خانه ادبیات افغانستان
خانه ادبیات افغانستان؛ اولین مؤسسۀ ادبی مهاجرین در تهران. خانۀ ادبیات افغانستان؛ اولین مؤسسۀ ادبی مهاجرین در تهران است که با برگزاری نشست‌ها، تشکیل کارگاه‌ها، برپایی جشنواره‌ها، تأسیس نمایندگی، انتشار جراید و کتاب‌های ادبی تأثیر زیادی در رونق ادبیات و هنر مهاجرت و پرورش نسل جدید ادیبان و هنرمندان مهاجر داشته است.
پیشینه
همزمان با کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان و سپس تجاوز شوروی به کشور، جامعه نیازمند تقویت روحیه حماسه‌سازی و فداکاری بین مردم بود. در این شرایط، برخی افراد در اوایل دهۀ شصت در ایران به خلق حماسه‌های ادبی به‌صورت شعر و داستان روی آوردند.[۱] بعد از تشکیل دفتر ادبیات افغانستان در مشهد در 1371ش زمینه برای فعالیت ادبی مهاجرین در حوزه هنری تهران فراهم شد. تعدادی از ادیبان مهاجر در جلسات هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان در نمازخانۀ حوزه هنری حضور می‌یافتند.[۲] در طول دهۀ هفتاد شمسی حضور ادیبان مهاجر در تهران گسترش یافت و به‌صورت متفرقه جلسات ادبی مهاجرین در حوزه هنری و برخی مراکز دیگر برگزار می‌شد.[۳] از اواسط دهۀ هفتاد شمسی و به‌خصوص بعد از تصرف کشور به دست طالبان و مهاجرت برخی ادیبان از افغانستان به تهران، زمینه برای فعالیت‌های بیش‌تر ادبی و هنری در آن شهر فراهم شد.[۴] در تابستان 1381ش کانون مطالعات افغانستان نخستین جشنوارۀ ادبی در تهران را به نام «قند پارسی» در فرهنگسرای بهمن برگزار کرد. این جشنواره اولین گردهمایی بزرگی بود که نسل دوم ادبیات مهاجرت برگزار می‌کرد. این فعالیت‌ها موجب شد که زمینه برای تأسیس خانۀ ادبیات افغانستان در 16 سرطان/تیر 1382ش فراهم شود.[۵]
گستره
خانۀ ادبیات افغانستان در ابتدا فقط در شهر تهران فعالیت می‌کرد. بعدها زمینۀ فعالیت‌های این موسسه در اصفهان و کابل نیز فراهم شد و دفاتر نمایندگی خانۀ ادبیات در آن دو شهر افتتاح شد.[۶]
اهداف
هدف از تشکیل خانۀ ادبیات تجمیع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در تهران، حمایت از ادیبان، نویسندگان و شاعران، انتشار آثار ادبی و هنری، ارتقای سطح فکری ادیبان، ظرفیت‌سازی برای شناسایی استعدادها و پرورش نسل‌های جدید ادیبان مهاجر، برگزاری جلسات، نشست‌ها و همایش‌های ادبی و گسترش فعالیت‌های آموزشی، پاسداری از ادب، فرهنگ و هنر سرزمین باستانی افغانستان و افزایش پیوندهای فرهنگی میان ملت‌های فارسی‌زبان افغانستان، ایران و تاجیکستان عنوان شده است.[۷]
تشکیلات
خانۀ ادبیات افغانستان دارای مجمع عمومی، هیئت مؤسس، هیئت مدیره و مدیران بخش‌های مختلف اداری است. انتخابات این مرکز هر دو سال یکبار (و در سا‌ل‌های اخیر هر سه سال یکبار) برگزار و مدیران مختلف آن انتخاب می‌شوند. «ضیاء قاسمی»، (1382 تا 1387ش)، «محمدحسین محمدی»، (1387 تا 1391ش)، «محمدسرور رجایی»، (1391 تا 1392ش)، «محمدصادق دهقان»، 1393 تا 1396ش)، و شکور نظری (1397 تا 1398ش) مدیریت این خانه را برعهده داشته‌اند. فعلاً محمدصادق دهقان مدیر خانۀ ادبیات است. ضیا قاسمی، محمدحسین محمدی، عارف جعفری، حفیظ شریعتی، شکریه عرفانی، محبوبه ابراهیمی و منیژه تمنا هیئت مؤسس خانۀ ادبیات هستند.[۸]
فعالیت‌ها
نشریات
فرخار
نشریۀ فرخار جریدۀ تخصصی خانۀ ادبیات در حوزه شعر بوده که از 1382ش شش شماره از آن به سردبیری ضیا قاسمی و صادق دهقان منتشر شده است.[۹]
روایت
نشریۀ روایت، جریدۀ تخصصی خانۀ ادبیات در حوزۀ ادبیات داستان بوده که از 1387ش تا کنون شش شماره از آن به سردبیری محمدحسین محمدی منتشر شده است.[۱۰]
کتاب‌نامه
کتاب‌نامه اولین نشریۀ تخصصی بررسی و نقد کتاب در افغانستان است. اولین شمارۀ این نشریه در تیر 1399ش منتشر شد. شمارهای 23 و 24 در بهار 1403ش به‌صورت پی‌دی‌اف منتشر شده است. مدیر مسئول این نشریه سید ضیا قاسمی و سردبیر آن علی یعقوبی است.[۱۱]
پژوهش
بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای خانۀ ادبیات افغانستان در جراید مختلف آن خانه منتشر شده است. برخی از پژوهش‌های ادبی و هنری اعضای خانه در نشریات ایرانی و بخشی نیز به‌صورت کتاب منتشر شده است.[۱۲]
انتشارات
بخشی از فعالیت‌های خانه ادبیات افغانستان به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص دارد. انتشارات خانه ادبیات حدود بیست مجموعه شعر و داستان و چندین لوح فشرده منتشر کرده است که برخی عبارتند از:
مردی که خنده می‌فروخت، محمدی، تهران، 1382ش؛
آشار (مجموعه داستان)، رفیعی، کابل، 1387ش؛
شب که از پوست‌مان گذشت (شعر)، دهقان، کابل، 1387ش؛
چهارشنبه آخر (داستان)، واحدی، 1387ش؛
سنگ‌ها و کوزه‌ها، عزیزالله نهفته، کابل، 1387ش؛
بنای یادبود دموکراسی (مجموعه طنز)، رفیعی، کابل، 1387ش؛
خروسان باغ‌بابر (مجموعه داستان)، فخری، کابل، 1388ش؛
بلوای خفتگان (رمان)، محمدجان تقی بختیاری، کابل، 1388ش؛
زیبای زیر خاک خفته (گزیده داستان)، رهنورد زریاب، تهران، 1388ش؛
شعر جوان کابل، به کوشش شکور نظری، کابل، 1390ش؛
عقاب چگونه می‌میرد؟ (مجموعه شعر)، مظفری، کابل، 1390ش؛
شب‌های کابل (کارنامه تقی واحدی)، کابل، 1390ش.[۱۳]
لوح فشرده
صبا مزار میرم (موسیقی فولکوریک مناطق افغانستان)، تنظیم و آواز عارف جعفری، تهران، 1388ش؛
گل‌بادام (موسیقی فولکوریک هزارگی در قالب پاپ)، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، 1392ش؛
قند پارسی، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، 1393ش؛
مجموعه کامل روایت، تهران، 1394ش؛
مجموعه کامل فرخار، تهران، 1394ش.[۱۴]
نشست‌ها
عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های خانۀ ادبیات افغانستان است که تا امروز به‌صورت مستمر ادامه دارد. در بخش شعر، نقد، آموزش و شعرخوانی و در بخش داستان کارگاه آموزشی، نقد و داستان‌خوانی با حضور مدرّسان افغانستانی و ایرانی توسط خانۀ ادبیات برگزار می‌شود. تا کنون 65 نشست آثار نویسندگان و شاعران افغانستانی با حضور منتقدان ایرانی و افغانستانی تحت عنوان نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان انجام شده است. کارگاه داستان‌آموزی و داستان‌خوانی، کارگاه شعرآموزی و شعرخوانی، آشنایی با عناصر داستان‌نویسی و کارگاه داستان (خوانش و نقد داستان)، کارگاه داستان (نقد مکتوب، آشنایی با سبک‌ها و مباحث تخصصی)، آموزش، نقد و شعرخوانی آزاد، سلسله نشست‌های خوانش متون کهن (همانند گلستان سعدی)، کارگاه ویرایش، ترجمه و فن بیان و نقد فیلم‌هایی درباره افغانستان با حضور کارگردانان ایرانی یا افغانستانی از جمله نشست‌های مداوم خانۀ ادبیات است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های خانۀ ادبیات افغانستان نیز به دیدارها، معرفی و موارد مشابه اختصاص دارد.[۱۵]
ویژه‌برنامه‌ها
خانۀ ادبیات افغانستان در طی 20 سال از فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. «روایت هم‌دلی» برنامۀ دوسالانه خانۀ ادبیات است که به مشکلات و دغدغه‌های مهاجران با حضور کارشناسان ایرانی و افغانستانی می‌پردازد و تا امروز هشت برنامه از آن برگزار شده است.
«سفر کلمات» نشست ادبی به‌منظور ایجاد فرصت‌های تازه برای علاقه‌مندان به فرهنگ و ادبیات و فراهم ساختن بستری مناسب برای دیدار شاعران و نویسندگان جوان، با شخصیت‌های فرهیختۀ فرهنگی و ادبی کشور است و تا 1402ش هفتمین برنامه از آن اجرا شده است.
«از هندوکش تا البرز» نشست مشترک ویژۀ ادبیات داستانی افغانستان و ایران است که چندین برنامه از آن برگزار شده است.
حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از دیگر برنامه‌های سالیانه خانۀ ادبیات افغانستان برای معرفی و شناساندن اهل هنر و ادبیات افغانستان است.
«آوای هم‌زبانی» برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های ادبی و هنری مشترک بین خانۀ ادبیات افغانستان و دیگر نهادهای افغانستانی و ایرانی مانند شهرستان ادب، انجمن ادبی کلمه و خانه ادبیات اصفهان از دیگر برنامه‌های مداوم خانۀ ادبیات است.[۱۶]
جشنواره‌ها
جشنوارۀ قند پارسی
جشنواره نخست: تیر 1381ش در فرهنگسرای بهمن تهران؛
جشنواره دوم: نکوداشت محمد‌کاظم کاظمی، مهر 1382ش، فرهنگسرای بهمن؛
جشنواره سوم: نکوداشت سید ابوطالب مظفری، مهر 1383ش، فرهنگسرای شفق (دانشجو)؛
جشنواره چهارم: نکوداشت رهنورد زریاب، آبان 1384ش، باغ ورشو؛
جشنواره پنجم: نکوداشت جواد خاوری،اسفند 1388ش، فرهنگسرای خانواده؛
جشنواره ششم: نکوداشت دکتر محمدسرور مولایی، اسفند 1390ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
جشنواره هفتم: نکوداشت واصف باختری، اسفند 1392ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
جشنواره هشتم: نکوداشت آصف سلطان‌زاده، اسفند 1394ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
جشنواره نهم: نکوداشت شریف سعیدی، اسفند 1390ش، تالار سوره (حوزه هنری).[۱۷]
جایزه ادبی نوروز
نخستین «جایزۀ ادبی کتاب نوروز» در حوت/اسفند 1388ش برگزار شد و با تقدیر از رمان «پهلوان‌مراد و اسپی که اصیل نبود» نوشتۀ ببرک ارغند، رمان‌های «گلیم‌باف» نوشتۀ تقی واحدی و «هزارخانۀ خواب و اختناق» نوشتۀ عتیق رحیمی و نیز مجموعه داستان «عسکرگریز» نوشتۀ آصف سلطان‌زاده به‌عنوان بهترین آثار داستانی افغانستان در یک دهۀ اخیر معرفی شدند. دومین «جایزۀ ادبی کتاب نوروز» در 29 دلو/بهمن 1391ش با همکاری بنیاد مهرگان عمران و انستیتوت فرانسه در افغانستان، در کابل برگزار شد و با تقدیر از رمان «سِفر خروج» نوشتۀ آصف سلطان‌زاده و مجموعه داستان «بادیگارد» نوشته حبیب صادقی، در بخش رمان «بلوای خفتگان» نوشتۀ محمدجان تقی بختیاری و در بخش مجموعه داستان کوتاه «دست شیطان» نوشتۀ عزیزالله نهفته به‌عنوان عناوین برتر معرفی شدند.[۱۸]
شعبه‌ها
کابل
خانۀ ادبیات افغانستان در کابل در 1387ش تأسیس شد و تا پیش از فروپاشی جمهوریت در اسد/مرداد 1400ش. فعال بود. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان با عنوان «کتاب ماه»، کارگاه‌های ویرایش و نشست‌های خوانش متون کهن و در کنار آنها سلسله همایش‌های نقد ادبی با عنوان «شب‌های کابل» از جمله فعالیت‌های دفتر نمایندگی کابل بود. در سالیان گذشته 29 سلسه از شب‌های کابل توسط این نمایندگی برگزار شد.[۱۹]
اصفهان
خانۀ ادبیات افغانستان در اصفهان در 1392ش تأسیس شد و تا آخر 1398ش مشغول فعالیت بود. از 1399ش و با تأسیس دفتر مستقل ادبیات در اصفهان، دورۀ فعالیت این نمایندگی به پایان رسید. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان و کارگاه‌های ادبی و آموزشی از جمله برنامه‌های ادبی در اصفهان بود. تهیه، تدوین و انتشار مجلۀ «ماورا» از مهم‌ترین فعالیت‌های دفتر نمایندگی اصفهان بود. این جریده از ماه ثور (اردیبهشت) 1397ش تا سرطان (تیرماه) 1398ش در 12 شماره منتشر شد.[۲۰]
تأثیرات
خانه ادبیات افغانستان از تشکل‌های ادبی اثرگذار در ثبت حماسه‌های مردم، ترویج روحیه پایداری، ایجاد روابط برادرانه بین مردم ایران و افغانستان و تغییر دیدگاه ایرانیان نسبت به مهاجرین است. این مؤسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در شکل‌گیری برخی از کانون‌های ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است.[۲۱]
پانویس
- ↑ کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، 1373ش، ص23؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامۀ هزاره، 1397ش، ص399.
- ↑ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، 1381ش، ص63.
- ↑ کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلۀ شعر، 1388ش، ص48؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامۀ هزاره، 1397ش، ص399.
- ↑ کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، 1384ش، ص121.
- ↑ «افتتاح خانۀ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامۀ خط سوم، 1382ش، ص.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.
- ↑ «ویژه‌نامۀ کتاب افغانستان به شماره 23 و 24 رسید»، وب‌سایت خانۀ کتاب افغانستان.
- ↑ دهقان، فکر تأسیس خانۀ ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص18.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص 13 و 17.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص37؛ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص3.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص8؛ یعقوبی، «خانۀ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص10 و 14.
- ↑ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص14.
- ↑ حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامۀ ادبیات معاصر، 1395ش، ص192؛ یعقوبی، «خانۀ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.
منابع
- «افتتاح خانۀ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامۀ خط سوم، شمارۀ سه و چهار، بهار و تابستان 1382ش.
- حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- حیدربیگی، حسین، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، کابل، 1395ش.
- خانه ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، تهران، خانه ادبیات افغانستان، 1400ش.
- کتاب‌نامه، شماره 23 و 24، 1403ش.
- خانه ادبیات افغانستان، ویژه نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، تهران، خانه ادبیات افغانستان، 1394ش.
- دهقان، صادق، «فکر تأسیس خانه ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا، تاریخ درج مطلب 9 آذرماه 1400ش.
- فیاض، محمدحسین، «ادبیات مقاومت»، دانشنامۀ هزاره، کابل، امیری، 1397ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلۀ سوره، 1384ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلۀ شعر، شماره 68، زمستان 1388ش.
- یعقوبی، غفار، «خانۀ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، 1394ش.