خانواده شهید

خانواده شهید؛ بازماندگان انسانی که جان خود را در راه خدا و به‌منظور تحقق آرمان‌ها و ارزش‌های اسلام و انقلاب می‌بخشد.

خانوادۀ شهدا، نقش اصلی را در تربیت و ترغیب شهیدان برای مجاهدت در راه خدا داشته‌اند؛ تربیت صحیح توسط والدین بر مبنای دستور الهی، مهم‌ترین نقش را در دغدغه‌مندی شهدا نسبت به تحقق آرمان‌های اسلامی در جامعه و مقابله با کفر و استبداد داشته است. خانوادۀ شهدا نقش مهمی در ترویج و تقویت روحیۀ جهاد و شهادت‌طلبی در جامعه دارند. در خانوادۀ شهدا بانوان خصوصاً مادران و همسران شهید بیشترین مسئولیت را در خانواده و جامعه متحمل می‌شوند.

مفهوم‌شناسی

شهید به‌معنای کشتۀ بی‌گناه یا کشتۀ راه خدا است. شهادت به کشته‌شدن در راه خدا گفته می‌شود که در احادیث، بالاترین نیکی و گرامی‌ترین مرگ دانسته ‌شده است. مسلمانی که در جنگ با کافران کشته شود، شهید است. امروزه در فرهنگ ایرانیان به کسانی که در راه دفاع و حفظ دستاورد‌های انقلاب اسلامی در ایران و جهان، جان خود را از دست داده‌اند شهید گفته می‌شود و خانواده و بازماندگان آنها، خانوادۀ شهید نامیده می‌شوند.

دسته‌بندی خانواده‌های شهدا

در ایران، بیش از 225 هزار خانوادۀ شهید وجود دارد که از هر کدام، یک یا چند نفر به شهادت رسیده است. بر اساس چگونگی و زمان شهادت، این خانواده‌‌ها به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

1. خانواده شهدای انقلاب اسلامی: بازماندگان افرادی که در جریان انقلاب ‌1357ش به رهبری امام خمینی و به‌منظور تحقق آرمان‌ها و ارزش های دینی، مقابل حکومت پهلوی ایستادند و جان خود را نثار کردند.
2. خانواده شهدای دفاع مقدس: خانواده افرادی که در هشت سال جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق، به‌منظور دفاع از سرزمین ایران و ارزش‌های اسلامی، جان خود را نثار کردند.
3. خانواده شهدای حملات تروریستی: خانواده‌هایی که اعضای خانوادۀ آنها به دست دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران در وقایع گوناگون مانند بمب‌گذاری در حرم امام رضا، حمله به حرم شاهچراغ، حمله به مرقد امام خمینی، حمله به مجلس شورای اسلامی و حتی ترورهای کور خیابانی، به دست منافقین یا گروه‌های تکفیری مانند داعش، کشته شده‌اند.
4. خانواده شهدای هسته‌ای: بازماندگان دانشمندان هسته‌ای که در دو دهۀ اخیر به طرق مختلف توسط دشمنان نظام جمهوری اسلامی به‌منظور جلوگیری از پیشرفت‌های علمی و فناوری در ایران، به شهادت رسیدند.
5. خانواده شهدای سلامت: خانوادۀ کادر درمان که طی دوران شیوع بیماری کرونا در ایران، به‌منظور خدمت به مردم خصوصاً بیماران کرونایی، جان خود را از دست دادند.
6. خانواده شهدای مدافع حرم: بازماندگان مجاهدانی که به‌منظور دفاع از حریم حضرت زینب و حضرت رقیه در خاک سوریه و در جنگ با گروه تروریستی داعش، به شهادت رسیدند.
7. خانوادۀ شهدای امنیت: خانوادۀ مدافعان امنیت ایران و اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی که به دست آشوبگران و منافقان، به شهادت رسیدند.

نقش خانوادۀ شهدا در مجاهدت شهیدان

مجاهدت یک شهید، تجلی مجاهدت خانوادۀ او است و سبک زندگی آن خانواده را به مثابه گروه مرجع، بازنمایی می‌کند. در این چارچوب، خانواده‌ شهدا نقش‌های گوناگونی را ایفا کرده‌اند؛ شیوۀ زندگی خانوادۀ شهدا متکی به آموزه‌ها و ارزش‌های اسلامی و قرآنی ‌بوده است. ایمان، صبر، معرفت و روشن‌بینی را از ویژگی‌های خانوادۀ شهدا دانسته‌اند. در الگوی تربیتی خانوادۀ شهدا، صبر مادران و همراهی همسران نقش بیشتری دارد. مادر شهید با صبوری و ایثار، فرزند خود را برای دفاع از کیان اسلام و ارزش‌های اسلامی و مقابله با ظلم و استکبار، آماده می‌کند. مادر شهید در نبود فرزند خود رنج زیادی را متحمل می‌شود، اما با اقتدار و صبوری، الگویی برای سایر مادران ‌شده و آنها را به این امر تشویق می‌کند. مادران شهدا از شهادت فرزند خود در راه خدا و آرمان‌های دینی، احساس عزت و افتخار می‌کنند. همچنین وفاداری، ارادۀ محکم و صبوری همسران شهدا موجب می‌شود که آنها پس از شهادت همسر خود، به تربیت فرزندان پرداخته و مسئولیت‌های بیشتری را به عهده بگیرند.

نقش خانوادۀ شهدا در تحقق انقلاب اسلامی

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوی اسلامی ایران، وقوع حماسه‌های بزرگ و تحقق انقلاب اسلامی را مدیون همت پدرها، مادرها و همسر‌های شهدا دانسته است. ایمان راسخ و روحیۀ مبارز خانوادۀ شهدا نقش بسزایی در ترغیب فرزندان آنها برای فدا کردن جان خود در راه پیروزی و پایداری انقلاب اسلامی داشته است.

رنج‌های خانوادۀ شهدا

شهادت یکی از اعضای خانواده خصوصاً پدر، در حالات روحی، عاطفی و کیفیت زندگی سایر اعضای خانواده‌ اثرگذار است؛ همسران شهدا در نبود شوهر، وظایف بیشتری را بر عهده گرفته و نقش محوری را در خانواده ایفا می‌کنند. آنها علاوه بر تحمل خلأ حمایتی و عاطفی همسر خود، وظیفۀ پدر را نیز در خانه بر عهده می‌گیرند. مسئولیت‌های مضاعف، در بسیاری از موارد، سلامت جسم و روان آنها را به خطر می‌اندازد و استرس و اضطراب آنها را می‌افزاید. همچنین بسیاری از این خانواده‌ها از نظر مالی ضعیف هستند و به‌ویژه در اشتغال و مسکن، نیاز به خدمت بیشتری دارند.

وظایف جامعه نسبت به خانوادۀ شهدا

اگرچه رسیدگی به امور خانوادۀ شهدا به‌صورت ساختاری دارای نهاد متولی و قانونی است، اما عموم جامعه در مقابل خانوادۀ شهدا وظایفی برعهده دارند؛ از جمله این وظایف عبارت‌اند از:

1. تکریم و قدر‌دانی از خانوادۀ شهدا و یاری آنها؛
2. توجه ویژه به فرزندان شهدا در جامعه مانند فرزندان خود ؛
3. پاسداشت آرمان‌هایی که شهیدان به‌خاطر آن، جان خود را نثار کرده‌اند.

ارائه خدمات مالی، رفاهی و معیشتی به خانوادۀ شهدا، مهم است؛ اما بیش از آن، خانواده شهدا خواستار پاسداشت فرهنگ شهادت و جایگاه اجتماعی شهیدان و آشنایی نسل جوان با ارزش‌های انقلاب اسلامی هستند. این مطالبه در صورت تحقق، کارکردهای زیر را به‌دنبال دارد:

1. افزایش امنیت ملی؛
2. ترویج فرهنگ شهید‌پروری در جامعه؛
3. تربیت دینی و انقلابی فرزندان در خانواده؛
4. ترویج سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در جامعه.

منابع

• «آشنایی با 10 شهید انقلاب اسلامی در کرمان»، وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: 3 مرداد 1401ش.
• اکبری، عطیه، «یادتان باشد، ایران این ۳۰۰ نفر را فراموش نمی‌کند»، وب‌سایت فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: 3 تیر 1401ش.
• «بازخوانی حادثه تروریستی مجلس در سال 96»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 17 خرداد 1400ش.
• «به رسم آیه‌ها | ارزش خانواده شهدا»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 10 تیر 1402ش.
• «جدیدترین آمار خانواده های شهدا و ایثارگران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1396ش.
• «حمله تروریستی به زائران شاهچراغ»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1401ش.
• «حمله تروریستی به ساختمان مجلس، همکاری رسمی داعش با گروهک منافقین»، وب‌سایت خبر فارس، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1402ش.
• دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1402ش.
• «روایت مشاور فرمانده سپاه کربلای مازندران از خان طومان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1395ش.
• رئیس‌زاده، مینا و همکاران، «وظیفه جامعه در برابر شهیدان و چگونگی ارج نهادن به مقام شهداء»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1401ش.
• «شهادت»، وب‌سایت ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1402ش.
• «شهدای دانشمند هسته‌ای»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 7 آذر 1401ش.
• غیاثی، سید جواد و حمیدبیگی، منصور، «بررسی میزان تأثیر شاخص‌های مدیریت جهادی بنیاد شهید در ارتقای سطح فرهنگی خانواده‌های شهدا، مطالعه موردی: منطقه سه شهر مقدس مشهد»، اسلام و مدیریت، شماره 11، 1396ش.
• کریمی طالقانی، ماه‌نساء و سرکسیان، واقیناک، «بررسی مقایسه‌ای کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در دو گروه دانشجویان خانواده شهدا و عادی: مطالعه مورد شاهدی استان گلستان»، سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، شماره 4، 1400ش.
• مجاهد، عزیزالله و همکاران، «بررسی مقایسه‌اي وضعیت سلامت روانی همسران شهدا و جانبازان شهر زاهدان»، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد، شماره 3، 1390ش.
• «مشکلات خانواده شهدا فراتر از ضوابط دست‌وپاگیر اداری حل شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 اردیبهشت 1402ش.
• «نقش مادران شهدا در جنگ؛ همچون حضرت زینب»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 8 بهمن 1399ش.
• وحیدنیا، فرحناز و همکاران، « نقش خانواده در تحقق فرهنگ و سبک زندگی شهدا»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ درج مطلب: 1397ش.
• «وظایف ما نسبت به خانوادۀ شهدا و ایثارگران»، پرتال امام خمینی، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1402ش.
• «وظیفۀ دولت در رسیدگی به خانوادۀ شهدا»، پرتال رسمی امام خمینی، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1402ش.
• هاشمی،صدیقه‌سادات و سبزیان، محمد، «سنجش رضایت‌مندی خانواده شهدای ناجا از خدمات امور ایثارگران براساس مدل بومی»، پژوهش‌های انتظامی و اجتماعی زنان و خانواده، شماره 2، 1399ش.
• «هتک حرمت حرم مطهر امام رضا و شهادت زائران توسط منافقین»، وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ انتشار: 30 خرداد 1400ش.
• «۱۸ شهید شاخص دانش‌آموز در دفاع مقدس را بشناسید»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 13 آبان 1399ش.
• «۳ روایت از شهدای مدافع امنیت»، وب‌سایت جامعه خبری تحلیلی الف، تاریخ درج مطلب: 3 مهر 1401ش.