خوابگاه دانشجویی دخترانه

خوابگاه دانشجویی دخترانه؛ اقامتگاه موقت دختران در دوران دانشجویی.

خوابگاه دانشجویی دختران، محل اسکان دخترانی است که به‌منظور تحصیل دانشگاهی به شهر‌ دیگری مهاجرت کرده و در این اقامتگاه‌ ویژه تا پایان دورۀ تحصیلی خود، زندگی می‌کنند. این مکان‌ها اگر‌چه با رعایت مسائل فرهنگی و امنیتی برای دانشجویان دختر برپا شده‌اند، اما زندگی در آنها همواره با چالش‌ها یا آسیب‌هایی همراه است.

تاریخچه

سکنی‌گزینی افراد در اقامتگاه‌های موقت، در ایران قدمت طولانی دارد. در معماری سنتی ایران بنا‌های تاریخی کهنی مانند مساجد و مکتب‌خانه‌هایی وجود دارد که در طول زمان محل سکونت طلاب بوده است. در حوزه‌های علمیه معمولا حجره‌هایی برای اسکان موقت طلاب در دورۀ علم‌آموزی در نظر گرفته می‌شد که تا کنون نیز برقرار است. طلاب علوم دینی برای مدت طولانی به‌دور از خانواده در این مکان‌ها زندگی می‌کردند. خوابگاه دانشجویی، صورت امروزین این مکان‌های سنتی است. تأسیس نخستین خوابگاه دانشجویی در ایران به سال 1324‌ش برمی‌گردد. در آن زمان با پایان‌یافتن جنگ جهانی دوم، ساختمانی که قبلاً محل اقامت سربازان بیگانه بود به درخواست رئیس دانشگاه تهران، به اسکان دانشجویان اختصاص یافت. از سال 1344‌ش، ساخت خوابگاه‌های دانشجویی ویژۀ دختران، در ایران آغاز شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به اهتمام نظام جمهوری اسلامی به ارتقای دانش و آگاهی بانوان، خوابگاه‌های دانشجویی متعددی در نقاط مختلف کشور ساخته شدند. همچنین به‌لحاظ امکانات رفاهی، ورزشی و سلف غذاخوری پس از انقلاب اسلامی خوابگاه‌های دانشجویی نسبت به قبل مجهزتر شدند. خوابگا‌های متأهلی مخصوص دانشجویان متأهل نیز از دیگر اقداماتی بود که در ایران پس از انقلاب به ساخت آن اهتمام ورزیدند تا افراد متأهل با دغدغۀ کمتری در کنار همسر و فرزندان خود به ادامۀ تحصیل بپردازند.

کارکردها

1. اسکان دانشجویان غیر‌بومی: خوابگاه دانشجویی دخترانه محلی برای زندگی دانشجویان دختر غیر‌بومی است. با شروع سال تحصیلی، بسیاری از دختران که در دانشگاه خارج از محل زندگی خود پذیرفته شده‌اند در خوابگاه‌های دانشجویی اسکان می‌یابند.
2. امنیت: خوابگاه دانشجویی دخترانه، محیطی امن برای دانشجویانی است که از مدیریت و کنترل خانواده دور هستند. بسیاری از دختران به‌دلیل دغدغه‌های خانواده، زندگی در خوابگاه دانشجویی را به سكونت در خانه‌های اجاره‌ای یا پانسیون‌ها ترجیح می‌دهند.
3. کمک به مسئولیت‌پذیری و مستقل‌شدن دختران: اسکان دانشجویان در این مکان‌ها سبب تجربۀ زندگی مستقل و استقلال شخصیتی افراد می‌شود. آنها در این شرایط یاد می‌گیرند امور مربوط به خود را مدیریت‌ کرده و مسئولیت کارهای خود را بر عهده بگیرند.
4. استفاده از تجربیات علمی و تحصیلی دانشجویان قدیمی: ارتباط و تبادل دانش و اطلاعات با دانشجویان ترم بالاتر، نقش بسزایی در ارتقای علمی دانشجویان دارد. همچنین هم‌صحبتی با دانشجویان ترم بالایی و استفاده از تجربۀ علمی آنها در موفقیت تحصیلی و ایجاد انگیزۀ ادامه تحصیل در دانشجویان ترم پایینی نقش بسزایی دارد.

قوانین خوابگاه دانشجویی

خوابگاه دانشجویی به‌منظور کاهش نگرانی دانشجویان و خانوادۀ آنها برای اسکان دانشجویان مشغول به تحصیل در شهر‌های غیر بومی مهیا شده است. این مکان بهداشت روانی و آرامش دانشجویان را برای تکمیل دورۀ تحصیلی فراهم می‌کند. از جمله شرایط و مقررات این مکان رعایت مقررات اداری و انضباطی است که از طرف دانشگاه برای ساکنان خوابگاه در نظر گرفته می‌شود. مدیریت خوابگاه‌های دانشجویی بر عهدۀ مسئول یا سرپرست خوابگاه است که وظیفۀ اجرای مقررات عمومی و نظارت بر اعمال و رفتار دانشجویان مانند حفظ اموال شخصی دانشجو و کنترل عبور و مرور دانشجویان را بر عهدۀ دارد. در پذیرش خوابگاه‌های دانشجویی، اولویت با دانشجویان غیر‌بومی، خانواده‌های تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد است. مدت اقامت در خوابگاه‌های دانشجویی برای دانشجویان مقاطع تحصیلی مختلف، متفاوت است؛ برای نمونه برای دانشجویان دکترای حرفه‌ای و تخصصی بین 5 تا 7 سال، برای دانشجویان کارشناسی ارشد 2 سال و برای دانشجویان کارشناسی 4 سال است. پس از اتمام تحصیل افراد باید خوابگاه‌های دانشجویی را ترک کنند. اسکان در خوابگاه‌های دانشجویی رایگان نیست و هزینۀ اندکی از دانشجو دریافت می‌شود. هزینۀ خوابگاه به‌صورت ترمی در ابتدا یا انتهای هر ترم تحصیلی توسط دانشجو به صندوق رفاه دانشجویی پرداخت می‌شود. ادارۀ امور خوابگاه‌ها به دانشجویان هنگام ورود به خوابگاه‌ها یک کارت اسکان در خوابگاه داده تا افراد برای ورود و خروج از خوابگاه با مشکل مواجه نشوند و با این کار امنیت زندگی خوابگاهی را به‌نوعی برای افراد ساکن در خوابگاه فراهم می‌کند. همچنین رعایت قوانین و مقررات اخلاقی و انضباطي مانند پوشش مناسب، پرهیز از اعمال عیر اخلاقی و ناهنجار مانند استعمال دخانیات و مواد مخدر، احترام به شعائر دینی، رعایت قوانین جمهوری اسلامی ايران و اهتمام در نگهداری اموال دانشگاه، هنگام سکونت دانشجو در خوابگاه، ضروری است.

چالش‌ها و آسیب‌ها

خوابگاه‌های دانشجویی با هدف رفع دغدغه اسکان دانشجو ایجاد می‌شود؛ اما زندگی در این اقامتگاه‌های موقت گاهی افراد را با چالش‌های متعددی مواجه ‌کرده و آسیب‌های جدی را برای فرد و جامعه به‌دنبال دارد. برخی از دانشجویان دختر به‌دلیل شرایط حاکم بر زندگی دانشجویی و خوابگاهی با مشکلات متعدد فرهنگی و اجتماعی روبرو می‌شوند. از جمله این چالش‌ها و آسیب‌ها عبارت‌اند از:

1. مواجهه با افرادی از خرده‌فرهنگ‌های گوناگون: دانشجویان دختر با اقامت در خوابگاه، زندگی در خرده‌فرهنگ متفاوتی را تجربه می‌کنند. برخی با ورود به این فضا‌های اقامتی، دچار نوعی تعارض رفتاری و فرهنگی می‌شوند. همچنین بسیاری از دانشجویان با زندگی در خوابگاه‌های دانشجویی کلان‌شهر‌ها، نوعی تضاد طبقاتی را تجربه می‌کنند.
2. دوری از خانواده و عدم نظارت والدین بر فرزندان: دانشجویان با ورود به خوابگاه و دوری از خانواده، از حمایت‌های اجتماعی خانواده و جامعۀ بومی خود محروم می‌شوند. این امر سبب افزایش احساس تنهایی، غربت، افسردگی و اضطراب در آنها می‌شود.
3. شیوع و تعمیق آسیب‌های اجتماعی: در خوابگاه‌های دانشجویی دخترانه، امکان آشنایی و دوستیابی در میان آنها افزایش می‌یابد و بعضی از آنها با الگو‌پذیری از هنجارشکنی‌های رفتاری دوستان و هم‌اتاقی‌ها، به انحراف کشیده می‌شوند. آشنایی با دوستان ناباب در ترویج ناهنجاری‌های اجتماعی میان دختران مانند اعتیاد به قلیان، سیگار و مشروبات الکلی و شیوع روابط غیر اخلاقی (ارتباط‌های نا‌متعارف با جنس مخالف) نقش بسزایی دارد.
4. افزایش احتمال آسیب‌پذیری: دختران به‌دلیل بهره‌مندی از روحیۀ حساس و عواطف بیشتر، به مرور زمان در خوابگا‌های دانشجویی دچار مشکلات جسمی و روانی متعددی مانند بیماری‌های جسمانی ناشی از تغذیه نامناسب، اضطراب و بی‌خوابی و اختلال در عملکرد اجتماعی می‌شوند.
5. كافی‌نبودن امكانات رفاهی خوابگاه‌ها: خوابگاه‌های دانشجویی به‌دلیل اینکه محلی برای اسکان موقت دانشجویان هستند از امکانات رفاهی محدودی برخوردار هستند. کمبود امکانات ورزشی، پذیرش افراد بیش از ظرفیت اتاق‌های خوابگاه و نبود فضای کافی و مناسب برای مطالعه سبب افت تحصیلی و علمی دانشجو می‌شود.

راهکار‌ها

در بررسی آسیب‌های فردی و اجتماعی دانشجویان دختر در خوابگاه‌ها، پژوهشگران به راهکارهای زیر توجه کرده‌اند:

1. بومی‌گزینی در رشته تحصیلی: دختران به‌دلیل اینکه بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی و نا‌هنجاری رفتاری هستند، تحصیل در شهر محل سکونت، به میزان زیادی آنها را از انواع آسیب در امان می‌دارد و به کانون امن و سرشار از آرامش خانواده تکیه می‌کند. در این وضعیت، افزایش کنترل و نظارت خانواده بر فرزند‌ در کاهش آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی نقش بسزایی دارد.
2. گسترش ازدواج‌های دانشجویی: یکی دیگر از راهکار‌های مقابله با آسیب‌های ایجاد شده در پی زندگی خوابگاهی برای دانشجویان خصوصاً دختران، افزایش و ایجاد زمینه‌های مناسب برای ازدواج‌های دانشجویی است.
3. افزایش امکانات رفاهی خوابگاه‌های دانشجویی: فضا‌سازی یکی از مهم‌ترین عواملی است که در برقراری ارتباط افراد با محیط اطراف خود نقش بسزایی دارد. ایجاد یا افزایش امکانات رفاهی مانند سالن‌های ورزشی، فضای مطالعه مناسب و کاهش ظرفیت و تعداد افراد در هر اتاق، سبب افزایش آرامش دانشجویان و پر‌کردن اوقات فراغت آنها شده و انگیزۀ مطالعه را در افراد بالا می‌برد.
4. مسئولیت بیشتر سرپرست خوابگاه به‌منظور کنترل دانشجویان دختر: عدم کنترل والدین و آسیب‌پذیر‌بودن دختران در این فضا سبب‌شده مسئولین خوابگاه‌ها نیز مسئولیت بیشتری را متحمل می‌شوند. آنها برای در امان‌ماندن دختران خوابگاهی از مشکلات اجتماعی زندگی در کلان‌شهرها، تدابیری مانند کنترل ورود و خروج دانشجویان دختر به خوابگاه، توجه به نحوۀ پوشش، قابل‌دید‌ن بودن پنجرۀ اتاق‌ها و محوطه‌های باز خوابگاه‌های دخترانه را اتخاذ می‌کنند.

منابع

• «آیین‌نامه سکونت در خوابگاه‌های دانشجویي»، وب‌سایت معاونت دانشجویی دانشگاه اصفهان، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1397ش.
• «از اول انقلاب تا سال گذشته خوابگاه دانشجویی متاهلی مغفول بود/ برنامه‌ ۵ ساله دولت سیزدهم برای ایجاد ۱۰۰ هزار نفر واحد»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 24 تیر 1401ش.
• «تاریخچۀ تأسیس خوابگاه دانشجویی»، وب‌سایت خوابگاه دانشجویی دخترانه تهران، تاریخ بازدید: 24 مرداد 1402ش.
• سراج‌زاده، سید حسین و حبیب‌پور کتابی، کرم، «خوابگاه دانشجویی و آسیب‌های اجتماعی دختران (مورد مطالعه: خوابگاه‌های دانشجویی دانشگاه دولتی)»، بررسی مسائل اجتماعی ایران، شماره 1، 1398ش.
• سروش، محمدمهدی و حاتمی، سنبل، «تحلیلی بر چگونگی سکنی‌گزینی دانشجویان در مکان‌های خوابگاهی با رویکرد پدیدارشناسانه»، مطالعات محیطی هفت حصار، شماره 29، 1398ش.
• «خوابگاه‌های دانشجویی؛ آسیب‌ها و راه‌کارها»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1391ش.
• «دختران و دشواری زندگی در خوابگاه دانشجویی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 24 شهریور 1397ش.
• نظر‌پور، محمدتقی، «رابطه بین سلامت روان دانشجویان با فضای کالبدی خوابگاه؛ مورد پژوهشی چهار بلوک خوابگاه دختران دانشگاه شهید بهشتی»، هنرهای زیبا، شماره 3، 1398ش.