جشن
جشن؛ مراسم یا مهمانی همراه با شادی برای یک امر شادی‌بخش.
جشن، به مجلس شادی و شادمانی، مهمانی و سرور،[۱] بزم، سور، عیش و عید گفته می‌شود.[۲]
واژه‌شناسی
واژه جشن، برگرفته از واژه اوستایی «یَسنَه» به‌معنای ستایش، پرستش، قربانی کردن و جشن است.[۳] در فارسی میانه نیز واژه yastan به‌معنای جشن گرفتن بوده است.[۴] امروزه، دو واژه جشن و عید نزد ایرانیان، رایج است و هر کدام، در موارد و مصادیق ويژه‌ای به‌کار می‌رود؛ واژه عید برای نوروز و بسیاری از جشن‌های اسلامی (مانند عید فطر و عید قربان)، استفاده می‌شود. واژه جشن نیز برای دیگر انواع مراسم شادی به کار می‌رود، مانند جشن عروسی، جشن مهرگان، جشن تولد و جشن سده.[۵]
آداب
همه‌ی جشن‌های مرسوم بین ایرانیان، از دیرباز، با دعا و نیایش همراه بوده است. برای مثال، عید نوروز، نه‌تنها در میان ایرانیان مسلمان، بلکه بین زردشتیان نیز همواره با دعا، همراه بوده است.[۶] جشن‌های اسلامی، همچون عید قربان و عید فطر، دارای آدابی مذهبی همچون نماز و نیایش مخصوص هستند. از آن‌جایی که پاک بودن تن، از جمله آداب نیایش است، در روزهای جشن، همواره به غسل و شستن سر و تن توصیه شده است. در جشن ازدواج نیز، حمام بردن عروس و داماد، یکی از آداب کهن این جشن بوده است.[۷] در فرهنگ ایرانیان، پاک بودن تن، با پوشیدن لباس نو، تکمیل می‌شود. بنابراین، لباس نو یا لباس پاکیزه از اجزاء جدانشدنی جشن بوده و در بسیاری از مناطق ایران، مرسوم است.[۸]
تدارک و طبخ خوراک‌های معین و مشخص نیز از دیگر آداب جشن‌ها در ایران است. پخت انواع پلو[۹] و تهیۀ میوه‌ها و خوراکی‌های خاص، در بسیاری از جشن‌ها رایج است، مانند خوردن هندوانه در جشن شب چله.[۱۰]
از دیگر آداب مشترک بسیاری از جشن‌ها، می‌توان به هدیه دادن و هدیه گرفتن اشاره کرد. برای مثال، در عید نوروز، بسیاری از بزرگترها به کوچک‌ترها عیدی (هدیه) می‌دهند.[۱۱] این کار، در عید فطر،[۱۲] شب چله،[۱۳] عید قربان[۱۴] و جشن اسفندی نیز مرسوم است. همچنین، در بسیاری از روزهای جشن، هدایایی از طرف خانوادۀ داماد به عروس داده می‌شود.[۱۵]
جشن‌ها، همواره با آداب و رسوم مخصوصی همچون شادی، رقص، آوازخوانی و انواع بازی همراه بوده‌اند. برای مثال، در گذشته، در برخی از شهرهای ایران، ریسمان‌بازها، دلقک‌ها، پهلوانان، کشتی‌گیران و معرکه‌گیران، در روزهای جشن به سرگرم کردن مردم مشغول می‌شدند.[۱۶]
انواع جشن در ایران
برخی از پژوهشگران، به طبقه‌بندی انواع جشن در ایران پرداخته‌اند. آنها با بررسی انواع جشن‌های باستانی، مذهبی و امروزی ایرانیان، آنها را در 5 گروه دسته‌بندی کرده‌اند:
- جشن‌های باستانی، اسطوره‌ای و فصلی، مانند نوروز، تیرگان، یلدا؛
- جشن‌های دینی و مذهبی، مانند جشن تولد اشوزردشت نزد زردشتیان، تولد عیسی مسیح نزد مسیحیان، تولید حضرت محمد نزد مسلمانان، عید فطر، عید قربان و عید غدیر؛
- جشن‌ها و آیین‌های ملی، مانند جشن 22 بهمن؛
- جشن‌های خانوادگی، مانند عروسی، تولد و ختنه‌سوران؛
- جشن‌های محلی و منطقه‌ای، مانند جشن برداشت خرمن و انگورچینی.[۱۷]
جشن در ادبیات فارسی
جشن، از جمله واژگان کهنی است که در نظم و نثر نویسندگان فارسی‌زبان، از دیرباز، حضور داشته است. برای مثال، عطار در شعری می‌گوید:[۱۸]
| در نِگر ای جان که در جشن وفا | جام جم از دست جانان می‌خورم |
عنصری نیز از این واژه در اشعار خود بهره گرفته است:[۱۹]
| سده جشن ملوک نامدارست | ز افریدون و از جم یادگارست |
ملک‌الشعرای بهار، از شاعران معاصر ایران، در شعر خود از واژه جشن بارها استفاده کرده است:[۲۰]
| از این عید و جشن شد دل خسته شادمند | زهی عید دلفروز، زهی جشن ارجمند |
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه جشن، سایت واژه‌یاب.
- ↑ برهان قاطع، محمدحسین بن خلف برهان، 1361ش، ذیل واژه جشن.
- ↑ Bartholomae, Altiranisches Wörterbuch, 2004, P1270-1274.
- ↑ MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P46, 78, 97.
- ↑ جعفری (قنواتی)، «جشن»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نیکنام، از نوروز تا نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۳۱-۳۳؛
رازی، «نوروز سلطانی»، ۲۰۱۲م، ص۴۸-۵۰. - ↑ جعفری (قنواتی)، «جشن»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ مختارپور، دو سال با بومیان جزیرۀ کیش، ۱۳۸۷ش، ص۴۶۲؛
بالود، فرهنگ عامه در منطقۀ بستک، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۹-۱۹۰؛
تقوی، مردم‌شناسی ترکمن‌های ایران، ۱۳۸۸ش، ص۲۶۱-۲۶۲. - ↑ روح‌الامینی، آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز، ۱۳۷۶ش، ص۶۰.
- ↑ شایسته‌رخ، جلوه‌های آیینی شب یلدا در فرهنگ مردم ایران، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۷- ۱۱۸؛
صداقت‌کیش، جشن یلدا، ۱۳۹۰ش، ص۱۲۲-۱۲۷. - ↑ بلوکباشی، نوروز جشن نوزایی آفرینش، ۱۳۸۰ش، ص۸۳-۸۵؛
روح‌الامینی، آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز، ۱۳۷۶ش، ص۶4-68. - ↑ وکیلیان، رمضان در فرهنگ مردم، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۷-۱۷۰.
- ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش، ج2، ص31-39؛
شایسته‌رخ، جلوه‌های آیینی شب یلدا در فرهنگ مردم ایران، ۱۳۹۱ش، ص153-167. - ↑ مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، ۱۳۸۱ش، ص۸۱.
- ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش، ج1، ص43-53.
- ↑ نجمی، تهران در یکصد سال پیش، ۱۳۶۸ش، ص۱۷۴-۱۷۶.
- ↑ روح‌الامینی، آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز، ۱۳۷۶ش، ص15-18.
- ↑ عطار، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره 535، سایت گنجور.
- ↑ عنصری، قصاید، شماره 8، سایت گنجور.
- ↑ ملک‌الشعرای بهار، مسمطات، سایت گنجور.
منابع
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش.
- بالود، محمد، فرهنگ عامه در منطقۀ بستک، قم، همسایه، ۱۳۸۴ش.
- برهان قاطع، محمدحسین بن خلف برهان، تهران، چاپ محمد معین، 1361ش.
- بلوکباشی، علی، نوروز جشن نوزایی آفرینش، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۰ش.
- تقوی، عقیل، مردم‌شناسی ترکمن‌های ایران، گرگان، مختومقلی فراغی، ۱۳۸۸ش.
- جعفری (قنواتی)، محمد و سلیمی، مینا، «جشن»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش.
- رازی، محمدتقی، «نوروز سلطانی»، نوروزنامه: دوازده رسالۀ نوروزی، به‌تحقیق حبیب‌الله اسماعیلی، دوشنبه، ۲۰۱۲م.
- روح‌الامینی، محمود، آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز، تهران، آگه، ۱۳۷۶ش.
- شایسته‌رخ، الهه، جلوه‌های آیینی شب یلدا در فرهنگ مردم ایران، تهران، مرکز تحقیقات صدا و سیما، ۱۳۹۱ش.
- صداقت‌کیش، جمشید، جشن یلدا، تهران، خجسته، ۱۳۹۰ش.
- عطار، دیوان اشعار، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش.
- عنصری، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش.
- مختارپور، رجبعلی، دو سال با بومیان جزیرۀ کیش، تهران، ورجاوند، ۱۳۸۷ش.
- ملک‌الشعرای بهار، مسمطات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش.
- مؤیدمحسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۱ش.
- نجمی، ناصر، تهران در یکصد سال پیش، تهران، ارغوان، ۱۳۶۸ش.
- نیکنام، کورش، از نوروز تا نوروز، تهران، فروهر، ۱۳۸۲ش.
- وکیلیان، احمد، رمضان در فرهنگ مردم، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
- Bartholomae, Ch., Altiranisches Wörterbuch, Tehran, 2004.
- MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.