دخالت خانواده زوجین
دخالت خانواده زوجین؛ اعمال نفوذ خانوادۀ والدین در زندگی زناشویی فرزندان.
دخالت خانوادۀ زوجین، سهم به‌سزایی در سلامت یا فروپاشی زندگی عروس و داماد دارد. در سبک زندگی اسلامی و ایرانی دخالت گاهی به قصد کمک به زوجین بوده و به ثبات زندگی همسران کمک می‌کند؛ مانند دخالت از روی دلسوزی و برای آموزش، ارشاد و راهنمایی خانواده‌هایی که تازه تشکیل شده است. نوع دیگری از دخالت وجود دارد که موجب سلب قدرت در تصمیم‌گیری زوجین می‌شود و احتمال جدایی را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که یکی از عوامل مهم طلاق در کشور، دخالت خانوادۀ زوجین است.
مفهوم‌شناسی
واژۀ «دخالت» به‌معنای مداخله و واردشدن فرد در کاری است که به او ارتباط ندارد.[۱] «مداخله‌گر» کسی است که در کار دیگران بدون اجازۀ آنان دست‌اندازی می‌کند.[۲] مراد از دخالت خانوادۀ زوجین نیز آن است که پدر یا مادر زن و شوهر با ایجاد فشار و تحمیل ارادۀ خود قصد تغییر در زندگی زوجین را دارند.[۳]
زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی
تحقیقات نشان می‌دهد که زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی بر دخالت و عدم دخالت خانواده‌های زوجین اثر می‌گذارد. یکی از زمینه‌های مهم فرهنگی و اجتماعی، فردگرایی و جمع‌گرایی است که در میزان نقش و نفوذ والدین در زندگی همسران سهم به‌سزا دارد. در جوامع اروپای غربی که فرهنگ فردگرایی بیشتر جریان دارد، نقش و اثرگذاری خانواده‌های زوجین در زندگی همسران کمتر دیده می‌شود، اما در فرهنگ‌های جمع‌گرا، معیارها و خواسته‌های پدر و مادر همسر حتی پس از ازدواج فرزندان نیز در تصمیمات زوج اثر می‌گذارد. به‌ویژه حضور مادرشوهر به‌صورت دائم در زندگی زوجین به‌عنوان عامل ایجادکنندۀ تعارضات شناخته می‌شود.[۴] به نظر پژوهشگران با وجود اینکه امروزه خانواده در ایران در حال گذار از سنتی به مدرنیته است، اما تا هنوز همبستگی زیادی بین اعضا وجود دارد و خانواده سعی می‌کند پس از ازدواج زوجین نیز این همبستگی را حفظ کند، در حالی که لازمۀ ازدواج تشکیل یک کانون خانوادگی مستقل است.[۵] همچنین نتایج مطالعات در زمینۀ مؤلفه‌های خوش‌بختی در بین خانواده‌های ایرانی نشان می‌دهد که خانواده‌های همسران به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های زمینه‌ای مناسب می‌توانند در خوش‌بختی زوجین نقش داشته باشند و ایجاد پیوند محکم همسران با خانواده همسر یکی از ملزومات مهم سازگاری و رضایت زناشویی در ایران محسوب می‌شود؛ به‌طوری که چگونگی ارتباط همسران با دو خانوادۀ اصلی می‌تواند 40 درصد رضایت زناشویی را در زندگی زوجین پیشبینی کند.[۶]
گسترۀ دخالت
دخالت در زندگی زوجین هم از لحاظ افراد دخالت‌کننده و هم از نظر قلمرو دخالت، بسیار وسیع و متنوع است. گزارش رخدادهای روزمرۀ خانواده‌ها در رسانه‌ها نشان می‌دهد که به‌دلیل دخالت عمو و عمه،[۷] خواهرشوهر یا خواهرزن، برادرشوهر یا برادرزن مشکلات زیادی در روابط زن و شوهر جوان ایجاد و پرونده‌های حقوقی یا کیفری زیادی در دادگاه‌ها تشکیل می‌شود.[۸] قلمرو دخالت از نحوۀ لباس‌پوشیدن، محل سکونت، دکوراسیون خانه و رفت‌و‌آمد گرفته تا کمیت و کیفیت روابط اجتماعی با اطرافیان، فرزنددارشدن، تربیت فرزند و اشتغال زوجین را دربرمی‌گیرد.[۹]
میزان اثرگذاری خانواده‌های زوجین
در فرهنگ ایرانی رابطۀ مادر و فرزندان پسر رابطه‌ای مهم و شاخص محسوب می‌شود:
1.نقش مادر از نظر هیجانی و عاطفی بسیار مهم‌تر از نقش پدر برای فرزندان است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد وجود تعارضات زیاد بین عروس و خانوادۀ همسر به‌ویژه مادر یکی از مهم‌ترین عوامل استرس‌زا در خانواده‌های ایرانی بوده و رابطه بین مادرشوهر و عروس خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است.
2. رابطۀ زنان با خانوادۀ همسر نسبت به مردان، بی‌ثبات‌تر و با کیفیت و رضایت پایین‌تر است و از طرف دیگر انتظارات خانوادۀ همسر از عروس نیز بالاتر دیده می‌شود.
3. مادر همسر نسبت به پدر همسر در شکل‌گیری رابطۀ مطلوب یا نامطلوب در زندگی زوجین نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند.[۱۰]
4.در فرهنگ ایرانی عروس‌ها به‌صورت معمول از بی‌احترامى مادرشوهرها و به رسمیت‌نشناختن هویت آنها و دخالت‌های نابه‌جا در زندگى زوجین گله دارند و مادرشوهرها نیز از بی‌تجربگى و غرور عروس و بی‌توجهى به شوهر و آشفتگى خانه و گوش‌سپردن مدام به حرف‌هاى مادر و خواهر وی شکایت می‌کنند.[۱۱]
5. خانوادۀ داماد نسبت به خانوادۀ عروس، هم در رضایت زناشویی و هم در تعارضات زناشویی سهم بیشتری دارند.[۱۲]
شیوه‌های دخالت
پژوهشگران اجبار و فشار را از عناصر مهم دخالت می‌دانند که امروزه در نحوۀ تعامل بسیاری از خانواده‌های اولیه با زوجین دیده می‌شود. آن دسته از رفتار که به قصد تغییر نگاه و کنش زوجین تحمیل می‌شود، می‌تواند از مصادیق اجبار و فشار باشد.[۱۳] این رفتارهای مشخص گاهی با خشونت، استفاده از زور و یا تحریم و تدابیر اقتصادی و تهدید همراه می‌شود.[۱۴] عنصر مهم دیگر دخالت، تحمیل اراده یا تلاش به قصد تغییر در رفتار و نحوۀ مدیریت خانه بر اساس ذوق و سلیقۀ خانوادۀ والدین است.[۱۵]
علل دخالت خانوادۀ زوجین
1. نگرانی از جدایی فرزند و اینکه خانواده‌ها تصور می‌کنند فرزند آنها بعد از ازدواج متعلق به شخص دیگری است؛[۱۶]
2.انتظارات و تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی و عدم پذیرش عروس و داماد از سوی خانواده‌های اصلی؛[۱۷]
3.پدرسالاری و مادرسالاری؛ فرد سلطه‌گر به استقلال افراد حتی پس از ازدواج اهمیتی نمی‌دهد و به‌جای فرزند خود تصمیم می‌گیرد.
4.گاهی والدین از روی عشق و دلسوزی به فرزندان خود در زندگی آنها دخالت می‌کنند، اما درک‌نکردن این مسئله توسط زوج‌های جوان به‌طور معمول منجر به اختلاف می‌شود.
5.اختلافات والدینی در زندگی مشترک، ناخودآگاه به زندگی فرزندان نیز انتقال می‌یابد؛ پدر و مادری که در زندگی مشترک به یکدیگر اعتماد ندارند، حس بی‌اعتمادی را به دختر و پسر جوان خود که ازدواج کرده‌اند نیز انتقال می‌دهند.[۱۸]
6.نارضایتی والدین از انتخاب همسر فرزند، باعث فشار و تحمیل عقاید بر زوجین و گاهی سبب فروپاشی زندگی آنها می‌شود. [۱۹]
7.وابستگی بیش از حد هر یک از زوجین به خانوادۀ پدر و مادر، این فرصت را به والدین می‌دهد تا با مداخلات بیشتر باعث پایین‌آمدن رضایت زناشویی آنها شوند.[۲۰]
اقسام دخالت
دخالت شیوه‌هایی دارد که برخی، قدیمی و برخی نوپدید است؛ استفاده از زور، تهدید جانی، مالی و روانی از جملۀ آنها است. همچنین مداخله به انواع مستقیم (با رفتار و گفتار) و غیرمستقیم (ایماء و اشاره) و آشکار (اذیت‌کردن) و پنهان (سوءظن و تهمت) تقسیم می‌شود. برخی محققان دخالت را به دخالت مطلوب و نامطلوب تقسیم‌بندی کرده‌اند که به قصد خانواده‌ها مربوط است؛ یعنی اگر دخالت آنها در روابط زوجین موجب سلب قدرت تصمیم‌گیری از زوجین یا افزایش اختلافات خانوادگی و احتمال جدایی و وقوع طلاق شود، دخالت ناپسند است؛ اما دخالتی که به قصد کمک مانند آموزش، راهنمایی و انتقال تجربیات مثبت به زوجین صورت گیرد، دخالت پسندیده است. [۲۱]
حریم خصوصی زوجین
پژوهشگران از مصادیق مهم دخالت‌های نابه‌جای خانواده‌ها را نادیده‌گرفتن حریم خصوصی فرزندان می‌دانند. در گذشه که خانوادۀ گسترده بیشتر رواج داشت، حریم خصوصی زوجین نیز کم‌رنگ بود، اما امروزه ازدواج فرزندان تنها پیوند سادۀ دو نفر با یکدیگر نیست بلکه معرف دگرگونی در دو نظام جاافتادۀ خانوادگی و تکوین یک خرده‌نظام در داخل هر یک از آنها است که حریم ویژۀ خود را دارد و باید مورد احترام قرار بگیرد. در این خرده‌نظام اسرار و رابطه‌هایی وجود دارد که کسی حق ورود و دخالت در آن را ندارد.[۲۲] در این مورد بسیاری از مراجع تقلید شیعه نیز دخالت خانوادۀ زوجین را جایز نمی‌دانند. برای مثال صافی گلپایگانی معتقد است که به‌طور کلی پدر و مادر نسبت به فرزند بالغ و رشید ولایتی ندارند و بیش از راهنمایی‌های ضروری و خیرخواهانه، وظیفۀ دیگری در قبال زندگی فرزند خود ندارند و نباید موجبات تیره‌شدن روابط زوجین را فراهم کنند.[۲۳]
دخالت‌های پسندیده
1. حمایت‌های مادی و معنوی
تحقیقات نشان می‌دهد که به‌دلیل حاکمیت روح آموزه‌های دینی بر روابط خانوادگی، سیطرۀ فرهنگ جمع‌گرا و رواج صلۀ رحم و حمایت از نزدیکان، دخالت‌های مسالمت‌آمیز و حمایت‌های مادی و معنوی نیز در سبک زندگی اسلامی و ایرانی زیاد دیده می‌شود. امروزه بسیاری از والدین نسبت به زندگی فرزندان خود که تازه خانواده تشکیل داده‌اند، حساسیت نشان می‌دهند، حسن نیت دارند و خواهان خوشی‌بختی و آرامش فرزندان خود هستند.[۲۴]رسول خدا نیز دخالت خانوادۀ زوجین در این گونه موارد را مطلوب و زندگی بزرگان را دارای برکت دانسته و به استفاده از حمایت‌های آنها توصیه کرده است.[۲۵] پژوهش‌ها نشان می‌دهد که میان برخی اقوام و خرده‌فرهنگ‌های ایرانی دخالت‌های مطلوب وجود دارد که باعث استحکام خانواده می‌شود. برای مثال یکی از عواملی که باعث پایین‌بودن آمار طلاق در خانواده‌های یزدی می‌شود، حمایت والدین زوجین از زندگی تازه تشکیل‌شده است.[۲۶]
2. مشاوره و حکمیت
بزرگترین تحول ساختاری در خانواده ایرانى در دهه‌هاى اخیر، تبدیل خانوادۀ گسترده به هسته‌ای است که این امر در چگونگى روابط اعضاى خانواده، اهمیت عاطفى اعضای خانواده براى هم، معنا و مفهوم خانواده، اقتصاد خانواده و نقش جنسیت‌ها تغییر اساسى ایجاد کرده و در اثر همین امر، برخى روش‌های جمعى غلبه بر مشکلات خانواده و استفاده از ذخایر عاطفى و تجربی اطرافیان، تاحدى تضعیف شده است. در این شرایط حل مشکل به‌طور غالب بر عهدۀ زوجین است. از سوى دیگر، افراد از ابزار و مهارت‌هاى ارتباطى کافى برای طرح، تبادل نظر و یافتن راهحلهای ممکن برخوردار نیستند و در نتیجه به جاى حل مسائل، به انکار آنها مى‌پردازند که این امر پیامدهاى مخرب درازمدتى مانند از خودبیگانگى، سرخوردگى و تخرییب متقابل بر جاى می‌گذارد.[۲۷] در چنین شرایطی کارشناسان، دخالت مشاوره‌ای و حکمیت والدین را ضروری می‌دانند.[۲۸]
3. ایجاد صلح و آشتی
گاهی اختلاف در زندگی زوجین شدت می‌گیرد و آنها به وظایف خود در فضای خانواده عمل نمی‌کنند و ناسازگارى در پیش می‌گیرند. در متون اسلامی به‌ویژه قرآن کریم از این حالت به «شقاق» به‌معنای قهرکردن و دشمنى زوجین[۲۹] تعبیر می‌شود. در سبک زندگی اسلامی و ایرانی دخالت خانوادۀ زوجین در چنین شرایطی پسندیده توصیف شده است. خانواده‌ها به‌صورت معمول با روش‌های مختلف تلاش می‌کنند تعارض زوجین را کاهش دهند؛ زیرا آنها از وضعیت روانى و شرایط زندگى زوجین آگاه‌ترند، به روش و فنون حل مشکلات زوجین و راه‌های جلب محبت آنها و نقاط مورد اتکای طرفین، آگاهى بیشتری دارند و بهتر می‌توانند به راز نفرت هر دو طرف پی ببرند.[۳۰]
4. ارشاد و نصیحت
در سبک زندگی اسلامی گاهی دخالت خانوادۀ زوجین به قصد خیرخواهی، ارشاد و نصیحت یا امر به معروف و نهی از منکر است و با رعایت موازین عرفی و شرعی هیچ‌گونه پیامد منفی هم ندارد. از آنجا که زوج‌های جوان هنوز به رموز زندگی و آسییب‌های آن، آگاهی کافی ندارند و در اطراف آنها کسانی هستند که در مواجهه با اتفاقات مختلف در زندگی تجارب متفاوتی کسب کرده‌اند و آزمون و خطا برای زوجین نیز وقت‌گیر و هزینه‌بر است، خانوادۀ زوجین از باب دلسوزی و خیرخواهی دخالت می‌کنند تا تجارب خود را برای زوجین در میان گذاشته و آنها را راهنمایی کنند.[۳۱]
پیامدهای دخالت
در نسل‌های گذشته به‌دلایل فرهنگی، نوع سبک زندگی و رواج خانوادۀ گسترده، همسران جوان سال‌های اول زندگی مشترک خود را در کنار خانوادۀ زوج زندگی می‌کردند و دخالت خانواده، با شکایت از سوی عروس و داماد مواجه نمی‌شد، اما با تغییر فرهنگ و سبک زندگی مردم، زوج‌های جوان دخالت‌های نابه‌جا و حتی گاهی دخالت‌های دلسوزانه و منطقی خانوادۀ همسر را تحمل نمی‌کنند و با داشتن فرزند روانۀ دادگاه می‌شوند.[۳۲] پژوهش‌ها نشان می‌دهد که دخالت نابه‌جای خانوادۀ زوجین حدود 20 درصد[۳۳] تا درصد[۳۴] از دلایل طلاق را به خود اختصاص می‌دهد. این دخالت و پیامدهای آن تا جایی پیش رفته است که گفته می‌شود در ازدواج دختر و پسر، خانواده‌ها با هم ازدواج می‌کنند.[۳۵]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، 1341ش، ج7، ص10518.
- ↑ آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، 1379ش، ص190-192.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص3-4.
- ↑ منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص207.
- ↑ عزیزی، «پیشبینی افزایش و کاهش طلاق با توجه به نقش خانوادۀ همسر در زندگی خصوصی»، 1395ش، ص11.
- ↑ منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص207.
- ↑ «دخالت‌هاي عمه‌خانم در زندگي زوج جوان، مرد را خواهان طلاق كرد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «درخواست طلاق به دلیل دخالت‌های خواهر شوهر»، خبرگزاری ایسنا؛ «خطر دخالت ديگران بر روابط»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص207.
- ↑ منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص207.
- ↑ سبحانی‌نیا، «روابط عروس و مادرشوهر»، 1394ش، ص69.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، 1362ش، ج 31 ص 206.
- ↑ منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص208.
- ↑ میرمحمدی، اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین‌الملل، 1391ش، ص44-45.
- ↑ الحویش، مبدأ عدم التداخل و اتفاقیات تحریر التجارة العالمیة، 2005م، ص218.
- ↑ سبحانی‌نیا، «روابط عروس و مادرشوهر»، 1394ش، ص72.
- ↑ منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص208.
- ↑ «سبک زندگی زوجین و دخالت‌های دیگران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص7.
- ↑ عزیزی، «پیشبینی افزایش و کاهش طلاق با توجه به نقش خانواده همسر در زندگی خصوصی»، 1395ش، ص10.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص6.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص5.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص9.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص7.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1410ق، ج72، ص137.
- ↑ عزیزی، «پیشبینی افزایش و کاهش طلاق با توجه به نقش خانواده همسر در زندگی خصوصی»، 1395ش، ص10.
- ↑ هلم اشتیرلین، مفاهیم و تئوری‌های کلیدی در خانواده‌درمانی، 1382ش، ص52.
- ↑ فقیهی، مشاوره در آینه علم و دین، 1391ش، ص66-71.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 35.
- ↑ قائمی، نظام حیات خانواده در اسلام، 1393ش، ص354.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص12.
- ↑ «دخالت خانواده‌ها در زندگی زوجین، یکی از مهم‌ترین علل طلاق است»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ «طلاق به خاطر دخالت خانواده‌ها»، خبرگزاری رکنا.
- ↑ محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص3.
- ↑ «طلاق به خاطر دخالت خانواده‌ها»، خبرگزاری رکنا.
منابع
- قرآن کریم.
- آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نشر نی، 1379ش.
- «خطر دخالت ديگران بر روابط»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۳۹۷ش.
- الحویش، یاسر، مبدأ عدم التداخل و اتفاقیات تحریر التجارة العالمیة، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیة، 2005م.
- «دخالت خانواده‌ها در زندگی زوجین، یکی از مهم‌ترین علل طلاق است»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۳۹۳ش.
- «دخالت‌هاي عمه‌خانم در زندگي زوج جوان، مرد را خواهان طلاق كرد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ فروردین ۱۳۹۱ش.
- «درخواست طلاق به‌دلیل دخالت‌های خواهر شوهر»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۲ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، 1341ش.
- «سبک زندگی زوجین و دخالت‌های دیگران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1398ش.
- «طلاق به خاطر دخالت خانواده‌ها»، خبرگزاری رکنا، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1398ش.
- سبحانی‌نیا، محمد، «روابط عروس و مادرشوهر»، فصلنامۀ ره‌توشه راه نور، شمارۀ 138، 1394ش.
- عبدالرزاق، محمود عبدالفتاح، مبدأ عدم التدخل و التدخل فی القانون الیدولی العیام، اربیل، مؤسسیه موکرییانی للطباعة و النشر، 2002م.
- عزیزی، آرمان، «پیشبینی افزایش و کاهش طلاق با توجه به نقش خانوادۀ همسر در زندگی خصوصی»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی، 1395ش.
- فقیهی، علی‌نقی، مشاوره در آینۀ علم و دین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1391ش.
- قائمی، علی، نظام حیات خانواده در اسلام، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1393ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، 1410ق،
- محقق، صدیقه، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، پنجمین کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، اجتماعی و سبک زندگی، 1399ش.
- منتظری، رویا، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعۀ مروری»، مجلۀ رویش روان‌شناسی، سال یازدهم، شمارۀ 1، فروردین 1401ش.
- میرمحمدی، مصطفی، اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل، قم، دانشگاه مفید، 1391ش.
- هلم اشتیرلین، زیمون و اولریش، کلمنت، مفاهیم و تئوری‌های کلیدی در خانواده‌درمانی، ترجمۀ سعید پیرمرادی، اصفهان، همام، 1382ش.