تنظیم هیجان

تنظیم هیجان؛ توانایی فهم، ابراز و تعدیل تجربۀ هیجانی.

تنظیم هیجان، به‌عنوان فرآیند آغاز، حفظ، تعدیل یا تغییر در بروز، شدت یا استمرار احساس درونی و هیجان مرتبط با فرآیندهای اجتماعی، روانی و فیزیکی در به انجام رساندن اهداف فرد تعریف می‌شود. در حقیقت، با استفاده از این توانایی، فرد می‌تواند رفتارهای خود را کنترل کرده و با انعطاف بیشتری به وقایع اطراف خود عکس‌العمل نشان دهد.

مفهوم‌شناسی

برخی از روان‌شناسان، تنظیم هیجان را با سازگاری مقایسه کرده و بر این باورند که این دو مفهوم شبیه به هم هستند. در واقع، فردی که تنظیم هیجانی خوبی دارد می‌تواند رفتارهای خود را کنترل کرده و در بافت‌های گوناگون و در برخورد با رویدادهای پُراسترس با انعطاف بیشتری عمل کند. گروهی دیگر نیز تنظیم هیجان را ابزاری برای فهم چگونگی تأثیر هیجان بر فرآیندهایی همچون توجه، تمرکز و حل مسئله معرفی کرده‌اند.

اختلال در توانایی تنظیم هیجان

روان‌شناسان بر این باورند، افرادی که در تنظیم هیجان‌های منفی خود با مشکل مواجه هستند، در برابر فشارهای محیطی آسیب‌پذیرتر شده و مهارت‌ها و توانایی‌های آنها، در برابر استرس ضعیف‌تر می‌شود. از دیگر تأثیرات بدتنظیمی هیجانات می‌توان به شیوع بالای اضطراب، افسردگی و مشکل در کارکردهای اجتماعی اشاره کرد.

مؤلفه‌های تنظیم هیجان

تنظیم هیجان و شناخت عوامل مؤثر بر آن می‌تواند نقشی أثرگذار در زندگی فرد داشته باشد. کارشناسان، چهار مؤلفۀ تنظیم هیجان را معرفی کرده‌اند:

1. آگاهی از هیجانات و فهمیدن آنها؛
2. پذیرش هیجان؛
3. توانایی کنترل رفتارهای تکانشی و رفتار کردن مطابق با اهداف مطلوب در زمانی‌که هیجان منفی تجربه می‌شود؛
4. توانایی به‌کارگیری انعطاف‌پذیر تدابیر تنظیم هیجان متناسب با موقعیت برای تنظیم کردن مطلوب پاسخ‌های هیجانی به‌منظور دست‌یابی به اهداف شخصی و احترام به خواست‌های محیطی.

عوامل مؤثر بر تنظیم هیجان زنان

برخی از پژوهش‌های صورت گرفته، عوامل زیستی، روان‌شناختی، درون‌فردی، خانوادگی، زوجی، محیطی و اجتماعی و عوامل راهبردی را از جملۀ عوامل مؤثر بر تنظیم هیجان زنان می‌دانند:

عوامل زیستی

1. عملکرد هورمون‌ها: دوران قاعدگی در زنان، تأثیر زیادی بر تنظیم هیجان دارد.
2. وراثت.

عوامل روان‌شناختی

1. مدیریت افکار منفی؛
2. هوش هیجانی؛ شامل خودآگاهی، مدیریت و مهار هیجان‌ها، برانگیختن خود، همدلی و ادارۀ روابط.
3. ذهن‌آگاهی: آگاهی از هیجان‌ها بدون قضاوت و مشاهدۀ آنها.

عوامل درون‌فردی

1. ویژگی شخصیتی روان‌رنجوری؛
2. سبک دلبستگی؛

روابط خانوادگی (روابط با والدین)

جو هیجانی خانواده، ابراز هیجانی، تعاملات هیجانی اعضا و نگرش اعضا نسبت به پذیرش هیجان‌ها، منجر به شکل‌گیری سبک ویژۀ هر فرد در تنظیم هیجان می‌شود.

1. توجه و احترام در خانوادۀ اصلی؛
2. تربیت هیجانی کودک: کمک به کودک برای برچسب زدن به هیجان‌هایی که احساس می‌کند.

روابط زوجی

تحقیقات نشان داده‌اند که تنظیم هیجانی در خودافشایی، پاسخ‌های همدلانه و رفتارهای مهرورزانۀ بعدی، نقشی میانجی در روابط بین زوجین را ایفا می‌کنند. خودافشایی هیجانی موجب صمیمیت هیجانی بیشتر شده و پاسخ‌های همدلانه و گرم از طرف یک همسر پاسخگو، رضایت کلی از رابطه را افزایش می‌دهد.

1. مهارت‌های ارتباطی با همسر؛
2. پدیدۀ والد شدن و فرزندپروری؛
3. ارتباط با خانوادۀ همسر.

عوامل محیطی- اجتماعی

1. تعاملات اجتماعی: ارتباط فرد با دیگران.
2. تغییرات چرخۀ زندگی.

عوامل راهبردی

1. مطالعه و مشورت کردن؛
2. فعالیت‌های ورزشی و هنری.

سلامت معنوی

1. معنویت؛
2. نگرش‌های مذهبی.

تنظیم هیجان در کودکان

برخی از کودکان، نسبت به سایر همسالان خود، از سطح هیجانی بالاتری برخودار هستند. آنها، بیشتر عصبانی شده، بیشتر گریه کرده و سریع‌تر احساس ناامیدی می‌کنند. هیجانات شدید می‌تواند زندگی را برای این گروه از کودکان سخت‌تر کند. کارشناسان بر این باورند که کنترل هیجان‌های شدید در کودکان، به سن و رشد آنها بستگی دارد. چند مهارت مهم و مفید برای کنترل و تنظیم هیجانات در کودکان به شرح زیر است:

1. تمرین تنفس عمیق: به کودک آموزش داده شود که چگونه آرام از طریق بینی نفس کشیده و بازدم را از طریق دهان، خارج کند.
2. شمردن اعداد برای آرام شدن: به کودک یاد داده شود که با شمردن اعداد، افکار ناخوشایند را از خود دور کند.
3. استراحت: به کودک اجازه داده شود تا زمانی را برای استراحت خود اختصاص داده یا از معلم بخواهد برای نوشیدن آب از کلاس خارج شود. کودک، همانند فرد بزرگسال، نیاز دارد حواس خود را از موضوع ناراحت‌کننده دور کرده و چند دقیقه‌ای را با خود خلوت کند.
4. تهیه جعبۀ آرامش‌بخش: جعبه‌ای با لوازم جذاب و آرامش‌بخش برای کودک تهیه شود؛ مانند کتاب‌های رنگی، مداد شمعی، چسب‌های معطر و تصاویر مورد علاقۀ کودک.
5. حل مشکل به‌همراه کودک: برای بررسی و رفع مشکلات کودک، با او همراهی شود و از خود آنها برای ارائۀ ترفندها کمک گرفته شود.
6. شناسایی روش‌های تقویت خلق‌وخو: کارهایی که کودک از انجام آنها لذت می‌برد، شناسایی و به‌عنوان «کارهای تقویت‌کنندۀ روحیه» به او معرفی شود.

منابع

• اعتمادی، عذرا و دیگران، «کشف عوامل مؤثر بر تنظیم هیجان»، تحقیقات علوم رفتاری، دورۀ 15، شماره 3، 1396ش.
• «چگونه هیجان‌های خود را تنظیم کنید»، وب‌سایت کمپ ترک اعتیاد، تاریخ بازدید: 4 دی 1401ش.
• «کنترل هیجان در کودکان با کمک تکنیک‌های ساده»، وب‌سایت انجمن معارف، تاریخ بازدید: 4 دی 1401ش.
• Cole, P & et.al, “emotion regulation as scientific construct: methodological challenges and directions for child development research, Child Development, 2004.
• Gross, J, J, Thompson, R, “emotion Regulation: conceptual foundation”, in J.J. Gross (Ed.), Handbook of emotion regulation, New york, Guilford press, 2007.