حجامت

افزودن پیوند
از ویکی‌زندگی

حِجامَت، روشی برای خارج کردن خون از بدن به‌منظور درمان یا پیشگیری از بیماری

حجامت

حجامت در لغت به‌معنای مکیدن است و در اصطلاح به روش مداوا و معالجه با ابزار مَکِش گفته می‌شود.[۱] این روش از رایج‌ترین اعمال درمانی در نظام‌های سلامت سراسر جهان است که مبتنی بر فلسفه اخلاط اربعه بوده و در آن خارج کردن خون از بدن یکی از روش‌های مؤثر در تخفیف یا درمان بیماری به شمار می‌آید.[۲]

بادکش درمانی

یکی از رایج‌ترین روش‌های درمانی در طب سنتی ایران، بادکش درمانی از طریق کوزه‌اندازی است که در آن با روش‌هایی خاص از مواضع مشخص و شناخته‌شده در بدن خون‌گیری انجام می‌شود.[۳] در این روش، سمومِ خونِ راکد از بدن خارج می‌شود.[۴] حجامت در سایر نقاط دنیا نیز با اندکی اختلاف، به همین شیوه انجام می‌شود و یک ظرف مانند فنجان روی بخش مورد نظر از پوست فرد گذاشته می‌شود و با مکش هوا یا گرم کردن فنجان، نوعی خلأ نسبی ایجاد می‌شود.[۵]

بادکش گرم

در بادکش گرم یک جسم آتشی را در فنجان قرار می‌دهند و سپس آن را سریع روی بدن قرار می‌دهند، آتش، موجب مصرف شدن اکسیژن داخل فنجان شده و در نتیجه یک فشار منفی در داخل فنجان ایجاد می‌شود. فشار منفی ایجاد شده در داخل فنجان، منجر به کشیده شدن پوست به سمت خود می‌شود.[۶] با ایجاد مکش در فنجان، بهبود جریان خون به محل آسیب‌دیده، باعث ترمیم و بازسازی بافت‌ها و تحریک آن می‌شود.[۷] در این روش خون‌گیری صورت نمی‌گیرد.

بادکش مرطوب

در روش بادکش مرطوب، خون فرد پس از ایجاد مکش و قرمز شدن پوست، با تیغ زدن خارج می‌شود.[۸] برای این کار در شیوۀ حجامت سنتی، از شاخ گاو استفاده می‌کردند.[۹] در روش‌های متداول امروزی از لیوان، فنجان و مواد استریلیزه استفاده می‌شود.[۱۰] معمول‌ترین محل حجامت، ناحیه‌ی میان دو کتف است[۱۱] و اندام‌هایی مانند جگر، طحال، پستان، شکم، ناف و کشاله ران که قابل تیغ زدن نیستند[۱۲] را تنها با ایجاد مَکِش و یا بادکش گرم درمان می‌کنند.[۱۳]

حجامت در اسلام

پیشوایان دین اسلام، حجامت را یک سنت الهی دانسته‌اند[۱۴] و گزارش‌های تاریخی گویای آن است که پیامبر خدا برای درمان بسیاری از دردها به حجامت روی می‌آورد.[۱۵] منابع اسلامی، حجامت را درمان هر بیماری معرفی کرده‌اند[۱۶] و فواید بسیاری مانند تقویت نور چشم، پاکیزه شدن خون و افزایش حافظه برای آن برشمرده‌اند.[۱۷] همچنین در احادیث اسلامی به نکاتی درباره حجامت سفارش شده است:

  • نهی از حجامت در حال ناشتا[۱۸]
  • انتخاب درست موضع حجامت [۱۹]
  • خواندن دعاهای خاص
  • سفارش به غسل پس از حجامت[۲۰]
  • تأکید بر دفن خون حجامت[۲۱]
  • رعایت سن[۲۲]
  • ملاحظه سعد و نحس بودن زمان[۲۳]
  • اجتناب از موارد ممنوع[۲۴]
  • رعایت برنامه‌ی غذایی[۲۵]

حجامت در فرهنگ ایرانی

از قدیم‌الایام حجامت و فصد در ایران مرسوم بوده و با حداقل تشریفات صورت می‌گرفته است.[۲۶] حجامت را افرادی از صنف دلاکان و سلمانی‌ها و یا زنان کولی با ابزارهای خون‌گیری انجام می‌دادند.[۲۷] عمل فصد و حجامت معمولا در حمام‌ها صورت می‌گرفت.[۲۸] حجام‌ها ضمن آشنایی با تشریح اعضا، رگ‌ها و عضلات، تبحر عملی بالایی داشتند.[۲۹]
همچنین در متون کهن فارسی، ردپای مشاغل مرتبط با حجامت را می‌توان دید.[۳۰] بسیاری از شاعران پارسی‌گو در دیوان‌های خود به موضوع خون‌گیری و حجامت پرداخته‌اند.[۳۱] واژۀ حجامت در ضرب‌المثل‌های فارسی نیز راه یافته است.[۳۲] تعابیری در خصوص رؤیای حجامت کردن در خواب نیز ارائه شده است.[۳۳]

  1. ↑ معلوف، المنجد فی اللغه، ذیل واژه «حجم».
  2. ↑ سجادی، «حجامت؛ درمان باستانی ایرانی»، 1399ش.
  3. ↑ «حجامت چیست؟»، سایت دکتر گودرزی تاریخ بازدید: 9 آذر 1400ش.
  4. ↑ Lilly, "Dermatoses secondary to Asian cultural practices", International Journal of Dermatology, 51 (4): (372–(9.
  5. ↑ ”What is cupping therapy”, 15 August 2016.
  6. ↑ Albinali, "Traditional Medicine Among Gulf Arabs Part II - Blood Letting", Heart Views. 5 (2): 74–85.
  7. ↑ «بادکش برای چه کسانی ممنوع است؟»، سایت نمناک، تاریخ بازدید: 9 مهر 1400ش.
  8. ↑ Albinali, "Traditional Medicine Among Gulf Arabs Part II - Blood Letting", Heart Views. 5 (2): 74–85.
  9. ↑ قره‌باغیان، «حجامت در گذر زمان»، 1388ش، ص۱۵۲؛ عادلی‌نژاد، «حجامت»، 1390ش، ص۵۶.
  10. ↑ «بادکش برای چه کسانی ممنوع است؟»، سایت نمناک، تاریخ بازدید: 9 مهر 1400ش.
  11. ↑ عبدالحسین، «حجامت»، 1384ش، ص۵۳.
  12. ↑ عبدالحسین، «حجامت»، 1384ش، ص۲۲۰.
  13. ↑ عبدالحسین، «حجامت»، 1384ش، ص۲۲۱.
  14. ↑ «حجامت در روایات»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
  15. ↑ «حجامت در حدیث»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
  16. ↑ ابن‌حنبل، مسند، ج۲، ص۴۲۳، (بی‌تا).
  17. ↑ کلینی، کافی، 1407ق، ج8، ص160.
  18. ↑ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، 1954م، ج۲، ص۱۱۵۲ـ۱۱۵۳؛ حاکم نیشابوری، بی‌تا، ج۴، ص۲۱۱؛ کلینی، اصول کافی، 1407ق، ج۸، ص۲۷۳.
  19. ↑ ابن‌ماجه، سنن، 1954م، ج۲، ص۱۱۵۲؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، 1416ق، ج۱۷، ص۱۱۳-۱۱۴.‌
  20. ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، 1416ق، ج۱، ص۲۶۲ و ج۱۷، ص۱۱۲.
  21. ↑ هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، 1988م، ج۵، ص۹۴.
  22. ↑ کرمانی، رساله‌ی دلاکیه، 1387ش، ص ۶۶- ۶۸.
  23. ↑ ابن‌ماجه، سنن، 1954م، ج۲، ص۱۱۵۳ـ۱۱۵۴.
  24. ↑ کرمانی، رساله‌ی دلاکیه، 1387ش، ص ۶۶- ۶۸.
  25. ↑ کرمانی، رساله‌ی دلاکیه، 1387ش، ص ۶۶- ۶۸.
  26. ↑ شاردن، سیاحت‌نامه، 1345ش، ج۷، ص۲۶-۲۷.
  27. ↑ خاکرند و کریمی، «نقش دلاک‌ها و سلمانی‌ها در عرصه بهداشت و خدمات درمانی دوره قاجار»، تابستان 1398ش.
  28. ↑ فیضی،«مراسم و آیین‌های حمام در فرهنگ عامه»، 1384ش، ص۱۳۵.
  29. ↑ ابن‌اخوه، آیین شهرداری، 1360ش، ص۲۰۰-۲۰۱.
  30. ↑ خیام، نوروزنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
  31. ↑ خاقانی، دیوان، 1336ش، ص۳؛ مولوی، مثنوی معنوی، 1386ش، ص۲۸؛ اوحدی، کلیات، 1340ش، ص۱۳۴؛ محتشم کاشانی، دیوان، 1344ش، ص۱۳۴؛ پروین، دیوان، 1323ش، ص۳۳؛ جامی، مثنوی هفت اورنگ، 1361ش، ص۶۵۷.
  32. ↑ ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، 1388ش، ج۱، ص۸۲۵.
  33. ↑ بی‌نا، خواب‌گزاری، 1346ش، ص۱۴۲-۱۴۳.


منابع

  • ابن‌حنبل، احمد، مسند، بیروت: دار صادر، (بی‌تا).
  • ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، قاهره، محمد فؤاد عبدالباقی، ۱۹۵۴م.
  • ابن‌اخوه، محمد، آیین شهرداری، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳60ش.
  • اوحدی مراغه‌ای، کلیات، به‌کوشش سعید نفیسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۰ش.
  • «بادکش برای چه کسانی ممنوع است؟»، سایت نمناک، تاریخ بازدید: 9 مهر 1400ش.
  • بی‌نا، خواب‌گزاری، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
  • پروین اعتصامی، دیوان، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۳ ش.
  • جامی، عبدالرحمان، مثنوی هفت اورنگ، به‌کوشش مرتضى مدرس گیلانی، تهران، سعدی، ۱۳۶۱ش.
  • حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالمعرفه، (بی‌تا)؛
  • «حجامت چیست؟»، سایت دکتر گودرزی، تاریخ بازدید: 9 آذر 1400ش.
  • «حجامت در حدیث»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
  • «حجامت در روایات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
  • حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1416ق.
  • خاقانی شروانی، دیوان، به‌کوشش حسین نخعی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۶ش.
  • خاکرند، شکرالله و کریمی، زینب، «نقش دلاک‌ها و سلمانی‌ها در عرصه بهداشت و خدمات درمانی دوره قاجار»، فصلنامه تاریخ پزشکی، تابستان 1398ش.
  • خیام، نوروزنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
  • ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش.
  • سجادی، سپیده، «حجامت؛ درمان باستانی ایرانی»، در فصلنامه ایران‌شناسی، شماره یکم، بهار 1399ش.
  • شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۵ش.
  • عادلی نژاد، فاطمه، «حجامت»، در مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان، سال ۱۳، شم‍اره ۱، 1390ش.
  • عبدالحسین، محمد، «حجامت»، در مجله نوید نو، سال ۱۰، شماره ۲۹، ۱۳۸۴ش.
  • فیضی، عباس، «مراسم و آیین‌های حمام در فرهنگ عامه»، مجموعه مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ۱۳۸۴ش.
  • قره‌باغیان، احمد و دیگران، «حجامت در گذر زمان»، در فصلنامۀ پژوهشی خون، سال 6، شماره 2، ۱۳۸۸ ش.
  • کرمانی، محمدکریم، رساله دلاکیه، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، 1387ش.
  • کلینی، کافی، ترجمه علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
  • محتشم کاشانی، کمال‌الدین علی، دیوان، به کوشش مهرعلی گرکانی، تهران، کتاب‌فروشی محمودی، ۱۳۴۴ش.
  • معلوف، لویس، المنجد فی اللغه، قم، ذوی‌القربی، 1380ش.
  • مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران، بهزاد، 1386ش.
  • هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۸۸م.
  • Lilly, E; Kundu, RV .(April 2012). "Dermatoses secondary to Asian cultural practices". International Journal of Dermatology. 51 (4): 372–9 .
  • .”What is cupping therapy”. WebMD. Retrieved 15 August 2016.
  • Albinali, Hajar . "Traditional Medicine Among Gulf Arabs Part II - Blood Letting". June 2004.
برگرفته از «https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=حجامت&oldid=4783»