جۀ پیغوله

جِه پیغوله؛ سدی طبیعی در شمال افغانستان.

جه پیغوله یکی از سدهای بزرگ طبیعی در منطقۀبلخاب ولایت (استان) سرپل و یکی از مناظر مهم توریستی در شمال افغانستان است که حالتی اسطوره‌ای دارد.

تاریخچه

این «جه» بر اثر رانش زمین به وجود آمده است. تاریخ این رانش مشخص نیست. اماآثار رانش از سمت جنوب و شمال جه مشخص است.

منابع آبی

منبع آب جه، بندها و کوه‌های اطراف آن است. بند دُلدُل در غرب روستای ورزان از منابع اصلی آب این جه به شمار می‌رود.آب منطقۀسَگمان (درحدود یک آسیاب)،آب روستای قِشلاق که از چشمه «چَکَو» و کوه «قلفی» تأمین می‌شود، آب منطقۀجَنگَلَگ، آب روستای تَیلُوچ (شهرستان) که از بند «رُواَو» می‌آید، آب منطقۀخَم لُوچ‌اَو (حدود سه آسیاب) و آب روستای کَمَرَک نیز از دیگر منابع آبی این جه هستند.

وسعت

طول جه حدود 1 کیلومتر و عرض آن حد‌اکثر 500 متر است. برخی مردم محلی بر این باورند که عمق این جه در حدود 30 متر بوده که در سال‌های اخیر به‌دلیل ریزش کوه، از این عمق کاسته شده است. در سال‌های اخیر عمیق‌ترین قسمت این جه یعنی «کَجِی ماهی‌خانه»را حدود 9 متر تخمین زده‌اند.

میزان آب

میزان آب وارد شده به این جه و خارج شده از آن حدود 10 آسیاب آب است.

مسیر آب جه

در مسیر ورود به جه، از بند دلدل حدود سه آسیاب آب خارج شده و ابتدا جه دُلدُل و جه جنگل را تشکیل می‌دهد. سپس این آب در منطقۀدوآبی با آب سَگمان، درمنطقۀلَب‌نَی با آب قشلاق کَلان ودر منطقۀسرجه با آب بند رُواَو و آب خم لُوچ¬اَو مخلوط می‌شود. در مسیر خروج از جه، از قسمت شرقی جه مقداری آب خارج شده و رود پیغوله را تشکیل می‌دهد.این رود به‌سمت مناطق دَره‌وَجمان، سَرگَشتَه، غُورِیان، تَیخُون، خَمیسای و پای‌زیارت ادامۀ مسیر می‌دهد. سپس این رود با عبور از روستای سِیوَک در روستای مَغزار به رود بلخاب (بند‌امیر) ملحق شده و با عبور از تَرخُوج (مرکز بلخاب) به‌سمت ولایت بلخ جریان می‌یابد.

جذابیت‌های گردشگری

منطقۀ جه با داشتن آب‌وهوای خوب، وجود ماهی فراوان،عمق مناسب برای شنا و به‌خصوص امکان شکار پرندگان،از گذشته‌های دور جذابیت‌های توریستی زیادی برای مردم سرپل و ولایت‌های (استان‌های) اطراف داشته است. در چند دهۀ قبل هیچ نوع امکاناتی برای بازدید‌کنندگان وجود نداشت، امادر سال‌های اخیر مردم محل برخی از امکانات اولیۀتفریحی از جمله قایق، کافی (کافه) و امکانات ابتدایی اقامت را برای مسافران تدارک دیده‌اند.

محیط زیست

محیط اطراف جه بسیار سر‌سبز و پوشیده از نیزار است. در آب جه انواع ماهی از جمله سگ‌ماهی (سر پهن و سبیل بلند)، مار آبی، سمور آبی، خرچنگ (چَنقِش یا پنج‌پایک)، مرغ آبی، اردک و پرنده‌ای به‌نام «زَغَوی» زیست دارند. بزرگ‌ترین ماهی صید‌شده در جه حدود 5 کیلو‌گرم وزن داشته است. در سال‌های پیش، انواع پرندگان مهاجر به جه رفت‌وآمد داشتند که در این اواخر اثری از آن‌ها نیست.

جه پیغوله در باور مردم

در ارتباط با این جه، باورهایی در بین مردم محل وجود دارد. یکی از باورها در ارتباط با پیدایش آن است که بر اساسِ آن، در قدیم محل فعلی جه خشک و مسکونی بوده است؛ اما با حضور امام علی در خانۀ پیرزنی از اهالی این منطقه و پذیرایی از او، امام علی دعا کرد و آب این منطقه را فراگرفت. محل خانه پیرزن به‌نام «کَمپِیرَک» مشهور است. از سمت شرق، منظرۀ جه همانند شکل یک انسان است و سر آن در همان محلی است که به کمپیرک شهرت دارد. از دیگر باورهای مردمی می‌توان به‌صداهایی اشاره کرد که از جه به گوش می‌رسد. گروهی از مردم بر این باورند که در درون آن نهنگ‌ها یا حیوانات بزرگی زندگی می‌کنند که گاهی صداهای ترسناکی از آن‌ها شنیده می‌شود. باور دیگری که وجود دارد مربوط به قبر خواجَه کِلّی‌وان (کلید‌دار) در روستای پایجه است. به باور مردم، جه دارای یک دروازه است که کلید آن در دست خواجه کلی‌وان است. بر همین اساس، آن خواجه یک دریچۀ کوچک را در جه باز کرده که مقدار مشخصی آب همیشه از آن خارج می‌شود. اگر خواجه دروازۀ جه را باز کند، کل بلخاب را آب می‌برد. قبر آن خواجه در لب سَرَک (خیابان) قرار دارد و مورد احترام مردم است. همچنین در ارتباط با عمق جه باوری وجود دارد که چند ریسمان را به یکدیگر وصل کرده و به داخل جه انداخته‌اند اما به زیر آن نرسیده است.

منابع

• احمدی‌نژاد، سید حسن، سیمای بلخاب، قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1395ش.
• رهیاب، سید حسین (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، کابل، صبح امید، 1398ش.
• رهیاب، سید حسین (بلخی)، وب‌بلخاب در مسیر تاریخ، تاریخ انتشار: 19 اسفند 1399ش.
• «دره مزار بلخاب افغانستان سرزمین دریاچه‌ها و چشمه‌ها»، وب‌سایت فارس، تاریخ انتشار:20 خرداد 1395ش.