جاغوری

جاغوری؛ از ولسوالی‌های (شهرستان) ولایت غزنی در افغانستان.

جاغوری از ولسوالی‌های پر نفوس (پرجمعیت) ولایت غزنی بوده که به‌دلیل توجه زیاد مردم این ولسوالی به آموزش و پرورش، در سال‌های اخیر به‌عنوان نماد پیشرفت فرهنگی در افغانستان معرفی شده است. ساکنین اصلی جاغوری را هزاره‌های شیعه‌مذهب تشکیل می‌دهند.

موقعیت جغرافیایی

ولسوالي‌‌ جاغوري در ۳۳ درجه و۸۰ دقيقه شمالي و ۶۷ درجه و ۲۷ دقيقه شرقي واقع شده است. این شهرستان، داراي ۱۸۵۴ كیلومتر مربع مساحت بوده و ۲۴۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. جاغوری در يك منطقه کوهستاني قرار گرفته و كوه‌هاي معروف آن عبارت‌ است از: كوه‌ماگو، لاش، سرخ‌كوه، شيخ‎كوه، ناله، سفيدكوه، اود، سیاه‌کوه و قاده. مرتفع‌ترين قله اين كوه‌ها از ۳۷۶۰ متر فراتر نمی‌رود.

ولسوالی جاغوری از شمال با ولسوالی مالستان، از شرق با ولسوالی ناهور و قره‌باغ، از جنوب با ولسوالی‌های مقر و گیلان و از‌‌غرب با ولسوالی خاکیران از ولسوالی‌های ولایت زابل همجوار است.

جمعیت

بر پایه آمار احصائیه سال ۱۳۹۹ش جهموری اسلامی افغانستان، ولسوالی جاغوری ۱۹۹۵۵۳نفر جمعیت داشته و باشندگان‌ این ولسوالی از قوم هزاره هستند و به زبان فارسی(دری) با گویش جاغورگی سخن می‌گویند.

مناطق باستانی

به لحاظ تمدنی، جاغوری تحت تاثیر امپراطوری کاشانی‌های بودایی‌هزاره و تفکر اسلامی قرار داشته است. اما کتیبه‌ها و غارهای موجود در جاغوری، سابقۀ زیست انسان در جاغوری را از دوره‌های پارینه‌سنگی، دیرینه‌سنگی، میان‌سنگی، نوسنگی، دوره‌های بودایی و دوره پادشاهان مقتدر منطقه‌ نشان می‌دهد.

آزمایش رادیوکاربن که به تازگی انجام گرفته است، تاریخ مجسمه‌ها، کنده‌کاری غارهای‌لومان، المیتو و نی‌قلعه را تقریباً ۵٠۷ پس از میلاد نشان می‌دهد. جاغوری با کوه‌پایه‌های چمن‌زار آن، مملو از غارها، کتیبه‌ها، غارنوشته‌ها و نقاشی‌های دیواری است که از چشم جهان‌گردان و پژوهشگران به دور مانده‌اند. این دره‌ها با داشتن صخره‌های سپید‌رنگ، مزارع سرسبز، قلعه‌های مخروبه و جاذبه‌های متعدد زندگی روزانه، دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی‌ فراوانی‌اند که می‌توانند هزاران‌گردشگر بومی و غیربومی را به خود بخوانند.

غار شاه‌الیادتو، برج قلعه‌شار یا کوه ‌دیدو که در میان الیادتو، باریک و شارزایده است، سلسله غارهای عهد بودایی چوپان‌قول شارزایده، غارهای باستانی بیدسای به ویژه چهل‌زینه، غارهای باستانی لالاخیل، حصار، بالخانه‌غار، جیره‌غار، سه‌پایه‌غار مهترخیل، مزار‌چوب بی‌بی، مزار آب چق‌چق در سلسله غارهای باستانی قول شاه‌مردان، گورستان تاریخی شارزایده، غارهای باستانی‌قلندری، غارهای‌لومان، تناغار، غارچاکه، غار‌سوخته، کوه‌اود یا سبدکو، قلعۀ رئیس، کهنه‌ده، نوده، قلعۀ حاجی‌انور، قلعۀ جرنیل، قلعۀ نظامی شش‌برجه، قلعۀ ده‌جتنی پاتو، کوه خاکریز یا شیخی، بادآسیاب، شهرجرم در انگوری، قبرستان پامی‌خاگا در پیدگه، شامی‌ها یا گورستان زرتشتیان در سنگ‌سوراخ، خارتیزک و پاتو، گورستان بیگ‌ها، الغوها، سوزکوشه، کوشه‌ها، مزار بیگ‌ها، سیاه‌ده، تینه‌ده و غارسنگ، از آثار مهم جاغوری‌اند که همه در شرف نابودی قرار دارند.

آموزش و پرورش

ولسوالی جاغوری با داشتن بیش از شصت‌هزار دانش‌آموز دختر و پسر از مهم‌ترین ولسوالی‌های افغانستان در بخش معارف (آموزش و پرورش) است. معارف جاغوری به‌جز چند سال محدود در زمان تجاوز شوروی سابق، حتی در سخت‌ترین شرایط نیز تعطیل نشد و در دوران جهاد و دوران طالبان نیز دروازه‌های مکاتب جاغوری باز بوده ‌است. سالانه حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ دانش‌آموز از جاغوری وارد دانشگاه‌های افغانستان می‌شوند.

بر اساس آمارهای موجود، جاغوری با یک‌صد مکتب، یک دارالمعلمین دولتی، یک دانشگاه خصوصی، دو ایستگاه رادیویی خصوصی، کتابخانه، چند ماه‌نامه و گا‌ه‌نامه، مساجد و حسینیه، ‌مکتب‌خانه، مراکز علمی‌ و فرهنگی و مراکز دارالقرآن، توانسته خود را در سطح کشور افغانستان، پرآوازه کند. دسترسی مردم به مخابرات، اینترنت و ‌ماهواره باعث شده است تا این منطقه همیشه خود را در جمع مردم جهان احساس کرده و ‌از آخرین تحولات اجتماعی، مانند سایر مناطق جهان باخبر گردند.

تقریبا ۹۹‌درصد مکاتب در جاغوری توسط خیرینی مانند بانو «سیما سمر» ساخته شده و بعدها در وزارت معارف به‌عنوان مکاتب دولتی ثبت شده ‌است.

الگوهای فرهنگی

الگوهای فرهنگی رایج در جاغوری، تابع الگوهای فرهنگ کلان هزاره‌ها دانسته می‌شود، زیرا هزاره‌ها دارای یک کلیت فرهنگی مشترک هستند. مراسم فرهنگی- مذهبی چون، عاشورا و محرم، ختم قرآن و فاتحه‌خوانی، مراسم عروسی و مهمانی‌های خانواد‌گی و محلی از مهم‌ترین مراسم فرهنگی- مذهبی در جاغوری به‌شمار می‌رود. افسانه‌ها، لالایی‌خوانی، مخته، ضرب‌المثل، دیدو و بولبی، اشعار و ترانه‌هایی که در قالب دو بیتی و چهار‌ بیتی همراه با آهنگ اجرا می‌گردد از ویژگی‌های فرهنگی در جاغوری است. توپ‌بازی (انواع بازی با توپ)، تاشه‌بازی، گرگ- گوسفند، سنگ چاقو، چشم تشکی، قطار بازی، دوازده‌بزه بازی، هشت‌خین بازی، لنگی بازی، چارمغز بازی، تاریکی بازی، چو بازی، پشتی بازی، تشکی بازی، بازی سه پرش، کوله‌دبه و کفش‌دبه، تشله بازی، هفت‌سنگ بازی، طناب‌کشی، شاه‌دزد بازی، سوختم بازی، چشم پوتک بازی، شیر و بز، دستمال پشتی، شیغی بازی، غارشیطان بازی، سنگ‌گیرک، گیرگ‌زنی و غیره از بازی‌های سنتی در جاغوری به‌شمار می‌رود.

زراعت و مال‌داری

ولسوالی جاغوری به علت کوهستانی بودن، برای زراعت مساعد نیست. حتی درگذشته که نفوس (جمعیت) جاغوری کمتر بوده و با خشکسالی مواجه نبوده، محصولات زراعی، تکافوی این ولسوالی را نمی‌کرده است. حاصلات مهم زراعتی ولسوالی جاغوری عبارت‌اند از: گندم، جو، جواری (ذرت)، لوبیا، نخود، مشنگ، کلول، شخل و سبزیجاتی مانند کلم، کاهو، گندنه (تره)، پیاز، لبلبو، پالک، بادمجان رومی (گوجه فرنگی) و بادمجان سیاه، سیر، مرچ (فلفل)، کدو، کچالو (سیب‌زمینی)، زردک، شغلم، شبدر و رشقه (یونجه) است. گندم عمدتاً به‌شکل آبی و بیشتر در خزان و بعضاً در بهار، زرع می‌شود. کشت للمی (دیمی) گندم نیز در جاغوری رایج است. درختان میوه‌دار در این ولسوالی عبارت است از: سیب، زرد‌آلو، بادام، توت، انگور، شفتالو، چهارمغز، گیلاس و سنجد. بادام، از منابع ‌عایداتی (درآمدی) مردم در جاغوری به شمار می‌رود.

در این ولسوالی حیواناتی از قبیل گاو، گوسفند و بز نگهداری می‌شود که از گوشت، پوست، شیر و پشم‌شان استفاده می‌شود. با خشکسالی‌های اخیر، مردم جاغوری برای تامین منابع‌ آبی، بندهای آب‌گردان ساخته‌اند که با هزینه‌های‌ شخصی، نگهداری و مرمت می‌شود.

منابع

• اکبری، فیروز، «تاریخچه جاغوری»، وبلاگ آسمان جاغوری ۱۳۹۰ش.
• خوشنویس، هادی، «همت سازندگی برای مقابله با کم آبی»، روزنامه اطلاعات روز، تاریخ انتشار: ۱۵ ثور۱۴۰۰ش.
• «درنگی بر بازی‌های هزارگی»، وبلاک جاغوری یک، تاریخ انتشار: ۹ اسفند ۱۳۸۸ش.
• شریعتی، حفیظ‌الله، آثار باستانی جاغوری، کابل، واژه، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
• شریعتی، حفیظ‌الله، «آثار باستانی جاغوری و تلاش برای حفظ، ثبت و ضبط»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ انتشار: ۱۸ آگوست ۲۰۱۷م.
• فیاض، محمداسحق، «فرهنگ عامیانه، عامل بقاء هویت هزاره‌ها»، وب‌سایت هزاره، تاریخ انتشار: ۵ ژانویه ۲۰۱۱م.
• «گذری بر جاغوری و مراکز فرهنگی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی – خدماتی فانوس، تاریخ انتشار: ۲۷ حوت ۱۳۹۶ش.
• «لیست مکاتب و لیسه‌های جاغوری»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی جاغوری، تاریخ انتشار: ۲۸ اگوست ۲۰۱۱م.
• محمدی، ابراهیم، «تحلیل اوضاع اقتصادی و اجتماعی ولسوالی جاغوری»، وبلاگ مژده، تاریخ انتشار: ۲۰ ‌اسفند ‌۱۳۸۶ش.
• موسوی، سید عسکر، هزاره‌های افغانستان، ترجمه اسدالله شفایی، تهران، نقش سیمرغ، چاپ اول ۱۳۷۹ش.