ختم انعام
ختم انعام؛ مراسمی مذهبی همراه با قرائت سورۀ انعام به‌منظور حاجت‌روایی.
ختم انعام، از جمله مراسم‌های آیینی و مذهبی در میان ایرانیان، به‌ویژه زنان، است که در آن به قرائت سورۀ انعام می‌پردازند تا نذر یا حاجت آنها برآورده شود.[۱]
سوره انعام، ششمین سوره از قرآن و دارای 165 آیه است.[۲] آیات سورۀ انعام، به‌صورت یکجا، بر پیامبر نازل شده است.[۳] روایاتی از امامان شیعه، به فضیلت این سوره و ثوابِ قرائت آن اشاره کرده است.[۴] به‌همین دلیل، برخی از شیعیان، این سوره را به‌منظور گره‌گشایی از مشکلات خود، ختم می‌کنند.[۵]
آداب ختم انعام
زمان
مراسم ختم انعام، زمان معینی ندارد؛ در مناطق مختلف ایران، روزهای متفاوتی برای این منظور انتخاب می‌شود. برای مثال، در تهران، روزهای دوشنبه و پنجشنبه و روز هفتم، چهلم و سالگرد متوفی را زمانی مناسب برای ختم انعام می‌دانند.[۶]
شمار شرکت‌کنندگان
در مراسم ختم انعام، در نقاط مختلف ایران، شمار شرکت‌کنندگان متفاوت است. برای مثال، در تهران، 40 نفر،[۷] در سیرجان بین 11 تا 40 نفر، در ایزدخواست بین 7 تا 41 نفر[۸] و در برخی شهرهای دیگر نیز تعداد نفرات باید عددی فرد باشد.[۹]
جنسیت شرکت‌کنندگان
جنسیت شرکت‌کنندگان در این مراسم مذهبی نیز در نقاط مختلف ایران، متفاوت است. برای مثال، در تهران و قزوین، ختم انعام، مجلسی زنانه محسوب می‌شود. در برخی از شهرها نیز این مراسم به‌صورت جداگانه و مجزا، برای زنان و مردان برگزار می‌شود.[۱۰]
لوازم و اشیاء
در ختم انعام، بر اساس دلیل برگزاری، از لوازم مختلفی استفاده می‌شود. برای مثال، اگر این مراسم به‌منظور یادبود درگذشتگان باشد، از شمع‌هایی با روبان سیاه، استفاده می‌کنند. گاهی صاحب مجلس، مقداری نمک، چند قرص نان، یک ظرف آب و یا مقداری نان و پنیر را در سفرۀ ختم انعام قرار می‌دهد تا با خواندن آیات قرآن متبرک شده و سپس آب را بین مهمانان تقسیم می‌کند. نمکِ سفره را نیز به‌منظور تبرک نگه‌داری می‌کنند.[۱۱]
شیوه‌های ختم أنعام
خواندن سوره انعام، بیشتر در مراسم زنانه صورت می‌گیرد. در برخی از این مراسم‌ها، یک خانم که به خانم «جلسه‌دار» یا خانم «جلسه‌ای» معروف بوده و از صدایی بهتر نسبت به دیگران برخوردار است، دعای شروع ختم انعام و برخی از سوره را تلاوت می‌کند. سپس، باقی ختم به دیگران سپرده می‌شود. در سال‌های اخیر، کتابچه‌هایی با نام ختم انعام منتشر شده‌اند که در این مراسم مورد استفاده بوده و در میان شرکت‌کنندگان، توزیع می‌شوند.[۱۲] برخی، در میان آیات سوره انعام، دعاها و اذکاری را نیز می‌خوانند.[۱۳]
پذیرایی
پذیرایی در این مراسم مذهبی، بیشتر شامل میوه، چای یا شربت و گاهی نیز خوراکی‌هایی آیینی همچون شله‌زرد، حلوا و شیرینی است.[۱۴]
کارکرد
این مراسم، به‌منظور حاجت‌روایی،[۱۵] رفع مشکلاتی همچون خشکسالی، دعا برای سلامت مادر و نوزاد، یادبود درگذشتگان،[۱۶] بهبود بیماران، تقویت حافظه، برقراری آشتی،[۱۷] سلامتی مسافران و در راه ماندگان[۱۸] و افزایش روزی[۱۹] برگزار می‌شود. برخی از مردم، وقتی به خانۀ جدیدی اسباب‌کشی می‌کنند، مراسم ختم انعام برگزار می‌کنند.[۲۰]
ختم انعام در فرهنگ‌های مختلف
ختم انعام در نقاط مختلف ایران برگزار می‌شود. سیرجانی‌ها، به این مراسم مذهبی اعتقادی بسیار دارند.[۲۱] در مناطق مختلفی از استان فارس نیز مراسم ختم انعام، به‌صورت سالانه برگزار می‌شود.[۲۲] در گذشته، ریش‌سفیدان طالقان، برای جلوگیری از مرگ‌ومیر، در روستای محل جمع شده و ختم انعام را به‌همراه نذری برگزار می‌کردند. مردم ایزدخواست نیز به‌هنگام خشکسالی، یک مراسم باران‌خواهی برگزار می‌کردند که همراه با ختم انعام و پخش نذری بوده است.[۲۳] رسم لول‌اندازون یا قرآن‌اندازون، در لارستان، استان فارس، برگزار می‌شود که در آن، گردنبندی از جنس طلا و مزین به آیات قرآن را پس از ختم انعام، بر گردن دختر باردار می‌اندازند تا در تمام مراحل بارداری، زایمان و شیردهی محفوظ بماند.[۲۴]
پانویس
- ↑ بهرامی، فرشته، «ختم انعام»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «سوره انعام»، سایت دانشنامه اسلامی.
- ↑ عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ش، ج1، ص353-354؛
تفسیر نمونه، به‌تحقیق ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۵۲ش، ج5، ص143. - ↑ فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص197؛
میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج4، ص298؛
کلینی، الکافی، 1363ش، ج2، ص622. - ↑ فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص197.
- ↑ فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص199.
- ↑ فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص199.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۶.
- ↑ صداقت‌کیش، جشن یلدا، ۱۳۹۰ش، ص180.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳7؛ فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص209-210.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳6-337.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۶-337، حاشیۀ 1.
- ↑ عبدالله یافعی، الدر النظیم، بی‌تا، ج1، ص61.
- ↑ فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص199.
- ↑ اخوان، آداب و سنن اجتماعی فین کاشان، ۱۳۷۳ش، ص۱۴۸؛
فقیهی، تاریخ جامع قم، بی‌تا، ص270؛
فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص209. - ↑ فقیهی شیرازی، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص199 و 209-210.
- ↑ «فضیلت و خواص سوره انعام»، سایت بیتوته.
- ↑ امیری خوانساری، فرهنگ باستانی خوانسار، ۱۳۸۱ش، ص۲۸- ۲۹؛
فقیهی، تاریخ جامع قم، بی‌تا، ص270، حاشیۀ 1. - ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۶.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۶.
- ↑ مؤید‌محسنی، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۱.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳5-337.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳7-339.
- ↑ حسن‌زاده، «آیین‌های زایش مردم شهر لار»، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۴.
منابع
- اخوان، مرتضى، آداب و سنن اجتماعی فین کاشان، کاشان، مؤلف، ۱۳۷۳ش.
- امیری خوانساری، هوشنگ، فرهنگ باستانی خوانسار، تهران، دل آگاه، ۱۳۸۱ش.
- بهرامی، فرشته، «ختم انعام»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.
- تفسیر نمونه، به‌تحقیق ناصر مکارم شیرازی، تهران، به نشر، ۱۳۵۲ش.
- حسن‌زاده، آمنه و سمیه انصاریان، «آیین‌های زایش مردم شهر لار»، فرهنگ مردم، تهران، شماره 40، ۱۳۹۰ش.
- رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، تهران، آیات، ۱۳۷۳ش.
- «سوره انعام»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.
- صداقت‌کیش، جمشید، جشن یلدا، تهران، خجسته، ۱۳۹۰ش.
- عبدالله یافعی، الدر النظیم، به‌تحقیق عبدالحمید احمد حنفی، قاهره، بی‌تا.
- عیاشی، محمد، التفسیر، به‌تحقیق هاشم رسولی محلاتی، تهران، ۱۳۸۰ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363ش.
- «فضائل سوره انعام»، پایگاه جامع قرآن کریم، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.
- «فضیلت و خواص سوره انعام»، سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.
- فقیهی شیرازی، مهناز، «سفره، آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، پژوهش‌نامه، تهران، دفتر هفتم، ۱۳۸۲ش.
- فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ جامع قم، قم، حکمت، بی‌تا.
- مؤید‌محسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۶ش.
- میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.