جشن انار

جشن انار؛ مراسم شکر‌گزاری در فصل برداشت انار.

جشن انار یا انارانه، از جشنواره‌های سنتی ایرانیان است. این جشن به شکرانۀ برداشت محصول انار در بسیاری از مناطق دارای باغ‌های انبوه انار برگزار می‌شود و بهانه‌ای است برای دور‌همی افراد و مشارکت عمومی اهالی هر منطقه در چیدن انار. در سال‌های اخیر برگزاری جشن انار، با هدف ترویج فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مختلف، توسعه گردشگری، رشد و توسعه اقتصادی، معرفی انار‌های مناطق مختلف و آشنایی با فرآورده‌های انار، مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. در سال 1396‌ش مراسم جشن شکرانۀ انار در فهرست آثار ناملموس ایران به ثبت ملی رسید.

تاریخچه

جشن‏ برداشت محصول انار از رسومات دیرینۀ ایرانیان است که‏ هم‏چنان پابرجا است. کارشناسان معتقدند قدمت جشن انار به زمان اسطور‌ها و حداقل به زمان ماد‌ها بر می‌گردد. برخی این جشن را بازماندۀ مراسم‌های جشن مهرگان معرفی کرده‌اند. نام انار در قرآن نیز ذکر شده و به همین دلیل، این میوه در فرهنگ مسلمانان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ایرانیان مسلمان جشن شکرانۀ انار را همراه با مولودی‌خوانی و خواندن قرآن برگزار می‌کنند.

زمان برگزاری جشن انار

جشن انار در فصل پاییز برگزار می‌شود. فصل پاییز زمانی است که میوۀ انار به‌طور کامل رسیده و در اوج وزن‌گیری است. در بسیاری از مناطق کشور معمولاً جشن انار در اواخر مهر تا آبان برگزار می‌شود.

شیوۀ برگزاری جشن انار

شیوۀ برگزاری جشن انار در مناطق مختلف متفاوت است. معمولاً در جشن انارانه بومیان منطقه سینی‌هایی پر از انار را تهیه کرده و آن را به زنان می‌دهند. نقش پررنگ‌تر و حضور چشمگیر بانوان با لباس‌های محلی و رنگی در این جشن از ویژگی‌های بارز جشن انار است. برخی علت حضور چشمگیر بانوان به‌عنوان عنصر اصلی جشن انار را نمادی از قدمت تاریخی باغبانی بانوان می‌دانند و روز جشن انار را روز قداست زن و معرفی فرهنگ کهن ملی و ایرانی معرفی کرده‌اند. جشن انار با حضور 6 زن و 6 مرد در مراسم انار‌گردانی به معنای 12 ماه سال و 12 ساعت نیمروز برگزار می‌شود. در کنار حضور زنان و مردان در مراسم جشن انار تعدادی نوازندۀ دف وجود دارد که انار‌گردان‌ها پس از عبور از دف‌نوازها، انار‌ها را روی زمین گذاشته سپس دست‌ها را به نشانۀ شکرگزاری پروردگار به طرف آسمان می‌برند. در آخر مراسم انار‌گردان‌ها تمام انار‌هایی که در جشن توسط باغداران آورده شده به نشانۀ شکرگزاری از برداشت محصول انار، بین مردم به‌عنوان تبرک توزیع می‌کنند. معمولاً در جشن انارانه بومیان منطقه سینی‌هایی پر از انار را تهیه کرده و آن را به زنان می‌دهند.

جایگاه جشن انار در فرهنگ ایرانی

جشن انارانه از سنت‌های قدیمی رایج در میان اقوام مختلف ایرانی بوده که علاوه بر برکت، شادی را نیز به همراه دارد. جشن سنتی انارانه در ایران به شکرانۀ نعمت‌های خدا و پاسداشت طبیعت و رهاورد آن، برگزار می‌شود. اغلب باغداران محصولات ارگانیک و با کیفیت خود را در این مراسم عرضه می‌کنند تا علاوه بر تقسیم محصول اولیه میان شرکت‌کنندگان در جشن انارانه، به معرفی و تبلیغ محصول خود بپردازند. توجه و اهمیت به این جشن‌ها در فرهنگ ایرانیان، سبب ترویج فرهنگ سنتی و قدیمی جشن انارانه در میان نسل‌های مختلف از گذشته تا امروز شده است. همچنین برگزاری جشن انار سبب معرفی آداب و رسوم، فرهنگ، اصالت، نماد‌های اجتماعی، موسیقی محلی، صنایع‌دستی و غذا‌های محلی اقوام مختلف می‌شود.

مهم‌ترین شهر‌های برگزار کنندۀ جشن انار

برخی کارشناسان معتقدند جشن انارانه ابتدا در کرمانشاه شکل گرفته سپس در استان‌ها و مناطق دیگر کشور مرسوم شده است. این جشن در شهر‌های مختلف ایران برگزار می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. اورامانات: جشن انارانه اورامانات یکی از جشن‌های بزرگ مردم این منطقه است. در این جشن، بومیان منطقه با استفاده از موسیقی و غذا‌های محلی، اولین محصول انار برداشتی خود را به همراه فرآورده‌های حاصل از انار ارائه می‌دهند. علاوه بر اورامانات، جشن انارانه در شهر‌ها و روستاهای دیگر مانند پاوه، بایَنگان، داریان، شَرکان، خانقاه، نُسمه، ساتیاری و زَردوئی نیز به مدت 9 روز برگزار می‌شود.
2. فاروق: یکی دیگر از مناطق میزبان جشن انار، روستای فاروق در شهرستان مرودشت است. این جشن در آبان ماه برگزار می‌شود. بومیان در این جشن به معرفی انار فاروق، فرآورده‌‌های آن مانند رب‌انار، آب انار و محصولات دیگر مانند گردو و بادام می‌پردازند. همچنین در این جشن به پاسداشت روز فاروق و تاریخ هفت هزار سالۀ آن؛ معرفی میراث‌‌های تاریخی، طبیعی و مذهبی پرداخته می‌شود.
3. بادرود: یکی دیگر از مناطقی که خاستگاه انار بوده روستای بادرود از توابع شهرستان نطنز است. انار بادرود در شمار 4 رقم انار برتر کشور قرار دارد و با نام «انار نادری» مشهور است. 70 درصد انار نادری منطقۀ بادرود به کشور‌های دیگر صادر می‌شود. در جشن انار بادرود علاوه بر ارائه انار، کارگاه‌های سنتی تهیه رب انار، سرکه انار، ژله انار، رنگ‌رزی انار و غیره نیز برگزار می‌شود.
4. دورک: دورک در شهرستان اردل استان چهارمحال بختیاری، یکی دیگر از مناطقی است که به‌دلیل وجود باغ‌های انبوه انار هر ساله میزبان جشن انار در این منطقه است. در این جشن با ارائه انار تازه توسط باغداران و بومیان منطقه به شکرانۀ این نعمت الهی به پای‌کوبی، رقص محلی، اجرای ترانه‌های زیبای بختیاری و شاهنامه‌خوانی نیز می‌پردازند. همچنین در این جشن برخی مدیران اجرایی منطقه مراسم تجلیل از کشاورزان، باغداران، دامداران و زنبورداران برتر را نیز برگزار می‌کنند.
5. انبوه: روستای قدیمی انبوه از توابع شهرستان رودبار یکی دیگر از خاستگاه‌های انار در کشور است. در این مراسم که به‌صورت خودجوش توسط اهالی روستا برپا می‌شود زنان و دختران روستا با پوشیدن لباس‌‌های محلی رنگارنگ به ارائه انار و فرآورد‌های آن می‌پردازند.
6. شهرضا: اهالی شهرضا در اوایل آبان ماه جشن انار را برپا می‌کنند و با ارائۀ انار تازه و فرآورده‌های آن، اجرای موسیقی سنتی، نمایشگاه عروسک چوبی، صنایع‌دستی و مسابقات ماهی‌گیری شکوه خاصی به این جشن می‌دهند.

پیامدها

جشنوار انار در هر منطقه آثار مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی را برای آن منطقه به‌دنبال دارد. برگزاری جشن انار سبب توسعه و ترویج فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مختلف ایرانی می‌شود. همچنین مشارکت اهالی در جمع‌آوری محصولات انار و ارائه آن در جشن انار، یکی دیگر از آثار فرهنگی اجتماعی این جشن سنتی است که همیت بومیان هر منطقه‌ای را نشان می‌دهد. از دیگر فواید برگزاری جشن انار عبارت‌اند از:

1. گسترش صنعت توریسم و جذب گردشگران به مناطق روستایی؛
2. اشتغال‌زایی و افزایش درآمد مردم محلی؛
3. افزایش توانمندی مردم روستایی،
4. توجه به محیط زیست و جلوگیری از تخریب باغات؛
5. کاهش مهاجرت مردم از روستا به شهر؛
6. افزایش قیمت اراضی و باغات؛
7. توسعۀ مقاصد روستایی؛
8. فراهم‌آوردن فرصت‌های تفریحی، فرهنگی و آموزشی برای ساکنین؛
9. پروراندن حس غرور و اتکای ملی،
10. تقویت اقتصاد محلی.

منابع

• بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی مورد مطالعه: (روستاهای منطقه اورامانات شهرستان پاوه)»، جغرافیا دانشگاه تهران، 1399ش.
• قادرمزی، حسین، «تبیین اثرات جشنواره انار بر توسعۀ گردشگری روستایی»، نخستین کنفرانس ملی علوم انسانی و توسعه، 1398ش.
• «جشن انار ، جشنواره ای زیبا و دیدنی در شهرهای سنتی ایران»، وب‌سایت sepanja، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.
• «جشن انار، جشنی سرخ در آستانه پاییز نارنجی»، وب‌سایت جاجیگا، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.
• «جشن انار را در این چند شهرستان ببینید»، وب‌سایت میهمان شو، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.
• «کرمانشاه سرچشمه جشن انار در دنیاست/ نگذاریم این جشن به نام کشوری دیگر ثبت جهانی شود»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)»، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.