ رسانه علوم اجتماعی، تاریخ دیدار: 15 دی 1400ش.
- خدادادی، اسماعیل، مبانی جامعه‌شناسی، تهران، یاقوت، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- رفیع پور، فرامرز، آناتومی جامعه، تهران، سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۸۵ش.
- شارع‌پور، محمود، جامعه‌شناسی شهری، تهران، سمت، چاپ دوم، 1389ش.
- قوام، سیدعبدالعلی، توسعه‌ی سیاسی و تحول اداری، تهران، قومس، ۱۳۷۱ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.