دانشجو

دانشجو؛ محصل دانشگاه.

دانشجو، جویندۀ دانش، طالب علم، داش‌پژوه و علم‌خواه است. امروزه، در تقسیمات مدارج تحصیلی، به شاگردان دبستانی «نوآموز»، شاگردان دبیرستانی «دانش‌آموز» و به شاگردانی که در آموزشگاه‌های عالی (دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها) تحصیل می‌کنند «دانشجو» می‌گویند.

تکریم دانشجو

تکریم دانشجو به‌معنای توجه به حقوق مادی و معنوی دانشجویان است. در اسلام به کرامت انسان، توجه ویژه‌ای شده و پیامبر اکرم، آموزندۀ علم را بسیار ستوده است. اندیشمندان حوزۀ اسلام، مهمترین مصادیق عملی تکریم دانشجو را موارد زیر اعلام کرده‌اند:

1. رعایت آداب (پاکیزگی، وقار، حُسن خلق و بردباری): اسلام دین پاکیزگی است و استاد نیز باید همواره پاکیزه و آراسته باشد. احترام به وقت دانشجویان، ملاطفت با آنها، پاسخگو بودن اساتید در برابر دانشجویان، با نرمی سخن گفتن، تواضع استاد در برابر دانشجویان و داشتن حسن خلق، از دیگر آدابی است که اساتید باید در برابر دانشجویان رعایت کنند.
2. آمادگی قبلی برای جلسۀ درس؛
3. رعایت نظم؛
4. تدریس شایسته: استاد، با مطالعۀ مستمر و به روزرسانی علم خود، به وقت و عمر دانشجو احترام می‌گذارد.
5. برقراری عدالت و پرهیز از تبعیض در کلاس درس؛
6. رعایت حرمت دانشجو در تشویق و تنبیه؛
7. حفظ آبروی دانشجو.

منشور حقوق دانشجویی

نهادینه شدن قانون در جامعه، مستلزم آموزش، ترویج آگاهی و جامعه‌پذیری افراد است. در این زمینه، نهادهای آموزشی و رسانه‌های جمعی نقشی تأثیرگذار داشته و دانشگاه، به‌عنوان نهادی علمی، آموزشی و فرهنگی، از طریق آموزش‌های رسمی و غیررسمی می‌تواند دانشجویانی پایبند به قانون تربیت کند. حقوق دانشجویان در ایران، حول چند محور اصلی سازمان یافته است که هر کدام دارای مواردی به شرح زیر است:

حقوق اساسی

1. دسترسی به آموزش عالی رایگان
2. برخوداری از حقوق برابر
3. منع تبعیضات ناروا
4. آزادی
5. امنیت شهروندی
6. حریم خصوصی
7. آزادی اندیشه و بیان
8. دسترسی به اطلاعات
9. حق دادخواهی
10. برخوداری از دادرسی عادلانه
11. حق تشکیل انجمن‌های سیاسی و صنفی
12. حق تشکیل اجتماعات
13. برخوداری از تأمین اجتماعی
14. برخوداری از سطح زندگی مناسب
15. دسترسی و مشارکت فرهنگی
16. استفادۀ قومیت‌ها از زبان قومی و محلی
17. محدود بودن تخلفات به حدود قوانین

حقوق آموزشی و پژوهشی

1. حق تحصیل دانشگاهی
2. برخوداری از فرصت‌های برابر آموزشی در دورۀ تحصیلات تکمیلی
3. حق انتخاب واحد
4. برخوداری از ارزشیابی عادلانه و اعتراض به نمره
5. فرصت جبران
6. حق درخواست تمدید سنوات
7. حق انتخاب استاد راهنما و موضوع پایان‌نامه
8. مالکیت فکری
9. برخورداری از حمایت پژوهشی
10. حق شرکت در جشنواره‌های علمی
11. حق مرخصی
12. حق تغییر رشته و گرایش
13. حق مهمان شدن و انتقالی
14. حقوق دانشجویان نخبه، ممتاز و استعداد درخشان

حقوق صنفی و رفاهی

1. برخورداری از شورای صنفی و رفاهی
2. حق حضور نمایندگان شوراهای صنفی در شوراهای دانشگاهی
3. برخورداری از وام تحصیلی
4. برخورداری از بیمۀ درمانی
5. برخوداری از خوابگاه
6. برخورداری از فضاها و امکانات ورزشی
7. حقوق رفاهی برخی گروههای خاص
8. حق انجام کار دانشجویی
9. حق انتخاب به‌عنوان دانشجوی نمونه
10. حق لغو تعهد خدمت

حقوق سیاسی

1. حق عضویت و فعالیت در تشکل‌های اسلامی دانشگاهیان
2. حق تأسیس تشکل‌های اسلامی و اتحادیۀ تشکل‌های اسلامی دانشگاهیان
3. حق فعالیت مطبوعاتی سیاسی
4. آزادی بیان در دانشگاه
5. انتقاد و مطالبه‌گری

حقوق فرهنگی و اجتماعی

1. حق عضویت و فعالیت در نهادهای اجتماعی و فرهنگی
2. حق تأسیس نهادهای اجتماعی و فرهنگی
3. حق فعالیت مطبوعاتی علمی، فرهنگی و اجتماعی
4. حق برگزاری و شرکت در اردوهای دانشجویی
5. حق نمایندگی و مشارکت در شوراهای دانشگاه
6. حق شرکت در جشنواره‌ها و مسابقات فرهنگی و اجتماعی

حقوق انضباطی

1. حق رسیدگی به تخلفات دانشجویی در شوراهای انضباطی
2. حق تفهیم برخورداری از حقوق انضباطی و مفاد آنها
3. حق اطلاع از اتهام
4. حق برخوداری از اصل برائت
5. حق دفاع
6. حق استماع دفاعیه
7. حق اطلاع از حکم
8. حق برخورداری از رسیدگی سریع و منصفانه
9. حق تجدیدنظرخواهی
10. حق رسیدگی دو مرحله‌ای در شورای انضباطی مرکزی
11. حق استفاده از امکانات دانشگاه و خوابگاه در طول زمان رسیدگی
12. حق حفظ حریم خصوصی
13. حق حفظ اسرار
14. حق درخواست تعلیق و تخفی
15. حق امحای سوابق
16. حق شکایت.

مشارکت دانشجویی

امروزه، پیچیدگی و تغییرات سریع در ابعاد مختلف زندگی به گونه‌ای است که برنامه‌ریزی و ساماندهی فعالیت سازمان‌ها، مستلزم همکاری و مشارکت همۀ منابع انسانی موجود در آنها است. این همکاری، در سازمان‌های آموزشی، به‌خصوص دانشگاه‌ها، به‌دلیل نقشی که در تعلیم و تربیت انسان‌ها دارند، از اهمیت بیشتری برخودار است. بسیاری بر این باورند که رسالت اصلی دانشگاه، تربیت دانشجو به‌صورت یک شهروند حرفه‌ای در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، دینی و فناوری‌های فردی و جهانی است که این امر، مشارکت جدی و همه‌جانبۀ دانشجویان در زمینه‌های مختلف را می‌طلبد. برخی از انواع این مشارکت‌ها به شرح زیر است:

1. مشارکت دانشجویان در تدریس: شرکت فعال دانشجویان در تدریس، یکی از روش‌های مورد استفاده در دنیای امروزی است. در این روش که به‌عنوان یکی از بهترین شیوه‌های یادگیری مؤثر در میان دانشجویان شناخته شده، دانشجو تشویق می‌شود تا در کلاس حاضر شده و از حالتی منفعل و شنونده بودن محض، خارج شود.
2. مشارکت ورزشی دانشجویان؛
3. مشارکت سیاسی دانشجویان: مشارکت سیاسی جوانان، به‌خصوص دانشجویان، به‌عنوان یکی بزرگ‌ترین گروه جمعیتی در ایران، از مهم‌ترین مؤلفه‌های رفتار سیاسی شهروندان، از نظر رفتار سیاسی و مدیریت سیاسی جامعه، به شمار می‌رود.

فعالیت‌های دانشجویی

فعالیت‌های دانشجویی در ایران، شامل نهادهای مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی و صنفی است. از مهمترین این فعالیت‌ها می‌توان به «انجمن اسلامی دانشجویان»، «انجمن اسلامی دانشجویان مستقل»، «جامعۀ اسلامی دانشجویان»، «بسیج دانشجویی»، «شورای صنفی دانشجویان»، «کانون‌های دانشجویی» و «نشریات دانشجویی» اشاره کرد.

روز پاسداشت

در ایران، 16ام آذرماه را روز دانشجو نامیده‌اند. این روز، مصادف با سالروز واقعۀ کشتار چند تن از دانشجویان دانشگاه تهران، در تاریخ 16 آذر 1332ش توسط رژیم پهلوی است.

 

منابع

• «16 آذر، روز دانشجو»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 22 آذر 1401ش.
• پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحة، تهران، دنیای دانش، 1382ش.
• جهانیان، رمضان، «توسعۀ مشارکت دانشجویان در دانشگاه»، نشریۀ آینده‌پژوهی مدیریت، دوره 21، شماره 84، 1389ش.
• خلوصی ادب، سمانه و دیگران، «مشارکت سیاسی دانشجویان»، نشریۀ پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره 2، شماره 1، 1386ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 آذر 1401ش.
• قاسمیان صفایی، حاجیه و فرج زادگان، زیبا، «مشارکت فعال دانشجو در تدریس»، مجلۀ ایرانی آموزش در علوم پزشکی، دوره 11، شماره 9، 1390ش.
• «منشور حقوق دانشجویی»، وب‌سایت معاونت فرهنگی و اجتماعی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تاریخ بازدید: 22 آذر 1401ش.
• نجفی، طیبه، «تکریم دانشجو از منظر اسلام»، طب و تزکیه، دوره 28، شماره 1، 1398ش.