تک‌همسری
تک‌همسری؛ بسنده‌کردن مرد به یک همسر.
تک‌همسری مرسوم‌ترین پیمان زندگی در جهان و نقطه مقابل چندهمسری است. این پدیده با پیدایش بشر شکل گرفته و تا‌کنون بیشترین آمار نوع زندگی میان جوامع انسانی را به خود اختصاص داده است. زن و شوهر در این نوع ازدواج، عواطف و منافع جنسی شریک زندگی را در حصار خود می‌بینند. اصل اولی در اسلام تک‌همسری دانسته شده است و البته بنا بر مصالح اجتماعی، ، چندهمسری مردان نیز جایز شمرده می‌شود.
مفهوم‌شناسی
تک‌همسری به نوعی از ازدواج گفته می‌شود که بر اساس آن هر فرد در یک زمان تنها با یک همسر رسمی ارتباط جنسی و عاطفی دارد.[۱] تک‌همسری و انتخاب یک زن برای مرد در مقابل چندهمسری قرار دارد و متعارف‌ترین شکل پیمان زناشویی است.[۲] فرد تک‌همسر همیشه دارای یک همسر است، اگر چه چندین ازدواج پی‌در‌پی کند. جامعه‌شناسان این پدیده را «تک‌همسری پی‌در‌پی» نامیده‌اند.[۳] تک‌همسری در زبان انگلیسی با واژه مونوگامی (Monogamy) شناخته می‌شود و ازدواج میان مسیحیان فقط بر طبق آن شکل می‌گیرد.[۴] البته به گفته کشیش، اوجین هیلمان در کتاب «نگاهی دوباره به تعدد زوجات»، در کتاب انجیل دستور صریحی بر تک‌همسری و ممنوعیت چندهمسری وجود ندارد.[۵]
پیشینه
خاستگاه ازدواج بشر در شکل تک‌همسری به آدم و حوا نسبت داده می‌شود. همچنین گزارش‌های تاریخی گویای تک‌همسری برخی پیامبران مانند موسی است. حضرت محمد نیز تا 53 سالگی، تک‌همسری را اختیار کرده بود.[۶] از سوی دیگر، مطالعات تاریخی جوامع نشان می‌دهد روابط زن و مرد در هیچ دورۀ تاریخی انحصار در تک‌همسری نداشته و چندهمسری قانونمند یا انتخاب شریک جنسی غیر قانونی نیز صورت گرفته است.[۷] بر اساس پژوهشی در سال 2012م هنوز هم اکثریت خانواده‌ها در بسیاری از جوامع به صورت تک‌همسری شکل می‌گیرد.[۸] یک تحقیق دانشجویی در شهرستان ملکشاهی از توابع استان ایلام در اواخر دهه 1390ش نشان داد که 90 درصد پاسخ‌دهندگان بهترین شکل زندگی را زندگی یک مرد با یک زن تا پایان عمر می‌دانند.[۹]
جایگاه اجتماعی
گسترده‌ترین نوع ازدواج در بسیاری از جوامع بشری بر تک‌همسری بنا نهاده شده است.[۱۰] تک‌همسری طبیعی‌ترین شکل زناشویی است و در این چارچوب، هر یک از زن و شوهر، عواطف و منافع جنسی دیگری را از آن خود دانسته و در حصار شخص خود می‌یابد.[۱۱] این موضوع برای افرادی که معتقد به عشق رمانتیک هستند نقشی حیاتی داشته و گاه جایگاهی برابر با باورهای مقدس پیدا می‌کند.[۱۲] در فرهنگ عامیانه ایرانیان نیز ضرب‌المثل‌هایی رایج است که این انگاره را بازنمایی می‌کند، ازجمله «خدا یکی، زن یکی». [۱۳]
تک‌همسری در ردیف مهم‌ترین عوامل رشد نسل بشر و گسترش توانایی‌ها قرار دارد. بر اساس پژوهشی در سال 2012م روشن شد بیشتر مردم بر تعهد و وفاداری پایدار در برقراری روابط عاطفی و جنسی اصرار دارند.[۱۴]
کیفیت شاخص‌های جامعه‌شناسی
بر اساس مطالعات مختلف و تحقیقات میدانی پژوهشگران جامعه‌شناسی در خانواده‌های تک‌همسر سطح ارتباطات عاطفی، امنیت روانی، عاطفی و اقتصادی بهتری اتفاق می‌افتد.[۱۵] بر اساس مطالعه‌ای میان خانواده‌های عربستانی مشخص شد حتی فرزندان نوجوان در خانواده‌های تک‌همسر دارای سلامت روانی بالاتری در شاخص‌های عزت نفس، افسردگی و رضایت از زندگی هستند.[۱۶] از دیدگاه مرتضی مطهری هم خانوادۀ تک‌همسر نسبت به خانوادۀ چندهمسر برای بیشتر مردان آسایش و خوشی بیشتری به دنبال دارد.[۱۷]
تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد رفتار جنسی انسان‌ها در تمایل به تک‌همسری یا چندهمسری در اثر مجموعه عوامل ژنتیکی و مسائل فرهنگی و تجربیات اجتماعی است.[۱۸]
نظر اسلام
برخی محققان اصل اولی و رویکرد اسلام در موضوع ازدواج را تک‌همسری می‌دانند.[۱۹] آن‌ها چندهمسری را پدیدۀ اجتماعی و واقعیت موجود در جامعه قلمداد کرده‌اند که دین اسلام آن را به شکل قانونمند و بر طبق مصالحی تایید کرد.[۲۰] شیخ طوسی از فقیهان شیعه اختیار یک زن برای مرد را مستحب دانسته و بر این حکم ادعای اجماع و اتفاق‌نظر فقیهان شیعه را دارد.[۲۱]
برخی نویسندگان بر این باورند که غالبا خانواده‌های مسلمان طبق واقعیت میدانی تک‌همسر بوده‌اند.[۲۲] مرتضی مطهری تک‌همسری را بهتر از چندهمسری توصیف می‌کند. وی در ارزیابی خود از جواز چندهمسری در اسلام آن را محصول ضرورت اجتماعی جوامع به‌ویژه در افزایش آماری تعداد زنان نیازمند ازدواج در مقایسه با مردان می‌داند. وی با کنارزدن گزینه معشوقه‌بازی در پاسخ به افزایش آماری زنان نیازمند ازدواج، گزینه چندهمسری و پذیرش مشروعیت آن را به نفع خود زنان می‌داند.[۲۳] وی با این نگاه، چندهمسری را رهایی جنس زن از بازیچه‌شدن در دست مردان هوس‌باز و بزرگترین خدمت به آنان می‌داند که دارای ویژگی تعهد به زندگی است؛ علاوه بر اینکه مشخص می‌شود روگردانی چنین مردانی از چندهمسری به دلیل گناه است، نه وفاداری.[۲۴] ازدواج در قالب چندهمسری با حفظ شرایط آن، از سوی فقیهان شیعه بدون اختلاف نظر جایز است.[۲۵]
پانویس
- ↑ ایده‌هایی که جهان را تغییر دادند: تک‌همسری چگونه به وجود آمد و چه تاثیری بر جوامع بشری گذاشت؟، وب‌سایت رویداد24.
- ↑ رفیعی، «بررسی جامعه‌شناختی ـ حقوقی تک‌همسری در ایران»، 1386ش، ص9.
- ↑ ایده‌هایی که جهان را تغییر دادند: تک‌همسری چگونه به وجود آمد و چه تاثیری بر جوامع بشری گذاشت؟، وب‌سایت رویداد24.
- ↑ «تک‌همسری و چندهمسری»، وب‌سایت پژوهه.
- ↑ «زن در اسلام و در فرهنگ یهودی ـ مسیحی»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ↑ رفیعی، «بررسی جامعه‌شناختی ـ حقوقی تک‌همسری در ایران»، 1386ش، ص10.
- ↑ عارف نظری و مظاهری، «سبک‌های دلبستگی و شیوه همسرگزینی (چندهمسری – تک‌همسری)»، 1384ش، ص394.
- ↑ ایده‌هایی که جهان را تغییر دادند: تک‌همسری چگونه به وجود آمد و چه تاثیری بر جوامع بشری گذاشت؟، وب‌سایت رویداد24.
- ↑ «خانواده تک‌همسری، مطلوب‌ترین شکل زندگی خانوادگی»، وب‌سایت ایسنا.
- ↑ «تک‌همسری و چندهمسری»، وب‌سایت پژوهه.
- ↑ «معنای زوجیّت اشتراکی و اقسام آن»، وب‌سایت آئین رحمت.
- ↑ ایده‌هایی که جهان را تغییر دادند: تک‌همسری چگونه به وجود آمد و چه تاثیری بر جوامع بشری گذاشت؟، وب‌سایت رویداد24.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بی‌تا، ص431.
- ↑ ایده‌هایی که جهان را تغییر دادند: تک‌همسری چگونه به وجود آمد و چه تاثیری بر جوامع بشری گذاشت؟، وب‌سایت رویداد24.
- ↑ فرهمند و رضوانی، «نقش ساختار خانواده بر عملکرد آن در خانواده‌های تک‌همسری و چندهمسری»، 1398ش، ص136 و 137.
- ↑ فرهمند و رضوانی، «نقش ساختار خانواده بر عملکرد آن در خانواده‌های تک‌همسری و چندهمسری»، 1398ش، ص138.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بی‌تا، ص432.
- ↑ نوربخش، «تک‌همسری یا چندهمسری»، وب‌سایت دانشنامه روانشناسی مردمی.
- ↑ رفیعی، «بررسی جامعه‌شناختی ـ حقوقی تک‌همسری در ایران»، 1386ش، ص22، «آیا در اسلام اصل بر تک‌همسری است؟»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ «آیا در اسلام اصل بر تک‌همسری است؟»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، 1407ق، ج5، ص111.
- ↑ رفیعی، «بررسی جامعه‌شناختی ـ حقوقی تک‌همسری در ایران»، 1386ش، ص22.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بی‌تا، ص423-424.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بی‌تا، ص452-453.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، 1407ق، ج5، ص111.
منابع
- «آیا در اسلام اصل بر تک‌همسری است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1389ش.
- «ایده‌هایی که جهان را تغییر دادند: تک‌همسری چگونه به وجود آمد و چه تاثیری بر جوامع بشری گذاشت؟»، وب‌سایت رویداد24، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت 1403ش.
- «تک‌همسری و چندهمسری»، وب‌سایت پژوهه.، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
- «خانواده تک‌همسری، مطلوب‌ترین شکل زندگی خانوادگی»، وب‌سایت ایسنا، 26 آبان 1398ش.
- رفیعی، محمدتقی، «بررسی جامعه‌شناختی ـ حقوقی تک‌همسری در ایران»، در فصلنامه مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، دوره 5، شماره 3، دی 1386ش.
- «زن در اسلام و در فرهنگ یهودی ـ مسیحی»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تاریخ بازدید: 17 مهر 1403ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
- عارف نظری، مسعود و محمد‌علی مظاهری، «سبک‌های دلبستگی و شیوه همسرگزینی (چندهمسری- تک‌همسری)»، در فصلنامه خانواده‌پژوهی، شماره 4، زمستان 1384ش.
- فرهمند، مهناز و زهره رضوانی، «نقش ساختار خانواده بر عملکرد آن در خانواده‌های تک‌همسری و چندهمسری»، در مجله جامعه‌شناسی کاربردی شماره 75، پاییز 1398ش.
- مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1402ش.
- «معنای زوجیّت اشتراکی و اقسام آن»، وب‌سایت آیین رحمت، تاریخ بازدید: 4 آبان 1403ش.
- نوربخش، علیرضا، «تک‌همسری یا چندهمسری»، وب‌سایت دانشنامه روانشناسی مردمی، تاریخ بازدید: 4 آبان 1403ش.