خدعه

'خدعه؛' فریب‌کاری و ضر رساندن پنهانی.

خدعه، به‌معنای پنهان‎كردن چيزي به‌منظور رساندن ضرر پنهانی به كسى است. بر اساس آموزه‌های دینی، بیرون راندن انسان از بهشت و تبعید او بر روی زمین، محصول خدعۀ شیطان بوده است. فریب‌کاری در همۀ زوایای زندگی فردی و اجتماعی انسان می‌تواند وجود داشته باشد و بشر ابزارهای زيادی برای خدعه‎گری مانند تقلب، تحریف و پنهان‌کاری در اختيار دارد.

مفهوم‎شناسی

خدعه در لغت به‌معنای فریب‎دادن و ضرر رساندن بوده و در اصل پنهان‎كردن چيزي است كه بايد آشكار و معلوم باشد.

اين‌كه کسی برای فریب دیگران خود را بر خلاف آنچه در درون او هست نشان دهد نوعی خدعه است. لغت‌شناسان تزویر، حيله، مکر، مغالطه، نيرنگ را از مفاهیم نزدیک به‎آن می‎دانند.

منشأ خدعه در وجود انسان

به‌نظر دانش‌مندان علم اخلاق، باطن هر انسان معجوني از صفات و قواي شهواني، درنده‎خويي، خدعه‌گري و فرشته‎خويي بوده و خدعه از قوۀ شیطانی خدعه‌گری در وجود انسان نشأت می‌گیرد.

ابزارهاي خدعه‎گري

1. تقلب: تقلب یعنی دگرگون‌کردن یک شیء و به‌طور کلی اقدامات مختلفی برای به‎دست‎آوردن مزایای ناعادلانه را شامل می‌شود. از جمله تزیين يک شئ براي نشان‌دادن آن به‎مقدار بيش از اندازۀ استحکام و قدرت آن برای جذب مردم به سمت آن. کم‎اظهاری در کالاها، نسبت‎دادن وصف اشتباه به کالا /] و تولید و فروش کالاهای تقلبی، معضل جهانی بوده که پیامدهای اقتصادی و بهداشتی نامطلوبی را برای تجارت به همراه داشته است. 2. استفاد از بسته‌بندی و هلوگرام مشابه اصلی: برخی تولیدکنندگان قطعات جعلی با همسان‌سازی بسته‌بندی قطعات با بسته‌بندی‌های اصلی و استفاده از هولوگرامی مشابه هولوگرام اصلی اقدام به فریب مشتری می‌کنند. 3. پنهان‌کاری: پنهان‌کاري عبارت است از اقداماتي که باعث ایجاد مانع برای ديد و درک شود به‌نحوی که تشخیص درست را غيرممکن و يا مشکل سازد.

نمودهای خدعه در جامعه

خدعه در سراسر حيات و شئونات زندگی آدمي وجود دارد و در هر گوشه‎ای از زندگی آدمی به تناسب محتوا نام، چهره و قالب متفاوتی به خود می‌گیرد.

1. خدعه در ايمان

قرآن از گروهي بنام «منافقين» ياد مي‏كند كه با زبان، اظهار ايمان به پيامبر خدا می‎کنند، اما در دل خود بنای خیانت و تکذیب دارند. این گروه در چنان دوگانگی شخصیتی گرفتار شده‎اند که حتی با خدای آفرینندۀ جهان خدعه می‎کنند؛ نماز آنها، عاری از یاد خدا، کسالت‌زا و آمیخته با ریا است. آنان در میان مؤمنان تظاهر به ايمان و در میان كافران اظهار كفر مي‏كنند. بنا به گفتۀ قرآن کریم اين گروه هیچ‌گاه راه هدایت را نیافته و در پايين‏ترين دركات جهنم قرار مي‏گيرند. =

2. خدعه در برابر نظام سياسي مستقر

از گذشته‌های دور خدعۀ سازمان‌يافته‌ای به ‎نام «توطئه» و «دسيسه» در برابر حاکمان سياسي بوده که برخی بر اثر عوامل داخلی و برخی هم به تحریک دشمنان بیرونی بوده است. در نگاه سعدي خدعه و مکر يک سلاح هميشگي دشمن است که در هيچ شرايطی نمي¬توان اطمينان يافت که دشمن آن‎را بر زمين گذاشته است.

3. خدعه در انجام عبادات

در فرهنگ دینی، خدعه در انجام عبادات را ريا می‌گويند. رياكار، خود را به مردم، خداجو نشان مي‏دهد و مي‏خواهد با خدعه محبّت مردم را جلب كند. در نگاه سعدی خدعه در عبادات بدترين کار و عبادت ريايي بدتر از گناه است: گنهكار انديشناك از خداي به از پارساي عبادت‌نماي نكوسيرت بي‎تكلف برون به از نيك‌نام خراب اندرون در نگاه اهل عرفان، هر طاعتي که بدون معرفت باشد خدعه و نيرنگ با خدا است.

4. خدعه در میدان جنگ

يکي از موارد مهم خدعه، در میدان جنگ با دشمن است. سعدي استفاده از خدعه در میدان جنگ را مي‎ستايد و کساني را که از این تاکتیک در برابر دشمن استفاده نمي‎کنند نکوهش مي‎كند:

سكندر كه با شرقيان حرب داشت در خيمه گويند در غرب داشت چو بهمن به زاولستان خواست شد چپ آوازه افكند و از راست شد اگر جز تو داند كه عزم تو چيست بر آن راي و دانش ببايد گريست.

5. خدعه در فضای مجازی

امروزه کانال‌های اینترنتی و سایت‌ها، بستری مهمی برای خدعه است؛ طبق اطلاعات منتشر شده از پلیس فتا، برخی کانال‌های تلگرامی، با استفاده از عناوین صیغه‌یاب، همسریاب و یا همدم‌یاب متقاضیان صیغه را به دام انداخته و اطلاعات حساب آنها را مورد سرقت قرار می‌دهند و یا اینکه پس از دریافت مبالغی بدون معرفی همدم، کانال را از دسترس کاربر خارج و یا برخی خدعه‌گران با استفاده از سامانه‎هایی همچون دیوار، شیپور و همچنین شبکه‌های اجتماعی، با گذاشتن تبلیغ دروغین در خصوص رهن و یا اجارۀ یک ملک، افرادی را فریب داده و یک خانه را به چند نفر رهن می‌دهند و یا اینکه بدون اجازۀ مالک مبالغی را از مشتری به‌عنوان رهن گرفته و سپس متواری می‌شوند].

6. خدعه در زندگی روزمره

امروزه خدعه در زندگی روزمره شدت پیدا کرده است. برای مثال تقلب در آزمون یکی از مصادیق خدعه و مهم‌ترین مشکل بسیاری از و آموزش‌عالی ایران است.] در صنعت خودروسازی، یکی از چالش‌های مهم استفاده از قطعات تقلبی است. تقلب در حوزه غذا گردش مالی زیادی دارد. چای، عسل، آب لیمو، بستنی و رب گوجه فرنگی محصولاتی هستند که بیشترین تقلب در آنها صورت می‌گیرد، تنها ۲۵ درصد، عسل‌های بازار اصلی است]. تقلب در بسیاری از مواد غذایی مانند زعفران، زردچوبه، کشک، شیر و ماست، فرآورده‌های گوشتی، نان، گوشت‌های چرخ‌کرده، کره، پنیر، خامه، فلفل، انواع شکلات و اسنک، چیپس، پفک و میوههای سلفونی، شیوع دارد. رایج ترین تقلب‎ها در شیر افزودن آب، محلول نشاسته، شیر خشک، جوش شیرین و فرمل است و این تقلب‌ها افزون بر ضرر مالی به‌مصرف‌کنندگان، اعتماد آنها را از بین برده و حتی ممکن است سلامت آنها را نیز به ‌خطر بیاندازد.

زمينه‎هاي تأثير خدعه

1. ناآگاهی: مهم‌ترين رخنة ورود خدعه به زندگي انسان، ناداني است]. در بسیاری از موارد خریدار از تقلبی‌بودن کالای خریداری‌شده اطلاع ندارد و تنها به‌دلیل مشابهت ظاهری آن با کالای اصل و اعتماد به برند اقدام به خرید می‌کند].‌ 2. میل به‌صرفه‎جویی: اغلب افراد به‌دلیل پایینی قیمت، به استفاده از اجناس تقلبی، روی می‌آورند. به‌خصوص افرادی که توان مالی کمی دارند به سمت خرید کالاهای ارزان‌تر متمایل می‌شوند و به اجناس نامرغوب، ناشناخته یا حتی برندهای تقلبی روی می‌آورند. 3. نگاه منفی به برندهای اصلی: برخی تصور می‌کنند برندهای اصل، قیمت‌های غیرمنصفانه‌ای دارند. چنین کسانی که نگرش مثبتی نسبت به‎تجارت‌های بزرگ و برندهای مشهور ندارند بیشتر از کالاهای تقلبی استفاده می‌کنند.

پيامدهاي خدعه در زندگي اجتماعي

خدعه پيامدهای مخرب زيادی در زندگی دیگران و خود خدعه‎گران دارد. 1. ایجاد بی‌اعتمادی در جامعه: یکی از پیامدهای خدعه، ایجاد بی‌اعتمادی و انگیزۀ مقابله به‌مثل ديگران است. خدعه در هر محصولی اعتماد مصرف‌کنندگان نسبت به ‎آن محصول را از بین می‎برد. از نگاه پیامبر اسلام، خدعه در دنیا بدون کیفر باقی نمی‎ماند. در منطق قرآن اگر طرف مقابل به خدعه‌گري روي آورد یا مسلمانان بیم از خيانت آنها داشته باشند، مي‏توانند با اعلام قبلي، عهدشان را نقض كنند. 2. گرفتارشدن در مکر و عذاب الهي: از نگاه رسول گرامي اسلام كسي كه از در غشّ و نيرنگ با برادر مسلمان خود درآيد، خداوند بركت را از روزي او مي‌برد، معيشت وي را فاسد مي‌گرداند و او را به خودش واگذار مي‌كند. براساس روایات اسلامی کسانی که در دنيا مكر و خدعه، مي‎کنند، در آخرت آن ملكات تبديل به گدازه‌هاي آتشين مي‌شود که از دل و جان آنها زبانه مي‌کشد. اين عذاب‎ها هم روحي و هم حسّي است كه به صورت پتك در مي‌آيد و پوست و گوشت را مي‌سوزاند. 3. خطرات جانی برای جامعۀ هدف: در خوراکی‌ها، بسیاری از مواد افزودنی برای سلامتی مضر، مسمومیت‌زا و گاهی کُشنده است. در لوازم یدکی خودروها، قطعات تقلبی ممکن است شبیه قطعات واقعی به‎نظر برسند، اما ترکیب موادی که برای ساخت این قطعات استفاده می‌شود، با استانداردهای ایمنی مطابقت ندارند و جان سرنشینان خودرو را در معرض خطر قرار می‌دهند. از این رو، استفاده از قطعات یدکی تقلبی افزون بر تحمیل هزینه‌های مالی، خطرات جانی را نیز برای مشتریان به همراه دارد. 4. زیان مادی: از نظر اقتصادی، پولی که برای خرید مواد بی‌کیفیت و تقلبی پرداخت می‎شود، بیش از ارزش مادۀ خریداری شده است. به‌عنوان مثال: برخی از متقلبان از پرچم گیاه گلرنگ و یا ریشک‎های اطراف ذرت گیاههای مشابه استفاده کرده و آن‎را به‎عنوان زعفران می‎فروشند و یا موادی نظیر آرد، نان خشک، پوست پسته، گل افرا و زردچوبه را با یکدیگر مخلوط و به‎عنوان زردچوبه می‌فروشند.

منابع

قرآن ابن‎بابويه، محمد بن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشريف الرضي، 1406ق. ابن‎سينا، حسين بن عبدالله، كنوز المعزمين‏، تهران، انجمن آثار ملی، 1331ش. ابن‎مسکويه، احمد بن محمد، جاويدان خرد، ترجمه تقي‌الدين محمد شوشتري، تبريز، شفق، بهار 2535 شاهنشاهي. ابن‎منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار صادر، 1414ق. اخوان الصفاء، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بيروت، الدار الاسلامية، 1412ق. اقدامی، پریا، «چه کسانی برند می‌خرند و چه کسانی سراغ تقلبی‌ها می‌روند؟»، وب‌سایت فوت‌وفن، تاریخ درج مطلب: 17 شهریور 1393ش. «اصول پدافند غیرعامل»، وب‎سایت معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه مغان، تاریخ مشاهده سایت: 12 بهمن 1402ش. «ایساکو خطر استفاده از قطعات تقلبی را گوشزد می‌کند»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1395ش. پاکروان، مولود، «تقلبی‌ها»، وب‌سایت تجارت فردا، تاریخ درج مطلب: 14 دی 1392ش. پاينده، ابو القاسم، نهج الفصاحة، تهران، دنياى دانش، 1382ش. «تفاوت قطعات اصلی و جعلی در خرید عمده قطعات خودرو»، وب‌سایت مرکز راهنمای داسکو، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1402ش.. جوادي آملي، عبدالله،‏‎ انتظار بشر از دين، قم، اسراء، 1380ش. جوادي آملي، عبدالله،‏‎ تسنیم: تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1389ش. جوادي آملي، عبدالله،‏‎ جامعه در قرآن، قم، اسراء، 1389ش. جوادي آملي، عبدالله، مبادی اخلاق در قرآن، قم، اسراء، 1387ش. حاتمی‎فر، محمد، «کلاهبرداری رهن و اجاره املاک»، وب‌سایت دادحامی، وکیل مشاورۀ حقوقی، تاریخ درج مطلب: 27 دی 1402ش. حسينى اردكانى، احمد بن محمد، مرآت الاكوان، تصحيح و تعليق از عبدالله نورانى‏، تهران، ميراث مكتوب‏، 1375ش. «خودشناسی مقدمۀ خداشناسی»، وب‌سایت مرکز پاسخ‌گویی تبیان، تاریخ بازدید از سایت: 14 بهمن 1402ش. داودی، شراره، «10 کودتای تکان‌دهنده دنیا»، خبرگزاری مهر،تاریخ درج مطلب: 22 اسفند 1394ش. دغيم‏، سميح، موسوعة مصطلحات الامام فخرالدين الرازى‏، بيروت، ناشرون‏، 2001م‏. سجادى‏، سيدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏، 1379ش. سجادی،‏ سيدجعفر، فرهنگ معارف اسلامى‏، تهران، دانشگاه تهران‏، 1373ش‏. سعدی شیرازی، مصلح‎الدين، كلیات سعدی، تهران، فارابی، 1384ش. سلطانی، کیمیا، «خطرات و اثرات استفاده لوازم آرایشی فیک و تقلبی»، وب‌سایت مجلۀ تخصصی سوراو، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1402ش. شاهرخی، علی، «انواع تقلب در بازار ایران»، وبلاگ شکلات تلخ، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1391ش. شهرزورى، شمس‌الدين، نزهة الارواح و روضة الافراح (تاريخ الحكماء)، ترجمۀ مقصود على تبريزى، تهران‏، علمى فرهنگى، ‏1365ش‏. «شکایت از سایت‌ها و کانال‌های صیغه‌یابی و کلاهبرداری در تلگرام و فضای مجازی»، سامانه حقوقی شکایت 24، راهنمای تنظیم و ثبت شکایت، تاریخ درج مطلب: 29 دی 1401ش. صليبا، جميل، فرهنگ فلسفى، ترجمه منوچهر صانعى دره‎بيدى‏، تهران، حكمت‏، 1366ش. عراقیان، فرشته، و دیگران، «تقلب در آزمون مجازی و راه‌کارهای پیشگیری از آن»، وب‌سایت مجلۀ ایرانی آموزش در علوم پزشکی، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش. علی‌شاهی، رحیم، «استفاده از قطعات تقلبی خطرات جانی را برای مردم به‎همراه دارد»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگزاری مطلب: 15 مهر 1396ش. فضل‌الله همدانی، رشیدالدین، جامع التواریخ، به کوشش بهمن اکبری، تهران، اقبال، 1338ش. فيومى مقرى، احمد بن محمد، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، قم، دارالرضي، بي‌تا. فعلی، سعید، «عوامل مؤثر بر تقلب دانشجویان درآزمون‌های دانشگاهی»، فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 71، خرداد 1393ش. کرمی، سعید، «شکایت از فروش کالای تقلبی چگونه است؟»، وب‌سایت شکایت 24، راهنمای تنظیم و ثبت شکایت، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1401ش. مصطفوى، سيدحسن، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم‏، بيروت- لندن- قاهره، ‏دارالكتب العلمية- مركز نشر آثار علامه مصطفوي‏، 1430ق. مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، قم، صدرا، 1373ش. «معایب استفاده از قطعات تقلبی برای خودرو»، وب‌سایت مرکز راهنمای داسکو، تاریخ درج مطلب: 11 شهریور 1402ش. «۷۵ درصد عسل‌ها در بازار تقلبی ا‌ست / تقلب در کدام مواد غذایی بیشتر است؟»، وبسایت خبری تحلیلی عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 14 آبان 1402ش.

عبدالله اخلاقی (بحث) ‏۲۴ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۵۹ (+0330)

{{ردۀ: ویکی‌زندگی}}، {{ردۀ: اخلاق اجتماعی}}، {{ردۀ: نفاق}}، {{ردۀ: ریا}}