خاله بازی

خاله بازی؛ از انواع بازی‌های نمایشی و وانمودی.

خاله بازی، نوعی بازی کودکانه است که بیشتر توسط دختران انجام می‌شود. در این بازی، برای اجرای برخی نقش‌های پسرانه و مردانه، گاهی از کودکان پسر دعوت به بازی شده یا یک دختر به شکل و شمایل مردان در می‌آید.

پیشینه

خاله بازی، از جمله بازی‌های کهن است که در تمام نقاط جهان، توسط کودکان، اجرا می‌شود. در گذشته، این بازی، در شهرها بسیار رایج‌تر از روستاها بوده است. زیرا، در روستا، دختران بیشتر به کارهایی همچون قالی‌بافی و دامداری مشغول بودند.

خاله بازی در فرهنگ‌های گوناگون

این بازی، در مناطق مختلف ایران، به‌صورتی یکسان اجرا شده اما، دارای اسامی متفاوتی همچون خاله‌کا و پِلاپَجه‌کا (در مازندران) و خاله‌خاله‌بازی (در میان مردم بختیاری) و خالگکانی (در خراسان) است. مازندرانی‌ها، در طولِ این بازی، ترانه‌هایی مختلف را نیز زمزمه می‌کنند که برگردان فارسی یکی از آنها، به شرح زیر است:

خاله بازی می‌کنیم

کلاهمان را قاضی می‌کنیم

چادر نماز بر سر می‌کنیم

هم‌کلام می‌شویم

آش و پلو می‌پزیم

دور خانه‌مان می‌دویم...

شیوۀ بازی

در خاله بازی، کودکان، به‌صورت انفرادی یا گروهی، تلاش می‌کنند تا ادای بزرگ‌ترها را درآورده و نقش‌های هرکدام را به دقت تقلید می‌کنند. تمام اقدامات صورت گرفته در بازی، به‌صورت خیالی یا گاهی به‌صورت واقعی صورت می‌گیرد؛ مانند شستن ظرف‌ها، جارو کردن منزل، مهمانی رفتن و خیاطی. کودکان، در مناطق شهری، گوشه‌ای از اتاق یا حیاط خانه و در مناطق روستایی نیز در ایوان خانه‌ها، مکانِ مناسبی را برای خاله بازی در نظر می‌گیرند.

قوانین و مقررات

خاله بازی، دارای قوانین و مقررات ویژه‌ای نیست و کودکان، تنها با تقلید رفتار بزرگ‌ترهای خود، بازی را پیش می‌برند. این بازی، به ندرت، توسط پسران مورد استقبال قرار می‌گیرد. آنها، تنها در صورتی که نیاز به ایفای نقش توسط پسرها باشد، حاضر به شرکت در این سبک از بازی‌ها می‌شوند. در این بازی، بچه‌ها، به الگوبرداری از رفتارها، دیده‌ها و شنیده‌های خود از بزرگ‌ترها پرداخته و این نکات را در ایفای نقش خود در خاله بازی، می‌گنجانند.

وسایل خاله بازی

برای حقیقت بخشیدن به این بازی تقلیدگونه، کودکان، از اسباب و وسایلی مشابه با زندگی روزمره بزرگترها، در اندازه‌های کوچک‌تر، استفاده می‌کنند. از جمله اسباب‌بازی‌های لازم برای این بازی، عروسک، لوازم خانه کودکانه، لوازم آشپزخانه کودکانه، خانه‌های کوچک کودکانه و خانه عروسکی است. در گذشته، کودکان، بیشتر با خواهران و برادران خود این بازی را انجام می‌دادند، اما، امروزه، کودکان بیشتر با دوستان و فرزندانِ اقوام نزدیک خود، به انجام این بازی می‌پردازند.

حریم خصوصی خانه‌ها و اماکن مختلف در این بازی نیز با بستن چادرها یا پارچه‌های مختلفی، مشخص می‌شود. برای مثال، برای دیوار کشیدن بینِ خانه‌های دو همسایه، از یک چادر ساده استفاده کرده و گاهی نیز از بالشت‌های موجود در خانه به‌منظور این دیوارچینی‌ها استفاده می‌شود. کودکان، برای ورود به خانه‌ها یا اماکن مختلفی که در این بازی هست، از زنگ زدن‌های فرضی یا خیالی بهره می‌گیرند.

تفاوت خاله بازی و مامان بازی

تفاوت خاله بازی با بازی‌های مشابه با آن، از جمله مامان بازی، در آن است که اساسِ بازیِ مامان بازی، در ایفا کردن رابطۀ مادر_فرزندی و نقش‌های خانوادگی آنها محدود می‌شود. این در حالی است که در خاله بازی، علاوه‌بر ایفای آن نقش‌های خانوادگی، به روابط دیگری همچون روابط بین خانواده و مهمان‌ها نیز پرداخته می‌شود.

مزایای خاله بازی

بازی‌هایی همچون خاله بازی، از انواع سرگرمی‌های شناخته شده است که منجر به اطمینان خاطر والدین از سلامت کودکانِ خود و نیز درسی برای زندگی آیندۀ آنها به‌شمار می‌رود. مهم‌ترین وجه این بازی نمایشی و کودکانه، ایفای رابطۀ مادر_فرزندی و نقش‌های خانوادگی است. علاوه‌بر آن، بازی با دوستان و عروسک‌ها، منجر به تخلیۀ انرژی در کودک شده و باعث می‌شود تا اختلالات و اضطراب‌های درونی کودک درمان شود.

متخصصان، فواید دیگری را نیز برای انجامِ این بازی توسط کودکان اعلام کرده‌اند؛ مانند فراگیری مهارت‌های فردی و اجتماعی، تقویت قوۀ درک کودکان، بیان خواسته‌های قلبی و آرزوهای کودکان در خلالِ این بازی، افزایش اعتماد به نفس در کودکان، فراگیری تجربه‌های زندگی به کودکان و رشد ذهنی کودکان (رشد روانی و فیزیولوژیکی).

کتاب‌های مرتبط با خاله بازی

خاله بازی، از جمله بازی‌هایی است که در بخش ادبیات نیز وارد شده و نویسندگانی در سراسر جهان، به تشریح و توصیف این بازی و آموزش مهارت‌هایی ویژه، در قالب داستان‌هایی بچه‌گانه پرداخته‌اند. از آن جمله می‌توان به مجموعه کتاب‌های «خاله بازی» نوشتۀ ایملی بومن اشاره کرد که توسط راضیه خوئینی، به زبان فارسی ترجمه شده‌ است.

منابع

• «انتشار مجموعه کتاب‌های خاله بازی برای 3 تا 10 ساله‌ها»، سایت لیزنا، تاریخ بازدید: 4 مرداد 1401ش.
• انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۲ش.
• برجی، سکینه، «خاله بازی»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.
• رایس، کلارا کولیور، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمۀ اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس، ۱۳۶۶ش.
• «خاله بازی»، سایت آریالند، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.
• «خاله بازی»، سایت کودک 24، تاریخ بازدید: 4 مرداد 1401ش.
• رضایی، جمال، بیرجندنامه، به‌تحقیق محمود رفیعی، تهران، هیرمند، ۱۳۸۱ش.
• سالاری، عبدالله، فرهنگ مردم کوهپایۀ ساوه، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۷۹ش.
• قزل‌ایاغ، ثریا، راهنمای بازی‌های ایران، تهران، کمیسیون ملی یونسکو، ۱۳۷۹ش.
• نعمتی، مراد‌علی، فرهنگ باز‌ی‌های بومی مازندران، تهران، رسانش، ۱۳۹۰ش.
• هادی‌پور بروجنی، مژگان، بازی‌های بومی و محلی چهارمحال و بختیاری، اصفهان، غزل، ۱۳۷۱ش.