خویشی‌گری

خویشی‌گری‌؛ مراسم رسمی عقدِ ازدواج در افغانستان.

خویشی‌گری یا شیرینی‌خوری، مراسم رسمی عقد در افغانستان است که با رسومات متنوع محلی انجام می‌شود. مراسم خویشی، بعد از نامزدی صورت گرفته و بسیاری از توافقات در موضوعاتی مانند شیوۀ برگزاری مراسم عروسی، گله و شیربها، جهیزیه و از همه مهم¬تر اجرای عقد ازدواج عروس و داماد در این مراسم انجام گرفته و یا به‌صورت علنی اعلام می‌شود.

نام‌گذاری

در برخی از مناطق افغانستان، خویشی‌گری را مترادف با نامزادی می‌دانند. مراسم خویشی را شیرینی‌خوری کلان هم می‌گویند که در خانۀ پدر عروس انجام می‌شود.

هزینه‌ها

مخارج و هزینه‌های مراسم خویشی به عهدۀ داماد است. از شیرینی و میوه تا برنج، گوشت، نان، سوخت و سایر وسایل لازم و ضروری برای یک‌ جشن ویژه و مفصّل، از سوی داماد تأمین می‌شود. در این مراسم عقد ازدواج نامزدها به‌صورت علنی انجام و یا عقدی که پیش از این مراسم انجام شده، به‌صورت رسمی اعلان می‌شود.

تشریفات

خانوادۀ داماد و عروس، مهمانانی از نزدیکان خود را به مراسم خویشی دعوت مي‌کنند. خانوادۀ داماد با تحفه‌هاي ويژه‌ای براي عروس و مادر او، همراه با نزدیکان و مهمانانی که دعوت کرده به خانۀ پدر عروس مي‌روند. خانوادۀ عروس از مهمانان خانوادة داماد به گرمی استقبال کرده و آنها را در محلی که به‌همین مناسبت تدارک دیده‌ شده، راهنمایی می‌کنند. بر اساس فرهنگ و رسومات محلی، خانوادۀ عروس، تختی (صندلی‌ خاص) را براي داماد با عنوان «تخت شاه» و نيز تختی را به‌نام «تخت قودغو» که برای یکی از مادر، خواهر، عمه و یا خالۀ داماد است، تدارک می‌‌بینند. اگر قودغو چند نفر باشند به‌تعداد آنها تخت درست می‌کنند. مهمانان و به‌خصوص داماد و قودغو با شربت، میوۀ خشک، بوسراغ و خجور (نوعی شیرینی محلی که از آرد و شکر تهیه و با روغن پخته می‌شود)، کیک و کلوچه پذیرایی می‌شوند. روی تخت‌ها دستمال‌های دست‌دوزی شده و گران‌قیمت پهن می‌کنند که داماد و قودغو برداشته و در عوض از طرف قودغو و داماد هدایایی برای کسانی‌که تخت را آماده کرده‎اند، تقدیم می‌شود. مراسم استقبال از قودغو با شادی، رقص و آواز محلی صورت می‌گیرد.

هدایای مراسم

خانوادۀ داماد پس از صرف غذای مفصّل که به‌منظور جشن خویشی‌گری تهیه و تدارک دیده شده، تحفه‌های خود را به خانوادۀ عروس تقدیم می‌کنند. در این روز، خانوادۀ داماد، تمام یا مقداری از گله یا شیربها را به خانوادۀ عروس و در حضور مهمانان پرداخت می‌کنند. همچنین، هدایایی که از سوی خانوادۀ داماد برای عروس و مادر او در نظر گرفته شده در حضور مهمانان، به آنها تقدیم ‌می‌شود. در مقابل، خانوادۀ عروس به کسانی که پیش از این، از طرف خانوادۀ داماد به آنها معرفي شده تحفه‌هایی تقدیم می‌کند. این هدایا، به‌طور معمول با هزینۀ مستقیم داماد، یا از پول شیربها و گله تهیه شده و خانوادۀ عروس چندان سهمی در هزینه‌های عروسی به عهده نمی‌گیرد. براي نزديکان داماد مثل پدر، پدرکلان (پدر بزرگ)، کاکا (عموم)، ماما (دایی)، يازنه (داماد) و برادر، هدایای گران‌قیمتی مانند چپن (عبای افغانستانی)، کَمپل(پتو) و لُنگي (عمامه) با دستمال‌های دست‌دوزی شده تهیه می‌شود. علاوه بر آن، به دیگر مهمانان دعوت شده نیز به تناسب قرابت و دوستی آنها با خانوادۀ داماد، هدایای دیگری چون لباس، زیرپیراهنی و دستمال‌های کوچک گُل‌دوزی شده، تقدیم می‌شود.

آداب‌ورسوم

در این مراسم، لباس‌هايی ‌که از طرف خانوادۀ عروس براي داماد در نظر گرفته شده به داماد پوشانده مي‌شود. وسايل بهداشتي و آرايشي، ساعت دستی، ‌عینک، دستمال عرق‌چین که شامل هدایا است، نمايش داده شده و به داماد تقدیم می‌شود. بعد از پوشیدن لباس، كمر داماد توسط خُسُر او (پدر عروس) با دستمالي گل‌دوزی شده كه در داخل آن مقداری پول قرار دارد، بسته می‌شود. بعد از آن، دوستان، رفقا، نزدیکان و فامیل داماد،‌ با انداختن حلقه‌های گُل به گردن داماد، ازدواج او را تبریک و شادباش می‌گویند. علاوه بر آن، سایر مهمانان حاضر در مجلس، داخل پطنوس(سینی) که جهت اهدای تحفه به داماد در مجلس خویشی‌گری، گردانده می‌شود، هدایای مالی ناچیز و اندکی، به داماد تقدیم می‌کنند. بعد از مراسم گل‌دهي و شادباش، یک روحانی که به‌دعوت خانوادۀ داماد حضور یافته، عقد ازدواج داماد و عروس را در جلسۀ خویشی و در برخی موارد در جاهای خلوت‌تر، می‌خواند که بعد از آن، ازدواج داماد و عروس به‌صورت رسمی و قانونی اعلام شده و زندگی مشترک زوجین آغاز می‌شود. در مواردی رسم است که اجرای عقد عروس و داماد را تا زمان برگزاری جشن عروسی به‌خاطر تضمین پرداخت شیربها از سوی داماد به‌تأخیر می‌اندازند، اما امروزه این‌ رسم منسوخ شده و عقد ازدواج را در جلسة جشن خویشی‌گری می‌خوانند. خانوادۀ داماد، برای عاقد نیز تحفة ویژه‌ای در نظر می‌گیرد.

فشارهای مالی

داماد تحت اجبار فرهنگ و رسومات افغانستانی، ملزم است که هم برای فامیل و اقارب خود هزینه‌های زیادی را متقبل شود و هم برای اقارب و فامیل عروس هزینه‌های سرسام‌آوری را بر عهده بگیرد. این در حالی است از سوی دوستان و آشنایان، هیچ کمک و هدیه‌ای (جز موارد بسیار جزیی و ناچیز) برای داماد در نظر گرفته نمی‌شود. در گذشته رسم بر این بوده که هدایا یا مساعدتی برای تازه‌دامادهای فامیل تحت عنوان «نیموری/ نیم‌آوری» از سوی بستگان نزدیک خانوادۀ داماد، صورت می‌گرفت تا از سنگینی مخارج ازدواج تازه‌دامادها به‌نحوی کاسته شود ولی این رسم‌، بسیار محدود و جزیی شده است.

محدودیت‌های قانونی هدایای خویشی‌گری

قانون عروسی افغانستان در مادۀ ششم، اهدای تحفه میان فامیل و نزدیکان نامزدان را در تمامی مراحل ازدواج ممنوع ساخته و تصریح دارد که تحمیل و جبری‌ساختن هدایا تحت عناوین عیدی، براتی، رمضانی و نوروزی بین خانواده‌های دختر و پسر، برای یکدیگر ممنوع است. متأسفانه، رسوم و عنعنات محلی قدرتمندتر از مصوبات قانونی است که توان مبارزه با افکار محلی شهروندان افغانستان را نداشته و علی‌رغم ممنوعیت اهدای هدایا، با قوت ادامه یافته و هر روز بر هزینه‌ها و تنوع هدایا و مصارف مراسم خویشی و عروسی افزوده می‌شود.

منابع

• «آیین ازدواج در افغانستان؛ فرایند دشوار برای مردان» خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا)، دفتر کابل، تاریخ درج مطلب: 7 مهر 1397ش.
• امید، غلام‌رضا، «رسم و رواج‌های مردم جاغوری» وب‌سایت اگر به یاد جاغوری افتادی، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت 1391ش.
• «ازدواج به سبک افغانی؛ آشنایی با رسم و رسوم افغانستان»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
• پوپل، کریم، «رسوم ازدواج در افغانستان» وب‌سایت پژواک، تاریخ درج مطلب: 8 اکتوبر 2017م.
• رحمانی، سید عبدالوهاب، راهنمای حقوق خانواده در افغانستان از دیدگاه قانون مدنی و عرف افغانستان، کمیته دفاع از حقوق زنان افغانستان (روزنه)، 1383ش.
• شریعتی، حفیظ، فرهنگ ازدواج در هزارستان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قايمیۀ اصفهان (نشر دیجیتالی)، 1392ش.
• قانون مراسم عروسی، نمبر مسلسل 1280، مصوب 1396ش.