جنگل‌های ایران- تورانی
جنگل‌های ایران- تورانی؛ بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ناحیۀ رویشی ایران.
جنگل‌های ایران- تورانی، جنگل‌هایی با ارزش و پراکنده هستند که بخش وسیعی از فلات ایران را در بر می‌گیرند.[۱] تفاوت دو عرض جغرافیایی شمال و جنوب کشور، وجود دشت‌ها، ارتفاعات و اقلیم‌های متفاوت در این سرزمین، ایران را به پنج منطقۀ اکولوژیک (بومی) تقسیم کرده است. منطقۀ ایران- تورانی یکی از این مناطق پنج‌گانه در ایران است که شامل نواحی مرکزی ایران می‌شود.[۲]
موقعیت جغرافیایی
جنگل‌های ایران- تورانی در ایران، بخش وسیعی از دامنه‌های جنوبی البرز تا کوه‌های خراسان، آذربایجان، دشت‌ها و کویرهای مرکزی ایران را شامل می‌شوند. مساحت این جنگل‌ها، در حدود 2 میلیون و 213 هزار هکتار برآورد شده است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، در حدود 1 میلیون و هزار هکتار از این جنگل‌ها، در استان خراسان رضوی واقع شده است.[۳]
آب‌وهوا
اقلیم این جنگل‌ها، به‌دلیل وسعت آن بسیار متفاوت است. تابستان‌های این منطقه به‌صورت کامل خشک و زمستان‌های آن نیز سرد و سخت است. میانگین بارندگی، در ناحیۀ ایران- تورانی در حدود 350 تا 400 میلی‌متر، به‌صورت سالانه، است.[۴]
پوشش گیاهی
این جنگل‌ها، دارای گونه‌های گیاهی متنوعی هستند. درختان اصلی این نوع از جنگل‌ها، ارس و بَنه (پسته وحشی) هستند. درختچه‌هایی همچون بادام کوهی، زرشک، اَرجَنک و شیرخِشت نیز در این مناطق می‌رویند.[۵]
خطرات طبیعی و انسانی
رویش‌های گیاهی، در فلات مرکزی ایران، در گذشته، نسبت به امروز از وضعیت بسیار بهتری برخودار بوده‌اند. امروزه، به‌دلیل چرای مفرط هزارساله و بهره‌برداری گسترده برای مصارف سوخت، بسیاری از گونه‌های گیاهی در این منطقه از بین رفته و تنها آثاری محدود، از آنها، در برخی از مناطق به‌یادگار مانده است. امروزه، همچنین، به‌دلیل شرایط اکولوژیکی نامناسب، فرصتِ تجدیدحیات برای این گونه‌های گیاهی غیرممکن به نظر می‌رسد.[۶]
ویژگی‌ها
جنگل‌های ناحیۀ ایران- تورانی دارای ویژگی‌هایی اکولوژیکی همچون بَری بودن منطقه، پایین بودن میزان بارش سالانه و خشکی بیش از حد در فصل رویش هستند. درختان در این جنگل‌ها، به‌صورت کلی، با فاصله‌های زیادی از هم روییده و این فواصل بین درختان، توسط گونه‌های درختچه‌ای یا بوته‌ای پوشش داده شده‌اند.[۷]
تقسیم‌بندی جنگل‌های ایران- تورانی
جنگل‌های موجود در ناحیۀ رویشی ایران- تورانی، بسیار وسیع بوده و پژوهشگران، آنها را بر اساس ارتفاع از سطح دریا به دو دسته تقسیم کرده‌اند: 1. کوهستانی؛ 2. دشتی.
بخش دشتی
در بخش دشتی، ارتفاع درختان از سطح دریا در حدود 800 تا 1500 متر بوده و متوسط بارندگی در این مناطق، سالانه در حدود 50 تا 250 میلی‌متر گزارش شده است. میانگین دمای این منطقه نیز بین منفی 5 (در سردترین روزهای سال) و مثبت 40 درجه سانتی‌گراد (در گرم‌ترین روزها) تغییر می‌کند. بیشترین سطح از کویرها، بیابان‌ها، شوره‌زارها و تپه‌های شنی از بخش‌های مرکزی ایران نیز در همین مناطق دشتی جنگل‌های ایران- تورانی قرار گرفته‌اند. پوشش گیاهی در این منطقه، شامل گونه‌های شورپسند و شورروی همچون درمنه دشتی،[۸] گون،[۹] قیچ[۱۰] و پرند[۱۱] هستند.[۱۲]
بخش کوهستانی
در بخش‌های کوهستانی ناحیه ایران- تورانی نیز که بر ارتفاعات فلات ایران دیده می‌شوند، درختانی همچون ارس و بَنه (پستۀ وحشی)، درختچه‌های بادام کوهی، زرشک، اَرجَنک و شیرخِشت به چشم می‌خورند. بخش‌های کوهستانی این جنگل‌ها، بیشتر به‌صورت لکه‌های بزرگ و کوچکی در سمت شمال غرب تا شمال شرق، از شمال غرب تا ارتفاعات جنوبی ایران و در امتداد رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس واقع شده‌اند. این بخش از جنگل‌های ایران- تورانی توسط گیاه‌شناسان، به دو بخش جامعۀ ارس و بنه- بادام تقسیم شده‌اند. ارتفاع جنگل‌های ارس، در برخی از نقاط به 1500 متر (در ارتفاعات) نیز می‌رسد. این درحالی است که جنگل‌های جامعۀ بنه- بادام، از ارتفاع کمتری برخودار بوده و زیرجامعۀ ارس محسوب می‌شوند. درختان ارس، بیشتر در مناطقی که دارای اقلیم نیمه‌مرطوب و سرد یا نیمه‌خشک و سرد هستند، حضور دارند. در اقلیم‌های دیگر نیز درختان بادام و زرشک و سایر انواع درختان مذکور رویش دارند. کارشناسان، وسعت جنگل‌های ارس را در حدود 1 میلیون و 300 هزار هکتار برآورد کرده‌اند. علاوه بر جامعۀ گیاهی مذکور، جامعۀ دیگری از توده‌های خالص و نیمه‌انبوه نارون نیز در این مناطق وجود دارند. در نقاطی از این جنگل‌ها نیز آثاری از جوامع گیاهی همچون شیرخشت، دغدغک، سماق و توس به چشم می‌خورد.[۱۳] همچنین، میانگین بارندگی در رویشگاه‌های کوهستانی ایران- تورانی در حدود 300 تا 800 میلی‌متر است.[۱۴]
پانویس
- ↑ «از منطقه اکولوژیک ایرانی تورانی چه می‌دانیم؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «از منطقه اکولوژیک ایرانی تورانی چه می‌دانیم؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «صیانت از جنگل‌های ارس ناحیه ایرانی تورانی مستلزم تخصیص اعتبارات ملی است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «صیانت از جنگل‌های ارس ناحیه ایرانی تورانی مستلزم تخصیص اعتبارات ملی است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «آشنایی با جنگل‌های ایران»، وب‌سایت دیاکو.
- ↑ عزیزی، «تعیین گسترشگاه تیپ‌های درختی و درختچه‌ای ناحیۀ رویشی ایران – تورانی»، 1396ش، ص1-8.
- ↑ عزیزی، «تعیین گسترشگاه تیپ‌های درختی و درختچه‌ای ناحیۀ رویشی ایران – تورانی»، 1396ش، ص1-8.
- ↑ Artemisia sieberi
- ↑ Astragalus
- ↑ Zygophylum
- ↑ Pteropyrum
- ↑ «رویشگاه ایرانی تورانی»، وب‌سایت باغ گیاه‌شناسی ملی ایران.
- ↑ «جنگل‌های کوهستانی ناحیۀ رویشی ایران تورانی»، وب‌سایت ویستا.
- ↑ «جنگل‌های کوهستانی ناحیۀ رویشی ایران تورانی»، وب‌سایت ویستا.
منابع
- «آشنایی با جنگل‌های ایران»، وب‌سایت دیاکو، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401ش.
- «از منطقه اکولوژیک ایرانی تورانی چه می‌دانیم؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: 27 مرداد 1400ش.
- «جنگل‌های کوهستانی ناحیۀ رویشی ایران تورانی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401ش.
- «رویشگاه ایرانی تورانی»، وب‌سایت باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401ش.
- «صیانت از جنگل‌های ارس ناحیه ایرانی تورانی مستلزم تخصیص اعتبارات ملی است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: 15 مرداد 1385ش.
- عزیزی، زهرا و دیگران، «تعیین گسترشگاه تیپ‌های درختی و درختچه‌ای ناحیۀ رویشی ایران – تورانی»، فصلنامه اکوسیستم‌های طبیعی ایران، شماره 1، پیاپی 27، 1396ش.