جوشن کبیر
جوشن کبیر؛ دعایی دربردارنده ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند.
دعای جوشن کبیر از ادعیه معروف میان شیعیان است که حاوی ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند است[۱] و معمولا در شب قدر خوانده می‌شود. این دعا را کفعمی در المصباح[۲] و البلد الامین،[۳] علامه مجلسی در بحارالانوار[۴] و شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان[۵] به نقل از کفعمی نقل کرده‌اند.
پیشینه
جوشن واژه‌ای عربی و به معنای زره و لباس ويژه جنگ است.[۶] امام سجاد از پدرش امام حسین و او از امام علی نقل کرده است که در جنگ أحُد،[۷] پیامبر خدا زرهی سنگین و آزاردهنده پوشیده بود. جبرئيل بر او وارد شد و گفت که خداوند دستور داده زره را از تن بیرون آورده و این دعا را بخوان؛ زیرا این دعا محافظ تو و امت تو خواهد بود. «کبیر» نامیدن دعای جوشن به طولانی بودن این دعا در برابر دعای «جوشن صغیر» اشاره دارد. برخی، بر این باور هستند که واژه «کبیر» به سنگینی و بزرگ بودن زره پیامبر، اشاره دارد.[۸]
محتوای دعای جوشن کبیر
این دعا ۱۰۰ بند دارد که هر بند آن دارای ۱۰ نام خداوند است[۹] و تنها بند ۵۵ آن دارای ۱۱ نام خداوند است.[۱۰] به گفته شیخ عباس قمی، اسم اعظم خداوند نیز در این دعا وجود دارد.[۱۱] در پایان هر بند عبارت «سُبْحَانَک یا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ» تکرار می‌شود.[۱۲] نام‌های خداوند در این دعا به‌صورت مسجع و موزون بیان شده‌اند.[۱۳]
فضیلت دعای جوشن کبیر
در برخی روایات آمده است که این دعا یکی از اعمال شب‌های قدر بوده و باید در شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان خوانده شود.[۱۴] هرکس در ماه رمضان ۳ بار دعای جوشن کبیر را بخواند، در امان خداوند خواهد بود و بهشت بر او واجب شده و آتش جهنم نیز بر او حرام می‌شود. همچنین در برخی روایات آمده که هر کس این دعا را هنگام خروج از خانه بخواند، خداوند به او ثواب زیادی داده و او را حفظ می‌کند. در روایت دیگری نقل شده که هر کس بر کفن خود جوشن کبیر را بنویسد از عذاب قبر مصون خواهد بود.[۱۵]
برای هر بند از این دعا خواصی ذکر شده است به‌عنوان مثال بند ۳ جهت طلب یاری و وسعت رزق موثر بوده و بند ۳۹ برای رفع فقر مفید شناخته شده است.[۱۶]
شرح‌هایی بر دعای جوشن کبیر
معروف‌ترین شرح نوشته شده برای این دعا، شرح عرفانی و فلسفی ملا هادی سبزواری است. او برای بندهای مختلف این دعا به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای بحث‌های لغوی آن به قاموس‌اللغه فیروزآبادی استناد کرده است.[۱۷]
دعای جوشن کبیر در فرهنگ ایرانیان
دعای جوشن کبیر در شب‌های قدر به‌صورت دسته‌جمعی در اماکن مذهبی مانند مساجد خوانده می‌شود.[۱۸] برخی از بانوان در مجالس زنانه، ریسمانی در دست گرفته و با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر گره‌ای به ریسمان می‌زنند. در پایان خواندن دعا ۱۰۰ گره به ریسمان زده می‌شود. آن‌ها بر این باورند که هرکس این ریسمان را بر گردن بیاویزد از انواع خطرات در امان خواهد بود. مردم شیراز به این ریسمان «نخ الغوث» می‌گویند و معتقدند که قرار دادن آن در میان کفن باعث کاستن فشار قبر خواهد شد.[۱۹] مردم سقز اعتقاد دارند که این نخ جهت دفع چشم‌زخم و در امان ماندن از گزند حشرات مفید است.[۲۰] در استان سمنان به این ریسمان «نخ صدبند» می‌گویند و جهت گشایش کار خود، در قرآن از آن نگه‌داری می‌کنند. در میان اهالی روستای قینرجه گروس، کسانی که نذری دارند در شب‌های قدر مقدار زیادی حبه‌قند آورده و هنگام خواندن دعای جوشن کبیر بر قندها می‌دمند. آن‌ها پس از اتمام دعا، قندها را میان مردم تقسیم کرده و معتقدند هرکس این قندها را بخورد از هر درد و رنجی در امان خواهد بود. از باقی‌مانده حبه‌های قند، شربتی تهیه می‌شود که شفابخش دانسته شده است. برخی از مردم مقداری از شربت را به احشام خود می‌پاشند و بر این باورند که تا ماه رمضان بعدی احشام آن‌ها در امان خواهند بود.[۲۱] مردم بوشهر در هنگام خواندن جوشن کبیر رشته تسبیحی را در آب می‌چرخانند و پس از دعا، آب را که «آب الغوث» می‌نامند به نیت تبرک و شفا میان حاضرین در دعا تقسیم می‌کنند.
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۴.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
- ↑ کفعمی، بلد الامین و الدّرع الحصین، ۱۴۱۸ق، ص۴۰۲-۴۱۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۴ش، ص۸۶.
- ↑ . معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه جوشن.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۹۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۵۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۴ش، ص۸۶.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد-مفتاح الجنان، ۱۴۲۳ق، ص۱۲۷؛ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۴ش، ص۸۶و۲۲۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۹۱و۳۸۳و۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۴ش، ص۸۶.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد-مفتاح الجنان، ۱۴۲۳ق، ص۴۳۰-۴۴۲.
- ↑ سبزواری، شرح اسماء، ۱۳۷۵ش، ص۳۳؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۳۵۵ق، ج۵، ص۲۸۷.
- ↑ شریعت‌زاده، فرهنگ مردم شاهرود، ۱۳۷۱ش، ص۳۹۶؛ همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۷۱ش، ص۴۴۱؛ طباطبایی‌فر، روستای قاطول در گذر زمان، ۱۳۸۱ش، ص۲۴۰؛ اخوان، آداب و سنن اجتماعی فین کاشان، ۱۳۷۳ش، ص۱۵۹؛ وکیلیان، رمضان در فرهنگ مردم، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۸.
- ↑ وکیلیان، رمضان در فرهنگ مردم، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ وکیلیان، رمضان در فرهنگ مردم، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۱-۱۱۲؛ جهانی برزکی، برزک نگین کوهستان، ۱۳۸۵ش، ص۵۵.
- ↑ وکیلیان، رمضان در فرهنگ مردم، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۲-۱۱۳.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، نجف، مطبعه الغری، ۱۳۵۵ق.
- اخوان، مرتضی، آداب و سنن اجتماعی فین کاشان، کاشان، مولف، ۱۳۷۳ش.
- جهانی برزکی، زهرا، برزک نگین کوهستان، کاشان، مرنجاب، ۱۳۸۵ش.
- سبزواری، هادی بن مهدی، شرح اسماء، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۵ش.
- شریعت‌زاده، علی‌اصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، مولف، ۱۳۷۱ش.
- طباطبایی‌فر، رضا، روستای قاطول در گذر زمان، به‌تحقیق علی‌رضا شاه‌حسینی، تهران، نقش بیان، ۱۳۸۱ش.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، قم، اسوه، ۱۳۹۴ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، قم، دار الرضی، چ۲، ۱۳۲۱ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، بلد الامین و الدّرع الحصین، بیروت، موسسه الاعلمی، چ۱، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ۲، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد-مفتاح الجنان، به‌تحقیق علاءالدین اعلمی، بیروت، موسسه الاعمی، چ۱، ۱۴۲۳ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 خرداد 1401ش.
- وکیلیان، احمد، رمضان در فرهنگ مردم، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
- همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.