دله قهوه
دله قهوه؛ قهوه‌جوش سنتی و آیینی عرب‌زبانان.
دَلّه قهوه از ابزارهای فرهنگی مردم عرب‌زبان است که در بیشتر مراسم‌های رسمی آنها در ایران و سایر کشورهای جهان استفاده می‌شود. عرب‌زبانانِ ایران همواره از این وسیله به‌عنوان نمادی فرهنگی از منطقۀ خود یاد می‌کنند که حاکی از فرهنگ و هویت شهری آنها است. در حال حاضر نیز سرو قهوه با استفاده از دله، از اصولی‌ترین و مهم‌ترین روش‌های تهیه و سرو قهوه نزد اعراب به‌شمار می‌رود.
مفهوم‌شناسی
دله از واژۀ «دالوا» گرفته شده که در زبان مردم سوریه به‌معنای سطل است.[۱] دله قهوه، در اصطلاح، به ظرفی از جنس فولاد، طلا یا مس اشاره دارد که به‌عنوان قهوه‌جوش عربی از آن استفاده می‌شود.[۲] ظاهر و شکل این ابزار کهن، در میان مردم کشورهای عرب‌زبان و نیز شهرهای جنوبی ایران، اندکی متفاوت است.[۳]
اجزای مختلف دله
دله قهوه به‌صورت معمول دارای کفی پهن نسبت به بخش بالایی آن بوده، قدی بلند و دسته‌ای برای جابه‌جایی است. دربِ این ابزار نیز با بخشی لولامانند روی بندۀ آن متصل شده است. همچنین، قسمت خروجی دله قهوه ظاهری شبیه به منقار پرندگان داشته و هلالی‌شکل است. این ابزار پر طرفدار در قسمت بالایی خود، مخروطی‌شکل شده و در مجموع در اندازه‌ها و طرح‌های مختلفی تهیه می‌شود. برای درست کردن دله قهوه از جنس‌های مختلفی از جمله مس، طلا، برنج، فولاد و نقره استفاده می‌کنند. دله قهوۀ طلا بیشتر به خاندان پادشاهی اختصاص داشته و در میان مردم عوام مشاهده نمی‌شود.[۴]
موارد استفاده
دله قهوه در میان عرب‌های ایران جایگاهی ویژه داشته و در تمامی مراسم‌های رسمی و غیررسمی آنها استفاده می‌شود. استفاده از دله قهوه در مراسم‌هایی همچون خواستگاری، انواع مهمانی، پذیرایی در اعیاد از جمله عید فطر و نیز سوگواری‌ها مرسوم است.[۵] مردم عرب این ابزار کهن را به‌عنوان نمادی فرهنگی در میان خود پذیرفته و انتخاب کرده‌اند. دله قهوه، همچنین، در شبه جزیرۀ عربی و مناطق بادیه‌نشین رایج بوده و از نشانه‌های مهمان‌نوازی و تشریفات میان آنها به‌شمار می‌رود. ایرانیان فارسی‌زبان اما به مصرف قهوۀ ترک که با ابزاری به‌نام «ایبریک» تهیه می‌شود علاقۀ بیشتری نشان داده‌اند. به‌همین دلیل است که دله قهوه تنها به عرب‌زبانان اختصاص داشته و در میان سایر اقوام ایرانی خیلی مرسوم نیست.[۶]
انواع
از معروف‌ترین برندهای دله در صنعت قهوه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دله رسلان: از مشهورترین انواع دله قهوۀ عربی است که در شام، سوریۀ امروزی، تولید شده و امروزه بسیاری از کارخانه‌ها از شیوۀ ساخت و ظاهر آن تقلید کرده‌اند. از ویژگی‌های دله رسلان اصل می‌توان به ظاهر زیبا و کیفیت بالای ساخت آن اشاره کرد که آن را از انواع دیگر دله قهوه متمایز می‌کند.
- دله قریشی: از رایج‌ترین انواع دله در عربستان بوده که از کیفیت بالایی برخودار است.
- دله حجازی: این نوع از دله نیز در عربستان تولید و استفاده از آن مرسوم بوده که کیفیت خوب و ظاهری متمایز دارد.
- دله‌الحیله: از زیباترین انواع دله قهوه در میان مردم عرب‌زبان که کیفیت و دقت بالایی در ساخت آن وجود دارد. این دله، به «القصر داله» نیز معروف است.
- دله حمصه: در میان مردم عربستان، کشورهای حاشیۀ خلیج فارس و سوریه مرسوم است.
- دله عصاف: از مدرن‌ترین انواع دله قهوه است که از ورقه‌های فولاد در ساخت آن استفاده شده و طراحی بغدادی دارد. دله عصاف بر طعم قهوه تأثیر نگذاشته و زنگ نمی‌زند؛ به‌همین دلیل، استفاده از آن بسیار مرسوم است.
- دله مدرن: دله قهوه‌ای با ویژگی‌های کاربردی و جدید همچون نگهداری دمای قهوه برای مدت طولانی، سِرو راحت قهوه با آن، عدم نیاز به گرم کردن مجدد یا آماده‌سازی بیشتر، استفادۀ راحت در مسافرت و استفاده از اشکال و رنگ‌های مختلف است.[۷]
آیین استفاده از دله قهوه
مردم عرب همواره برای نوشیدن قهوه، مراسم و قوانین خاصی دارند که با باورها و اعتقادات ویژه‌ای صورت می‌گیرد. آنها برای تهیۀ قهوه، ابتدا آن را در وسیله‌ای دوشاخه به‌نام «مهماس» ریخته و تفت می‌دهند. سپس آن را در هاون آسیاب می‌کنند. پس از آن، در ظرفی بزرگ به‌نام «گم گم» یا «قم قم» آب می‌ریزند. گم گم نیز ابزاری شبیه به گلاب‌پاش‌های قدیمی بوده که از جنس ورشو یا مفرغ است. پس از به جوش آمدن آب، قهوه آسیاب‌شده را اضافه کرده و کمی هل را برای خوش‌بو شدن به آن اضافه می‌کنند. سپس، قهوۀ آماده شده را در ظرف کوچک‌تری به‌نام «دله» می‌ریزند. درنهایت، میزبان، دله را در دست چپ و فنجان مخصوص را در دست راست گرفته و پذیرایی برای سِرو قهوه را از سمت راست مجلس شروع می‌کند. مقدار ریخته شدۀ قهوه از دله باید خیلی کم، غلیظ و تلخ باشد.[۸] قهوۀ نهایی تهیه شده با دله قهوه، رنگ سیاه و مزۀ تلخی دارد که علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب کرده است.[۹]
آموزش دم کردن قهوه در دله قهوه
تهیۀ قهوه در ابزار سنتی دله قهوه دارای ترفندها و نکاتی است که سالیان بسیاری با عرب‌زبانان همراه بوده است:
- افزودن آب و رساندن آن به دمای مناسب: به‌ازای هر فنجان قهوه، باید یک فنجان آب را داخل دله ریخت. زمانی‌که آب با شعلۀ ملایم به نقطۀ جوش رسید، آن را به‌مدت سی ثانیه از روی حرارت مستقیم دور می‌کنند تا به دمای ایده‌آل برای اولین برخورد آب با پودر قهوه، برسد.
- اضافه کردن پودر قهوه: به‌ازای هر نفر، یک یا دو قاشق چایخوری سرپُر پودر قهوه (میزان دقیق قهوه به ذائقۀ افراد بستگی دارد) را به آب درون دله اضافه می‌کنند. پیش از قرار دادن مجدد دله روی حرارت، آب و قهوه را به‌خوبی هم می‌زنند. شعلۀ گاز نیز باید ملایم باشد تا قهوه نجوشد.
- دم کردن قهوه: مدت زمان لازم برای دم‌آوری قهوۀ عربی بین ده تا دوازده دقیقه است. قهوۀ عربی، از جمله قهوه‌های سنگین در جهان به‌شمار می‌رود. زمانی‌که کف یا فوم قهوه روی دله ایجاد شده و پودر قهوه آرام آرام به‌سطح دله آمد، به‌معنای دم شدن ایده‌آل قهوه است.
- اضافه کردن ادویه‌ها: پس از دم کشیدن قهوه، آن را از روی شعله برداشته و به‌مدت یک دقیقه استراحت می‌دهند. سپس، ادویه‌هایی همچون میخک، زعفران، هل، دارچین، وانیل و سایر انواع ادویه‌های دلخواه را می‌افزایند. پس از اضافه کردن ادویه، دوباره دله را برای مدت کوتاهی روی حرارت ملایم قرار می‌دهند تا در نهایت، آمادۀ سِرو شود.[۱۰]
پانویس
- ↑ محرابی، «انواع دله قهوۀ عربی»، وب‌سایت کافه ساپورت.
- ↑ «دله یا قهوه جوش عربی نماد فرهنگ اعراب برای مراسم قهوه خوری»، خبرگزاری حقوق نیوز.
- ↑ «دله قهوه جوش عربی را بشناسید»، وب‌سایت کافی استور.
- ↑ «دله قهوه جوش عربی را بشناسید»، وب‌سایت کافی استور.
- ↑ «دله یا قهوه جوش عربی نماد فرهنگ اعراب برای مراسم قهوه خوری»، خبرگزاری حقوق نیوز.
- ↑ «دله قهوه جوش عربی را بشناسید»، وب‌سایت کافی استور.
- ↑ محرابی، «انواع دله قهوۀ عربی»، وب‌سایت کافه ساپورت.
- ↑ «دله قهوه، اشیای هویتی مردم عرب ایران»، خبرگزاری خوزنیوز.
- ↑ «دله قهوه جوش عربی را بشناسید»، وب‌سایت کافی استور.
- ↑ «دم کردن قهوۀ عربی به روش سنتی به‌همراه فوت‌های کوزه‌گری»، وب‌سایت فنجونت.
منابع
- «دله قهوه، اشیای هویتی مردم عرب ایران»، خبرگزاری خوزنیوز، تاریخ بارگذاری: 11 فروردین 1391ش.
- «دله قهوه‌جوش عربی را بشناسید»، وب‌سایت کافی استور، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.
- «دله یا قهوه‌جوش عربی نماد فرهنگ اعراب برای مراسم قهوه خوری»، خبرگزاری حقوق نیوز، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1402ش.
- «دم کردن قهوۀ عربی به روش سنتی به‌همراه فوت‌های کوزه‌گری»، وب‌سایت فنجونت، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1402ش.
- محرابی، بهار، «انواع دله قهوۀ عربی»، وب‌سایت کافه ساپورت، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.