تعزیه در هندوستان
تعزیه در هندوستان؛ تابوت‌واره یا تمثیلی از ضریح و بارگاه امام حسین
تعزیه در زبان اردو، به‌معنای تربت، ضریح و محل روضه است. همچنین، واژه «تعزیه‌دار» به‌معنای ماتم‌دار و سینه‌زنی است.[۱] در هندوستان، تعزیه به تابوت‌واره یا تمثیلی از ضریح، گنبد و بارگاه امام حسین گفته می‌شود.[۲]
سازه تعزیه
تعزیه‌های رایج در هندوستان، از چوب خیزران، مقوا و کاغذهای الوان ساخته می‌شوند. برخی، تعزیه‌ها را به بلندی 5 تا 6 متر ساخته و با کاغذهای نقره‌ای و زرین تزئین می‌کنند.[۳] این تعزیه‌ها معمولا با خوشه‌های گندم، گل و گیاه، چراغ و شمع آراسته می‌شوند.[۴]
انواع تعزیه در هندوستان
در هندوستان، دو نوع تعزیه وجود دارد: 1. موقت؛ 2. دائمی.
تعزیه‌های دائمی با نام «ضریح» در زیارتگاه‌هایی که به تعزیه‌خانه و عاشوراخانه معروف هستند، نگهداری می‌شوند. ضریح‌ها، نمادی از ضریح امام حسین در کربلا بوده و محلی برای شیعیان هندوستان هستند که دوری راه، امکان زیارت را از آن‌ها گرفته است و این ضریح‌ها را به نیت ضریح امام حسین زیارت می‌کنند.
تعزیه‌های موقت، هر ساله برای مراسم محرم ساخته می‌شوند. این تعزیه‌ها، در روز عاشورا همراه عَلَم‌هایی در مناطق شیعه‌نشین هندوستان، گردانده می‌شوند.[۵] تعزیه‌های موقت، در پایان مراسم ماتم، در روز عاشورا یا گاهی در روز اربعین، در گورستان‌های اطراف اماکنی که به‌نام «کربلا» نام‌گذاری شده‌اند، به خاک سپرده شده، یا به چاه و رودخانه انداخته می‌شوند.[۶] کربلاهای محلی هندوستان، نمادی از شهر کربلا در عراق هستند. برخی از مردم، مقداری از خاک کربلا را به این اماکن آورده و در سطح آن پخش کرده‌اند تا متبرک شود. شیعیان هندوستان، مردگان خود را در همین کربلاها به خاک می‌سپارند.[۷]
پیشینه تعزیه در هندوستان
شرح آداب و رسوم شیعیان هندوستان، درباره تعزیه، در برخی از آثار سفرنامه‌نویسان و مورخان نیز آمده است. میرعبداللطیف شوشتری، در 1203ق، درباره نحوه ساخت، آداب و رسوم عزاداری، تعزیه‌گردانی و دفن آن سخن گفته است.[۸]
رسم تابوت‌گردانی و تعزیه تمثیلی در هندوستان، به‌مرور زمان، به برخی از نقاط دیگر جهان نیز وارد شد. سفرنامه‌نویسان، از مشاهدات خود درباره حمل تابوت‌واره‌های موسوم به تعزیه در تهران و سایر شهرهای ایران سخن گفته‌اند. جیمز موریه، در گزارشی به شرح چگونگی حمل تعزیه توسط هندی‌های مقیم ایران، در تهران پرداخته است. تاورنیه نیز به حمل تابوت‌هایی در هنگام عزاداری محرم اشاره کرده که کودکانی در آن‌ها خوابیده و هر کودک، نماد یکی از کودکان امام حسین در کربلا بوده است. پیشاپیش این تابوت‌ها نیز، اسب‌هایی بی‌سرنشین حرکت می‌کردند که به منزله اسب‌های شهدای کربلا بوده‌اند.[۹]
پانویس
- ↑ اردو دائرةالمعارف اسلامیه، ج6، ۱۳۸۱ق، ص455.
- ↑ بلوکباشی، «فراز و فرود نمایش قدیسانه تعزیه در فرآیند تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران»، 1381ش، ص4.
- ↑ Hollister, The Shi’a of India, 1979, V. EI, P166;
Tritton, Islam Belief and Practices,1966, P75;
Cole, Roots of North Indian Shī’ism in Iran and Iraq, 1988, P102-102. - ↑ Jaffri, «Muharram Ceremonies in India», Taªzieh: Ritual and Drama in Iran, 1979, P223.
- ↑ Hollister, The Shi’a of India, 1979, V. EI, P172;
Llewellyn-Jones, A Fatal Friendship, 1985, P203-204. - ↑ احمد، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ۱۳۶۷ش، ص۳۲؛
حکمت، سرزمین هند، ۱۳۳۷ش، ص۲۵۲-۲۵۳؛
نقوی، فرهنگ اردو _فارسی، ۱۴۱۲ق، ص۱۷۱. - ↑ چلکوفسکی، «آثار سنت‌های ایرانی در مراسم ماه محرم در کارائیب»، ۱۳۷۲ش، ص۵۵.
- ↑ شوشتری، تحفةالعالم، ۱۳۶۳ش، ص434-435.
- ↑ تاورنیه، سفرنامه، 1363ش، ج1، ص414.
منابع
- احمد، عزیز، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمۀ نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۷ش.
- اردو دائرةالمعارف اسلامیه، لاهور، ۱۳۸۱ق.
- بلوکباشی، علی، «فراز و فرود نمایش قدیسانه تعزیه در فرآیند تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران»، کتاب ماه هنر، شماره 43-44، 1381ش.
- تاورنیه، ژان باتیست، سفرنامه، ترجمه ابوتراب نوری، تهران، چاپ حمید شیرانی، 1363ش.
- چلکوفسکی، پیتر، «آثار سنت‌های ایرانی در مراسم ماه محرم در کارائیب»، ایران‌شناسی، س 5، شماره 1، ۱۳۷۲ش.
- حکمت، علی‌اصغر، سرزمین هند، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۷ش.
- شوشتری، عبداللطیف، تحفةالعالم، به‌تحقیق صمد موحد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۳ش.
- نقوی، شهریار، فرهنگ اردو _فارسی، اسلام‌آباد، ]بی‌نا[، ۱۴۱۲ق.
- Cole, J. R. I., Roots of North Indian Shī’ism in Iran and Iraq, London, 1988.
- Hollister, J. N., The Shi’a of India, London, 1979.
- Jaffri, H. A., «Muharram Ceremonies in India», Taªzieh: Ritual and Drama in Iran, ed. P. J. Chelkowski, New York, 1979.
- Llewellyn-Jones, R., A Fatal Friendship, Delhi, 1985.
- Tritton, A. S., Islam Belief and Practices; London, 1966.