خودکشی

خودکشی؛ اقدام آگاهانه در آزار خود با هدف مرگ.

خودکشی، به دلایل مختلف خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و روانی صورت می‌گیرد و خسارات فراوانی را به جامعه تحمیل می‌کند. مصرف سموم دفع آفات، دارآویز و استفاده از سلاح گرم، از متداول‌ترین روش‌های اقدام به خودکشی در سطح جهان است.

تاریخچه

خودکشی در تاریخ بشر، سابقۀ دیرینه‌ای دارد؛ اما مطالعۀ علمی دربارۀ آن، در اواخر قرن نوزدهم میلادی، توسط «امیل دورکیم» در جامعه‌شناسی و «زیگموند فروید» در روان‌شناسی شروع شد. امروزه این پدیده، در سراسر جهان، به‌عنوان یک مشکل روزافزون شناخته شده است. بر اساس آماری که سازمان بهداشت جهانی منتشر کرده، در سال 2000م، در حدود 850 هزار مرگ، ناشی از خودکشی بوده و در سال 2020م به رقم 1 میلیون و 530 هزار نفر رسیده است. این آمار، به‌معنای آن است که امروزه، در هر 20 ثانیه، یک نفر به‌صورت آگاهانه به زندگی خود پایان می‌دهد.

مفهوم خودکشی

خودکشی، به کاری گفته می‌شود که موجب مرگ خودخواستۀ انسان شود. برخی دیگر، خودکشی را هر نوع مرگی می‌دانند که نتیجۀ مستقیم یا غیرمستقیم کردار منفی یا مثبت خود قربانی باشد. فردی که قصد خودکشی دارد، آن را راه دستیابی به آرامش و رهایی از تنش‌ها و محدودیت‌های اجتماعی و اخلاقی و فشار درونی می‌انگارد.

آمار

فراوانی خودکشی در کشورهای مختلف، متفاوت است؛ برای مثال، در کشورهای اروپای شرقی مانند لیتوانی، استوانی، بلاروس و روسیه، بالاترین میزان خودکشی در سطح جهانی (45 در یک‌صد هزار نفر) رخ داده است. در برخی مناطق روستایی هندوستان، میزان خودکشی را بین 5.3-8.1 در یک‌صد هزار نفر تخمین زده‌اند. این در حالی است که در کشورهای اسلامی و به‌خصوص در ایران، آمار خودکشی پایین بوده و در حدود 4.4 در یک‌صد هزار نفر اعلام شده است. در سال 1380ش، آمار خودکشی در میان زنان و مردان ایرانی، به‌ترتیب 5.7 و 3.1 در یک‌صد هزار نفر بوده است. این میزان در سال 1395ش، به 3.7 و 1.7 در یک‌صد هزار نفر کاهش یافته است. با توجه به آمار، خودکشی در میان زنان ایرانی، همواره بیشتر از مردان بوده است.

خودکشی در آموزه‌های اسلام

بر اساس آمارهای منتشر شده توسط سازمان‌های جهانی، میزان خودکشی، در کشورهای اسلامی، نسبت به سایر کشورها، پایین‌تر است؛ برای مثال، در کشور کویت، میران خودکشی نزدیک به 0.1 در یک‌صد هزار نفر است. در حالی‌که در جوامع هندو، این میزان 9.6 در یک‌صد هزار نفر و در کشورهای کاتولیک مانند ایتالیا این میزان در حدود 11.2 در یک‌صد هزار نفر بوده است. همچنین، در کشورهای بودایی مانند ژاپن خودکشی 17.9 در یک‌صد هزار نفر و در کشورهای لائیک مانند چین، این میزان به 25.6 در یک‌صد هزار نفر رسیده است.

کارشناسان حوزۀ اسلام‌شناسی، تأثیر اسلام بر کاهش ارتکاب به خودکشی را از دو دیدگاه مستقیم و غیرمستقیم بررسی کرده‌اند:

1. سازوکار مستقیم: دین اسلام، به‌صورتی علنی، خودکشی را حرام دانسته است. در برخی از آیات قرآن، خداوند به انسان‌ها توصیه کرده که خود را نکشند و همواره به رحمت خداوندی امیدوار باشند.
2. سازوکار غیرمستقیم: آمارها حکایت از اقدام به خودکشی، بیشتر در میان افراد مبتلا به بیماری‌های روانی، افسردگی، اعتیاد به مواد مخدر و الکل دارند. دین اسلام، برای تمامی این موارد راهکارهای درمانی ارئه داده و به‌صورت غیرمستقیم نیز در کاهش ارتکاب به خودکشی أثرگذار بوده است.

علائم فکر به خودکشی

برخی از علائم فکر به خودکشی عبارت‌اند از:

1. غمگین یا بدخلق بودن: این گونه از افراد، دارای نوسانات شدید خُلقی بوده و دچار نوعی از حالات افسردگی و دوقطبی بودن، می‌شوند.
2. آرامش ناگهانی: زمانی‌که فرد بعد از یک دوره افسردگی یا بدخلقی، ناگهان آرام می‌شود.
3. کناره‌گیری از دیگران؛
4. تغییر در شخصیت، ظاهر و الگوی خواب: در این حالت، شیوۀ صحبت کردن یا رفتار فرد تغییر می‌کند؛ برای مثال، فردی که همیشه با لحنی سریع صحبت می‌کرده، اکنون به‌صورتی آرام و شمرده سخن می‌گوید.
5. نشان دادن رفتارهای خطرناک از خود، یا آسیب رساندن به خود: مانند رانندگی بی‌پروا، افزایش مصرف مواد مخدر و الکل.
6. تجربۀ تروما یا یک بحران در زندگی: مانند مرگ عزیزان، طلاق یا قطع رابطه، تشخیص یک بیماری صعب‌العلاج، از دست دادن شغل یا مشکلات جدی مالی.
7. ناامیدی عمیق: نداشتن انگیزه برای زندگی، حس سربار بودن در زندگی و احساس اسارت یا درد شدید عاطفی.
8. تهدید به خودکشی یا صحبت در مورد تمایل به مرگ.

عوامل و علت‌ها

هرچند، علت مشخصی برای اقدام به خودکشی در تمامی افراد وجود ندارد، اما برخی عوامل شناخته‌شده‌ای در جهان هستند که خطر خودکشی را در فرد افزایش می‌دهند:

عوامل فردی

1. سابقۀ اقدام به خودکشی؛
2. ابتلا به بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اسکیزوفرنی ؛
3. رنج بردن از یک درد، به‌مدت طولانی؛
4. ناامیدی؛
5. مشکلات مالی یا حقوقی؛
6. اعتیاد به مشروبات الکلی؛
7. دسترسی آسان به روش‌های خودآزاری، مانند سلاح گرم و انواع داروها.
8. نداشتن مهارت زندگی؛

عوامل ارتباطی

1. سابقۀ سوءاستفادۀ جنسی، عاطفی یا جسمی؛
2. از دست دادن عزیزان؛
3. سابقۀ خانوادگی در خودکشی؛
4. ارتباطات ناسالم، به‌خصوص در نوجوانان؛
5. انزوای اجتماعی و تنهایی.

عوامل اجتماعی و فرهنگی

1. شرمساری از درخواست کمک از دیگران، به‌خصوص برای درمان اختلال روانی؛
2. عدم دسترسی به خدمات مراقبت‌های بهداشت روانی؛
3. اعتقادات فرهنگی و مذهبی نادرست که خودکشی را گزینۀ رهایی‌بخش در حل مشکلات می‌دانند.ref>«راهکارهای پیشگیری از خودکشی که همه باید بدانیم!»، وب‌سایت پذیرش 24.</ref>

راهکارهای پیشگیری از خودکشی

برخی اقدامات می‌توانند خطر فکر و اقدام به خودکشی را به‌صورت چشم‌گیری کاهش بدهند:

1. دریافت حمایت خانوادگی؛
2. پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر؛
3. دوری از انزوا و برقراری ارتباط با دنیای بیرون؛
4. ورزش؛
5. رژیم غذایی سالم؛
6. خواب منظم و کافی؛
7. دوری کردن از هر گونه وسایل لازم برای خودکشی؛
8. شرکت در گروه‌های خودسازی یا حمایتی؛
9. پیگیری روش‌های درمان و تداوم آن؛
10. آموزش توانایی سازگاری با زندگی؛
11. داشتن هدف و انگیزه.

منابع

• قرآن کریم.
• جمشیدزاده، فرخ‌لقا و دیگران، «روند خودکشی و اقدام به خودکشی در استان ایلام»، فصلنامۀ علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال3، شمارۀ 12، 1383ش.
• «چرا به خودکشی فکر میکنیم؟»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 8 آذر 1401ش.
• دورکیم، امیل، خودکشی، تهران، آگاه، 1378ش.
• «راهکارهای پیشگیری از خودکشی که همه باید بدانیم!»، وب‌سایت پذیرش 24، تاریخ بارگذاری: 13 شهریور 1401ش.
• رضائیان، محسن و دیگران، «خودکشی در دین اسلام»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دورۀ 6، 1386ش.
• رئیس دانا، فریبرز، بررسی‌هایی در آسیب‌شناسی اجتماعی ایران، تهران، دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی، 1380ش.
• طباطبایی، فرزاد، «علل خودکشی»، وب‌سایت هنر زندگی، تاریخ بازدید: 8 آذر 1401ش.
• میوه‌یان، میلاد، «بررسی عوامل خودکشی و اقدام به خودکشی در استان کرمانشاه»، فصلنامۀ علمی- حقوقی قانون یار، دورۀ 3، 1396ش.
• Bertolote, JM, Fleischmann, A, “A global perspective in the epidemiology of suicide” suicidology, 2002.