حق‌الناس

حق‌الناس؛ حقوق مردم بر یكدیگر.

مفهوم‌شناسی

حق‌الناس مقابل حق‌الله، به‌معنای حقوق بندگان بر یکدیگر است كه خداوند به ادای آن‌ها امر كرده است.

اهمیت حق‌الناس

حق‌الناس در آموزه‌های اسلام از جایگاه ويژه‌ای برخوردار است و با عبارت‌های گوناگون به اهمیت آن اشاره شده، که موارد زیر از آن جمله‌اند:

• برترین عبادت ادای حق مؤمن است.
• خداوند به عزت و جلال خود سوگند خورده است که از هرچه بگذرد، از حقّ مردم نمی‌گذرد.
• دِین و قرض شهید با شهادت از او ساقط نمی‌شود و حتما باید اداء شود.
• کسی که به ناحق، مالی را غصب کند، مستحق آتش دوزخ است.
• رعایت نکردن حق‌الناس سبب عدم استجابت دعا است.

مصادیق حق‌الناس

حق‌الناس به دو دستۀ کلی تقسیم می‌شود؛ دستۀ نخست با نام حق‌الناس محض شناخته می‌شود و به‌طور کامل از حق‌الله محض که شامل واجبات دینی مانند نماز و روزه است، تفکیک می‌شود؛ مانند حفظ جان و مال انسان‌ها. دستۀ دوم حقوقی است که جنبه‌های مربوط به حق‌الله و حق‌الناس را توأمان در خود جای داده است؛ مانند خمس و زکات.
همچنین در تقسیمی دیگر، حق‌الناس دارای چهار دسته است؛

• حق‌الناس مالی؛ بر اساس آموزه‌های اسلامی، دارایی انسان‌ها محترم است و هرگونه اتلاف و تجاوز در آن مانند ربا، رشوه، فریب‌کاری و سرقت، مجاز نیست.
• حق‌الناس جانی؛ جان انسان‌ها از نظر اسلام دارای حرمت است و هیچ ‌کس اجازه ندارد به جان دیگری، لطمه‌ و آسیبی برساند. این آسیب، علاوه بر ضرب‌وجرح، شامل مواردی مانند دادن غذای فاسد و توزیع مواد مخدر نیز می‌شود.
• حق‌الناس آبرویی؛ حفظ عِرض و آبروی افراد از مصادیق حق‌الناس در آموزه‌های اسلام است؛ بر این اساس، مواردی مانند غیبت، تهمت، افشاگری و هرگونه رفتاری که به آبرو و حیثیت دیگری آسیب بزند، در روابط میان انسان‌ها جایز نیست.
• حق‌الناس اضلالی؛ به‌معنای گمراه کردن و سوق دادن افراد به کار ناصواب و نادرست است.

جبران حق‌الناس

در آموزه‌های اسلام بر این نکته تأکید گردیده که هرگاه حقی از دیگران به گردن انسان باشد، او باید تلاش خود را جهت جبران آن صرف کند که این امر با توجه به مورد متفاوت است: در حق‌الناس مالی باید آن مالی که بر عهده دارد، نسبت به شخص مورد نظر بپردازد و اگر او را نمی‌شناسد، باید از طرف آن فرد، رد مظالم و صدقه بدهد.

در حق‌الناس جانی، اگر به جسم فردی صدمه‌ای وارد شود، باید از او حلالیت بطلبد و یا دیۀ آن را بدهد و یا قصاص شود.

در حق‌الناس آبرویی، اگر آبروی شخصی ریخته شده، باید به او مراجعه شود و اگر احتمال مفسده، دعوا و ناراحتی نباشد، باید به او بگوید و حلالیت بطلبد و اگر مفسده دارد باید از طرف او و به نیت او استغفار کند و تا جایی که می‌تواند از اثر این آبرویی که ریخته، بکاهد.

در حق‌الناس اضلالی هم باید تلاش کند تا کسانی که گمراه شده‌اند، به راه برگرداند.

منابع

• «انواع حق‌الناس و راه اداء آن»، روزنامه کیهان، تاریخ درج مطلب: سه‌شنبه ۲۶ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «حق‌الناس چیست و چه مواردی را در برمی‌گیرد؟»، عصر اسلام، تاریخ درج مطلب: 27 آبان 1397ش.
• حر عاملی، محمد بن حسن، الجواهر السنية في الأحاديث القدسية، ترجمۀ زین‌العابدین‏ كاظمى خلخالى، تهران، دهقان، 1380ش.
• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، بی‌تا.
• عاملی جزینی، ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن مکی بن محمد شامی، القواعد و الفوائد في الفقه و الأُصول و العربية، محقق عبدالهادی سید محسن حکیم، قم، مکتبة المفيد، بی‌تا.
• کلینی، أبوجعفر محمّد بن يعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1430ق.
• مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، دار إحياء التراث العربي، 1403ق.