دماوند
دماوند؛ بلندترین قلۀ ایران و بلندترین آتشفشان آسیا.
دماوند، بلندترین قلۀ ایران، واقع در رشته‌کوه البرز و در شمال ایران قرار دارد. قلۀ دماوند، از قله‌های مخروطی‌شکل و آتشفشانی است که امروزه خاموش است. هرچند از دهانه‌های متعدد این کوه، گاز گوگرد متصاعد می‌شود، اما، قلۀ اصلی آن، در تمام روزهای سال، پوشیده از برف است.[۱] شهر و رودی به‌همین نام (دماوند) نیز در استان تهران قرار دارند.[۲]
جغرافیا
کوه دماوند، با ارتفاع بیش از 5 هزار و 500 متر،[۳] در استان مازندران، شهرستان آمل و بخش لاریجان[۴] واقع شده است. این قله، در میانۀ راه تهران_آمل بوده و نزدیک‌ترین شهر به آن نیز «گزنک» است که در فاصله 10 کیلومتری از آن قرار دارد.[۵] این قله، در روزهای صاف و بدون غبار، از بخش‌هایی از کشور ترکمنستان، سواحل چمخاله، کیاشهر (استان گیلان)، ارتفاعات نطنز (استان اصفهان)، جنوب ابهر (استان زنجان)، تهران و قم قابل مشاهده است.[۶]
پیشینه
آشوریان، کوه دماوند را کان سنگ لاجورد می‌دانستند. بر اساس اشارات صورت گرفته در متون برجای‌مانده از آن دوران، این کوه و منطقۀ اطراف آن، تا پیش از حملۀ آشوریان، از حدود مادها به‌شمار می‌رفته است.[۷] در دامنۀ این کوه، تعداد زیادی گور وجود دارد که متخصصان، قدمت آنها را به دوران پیش از تاریخ نسبت داده‌اند. برخی از متخصصان نیز معتقدند که قدمت سکونت انسان در این منطقه، به حدود 38 قرنِ قبل برمی‌گردد. در منابع تاریخی و جغرافیایی کهن، از کوه دماوند با نام‌های بيك‌ني، دُباوند، دمباوند، دنباوند، دوباهوند، دومباوند، ديمباوند، زباوند، زماوند و كوه لاجورد یاد شده است.[۸] حمدالله مستوفی، این قله را با نام دماوند معرفی کرده است.[۹]
امروزه، این قله، به‌عنوان یکی از مناطق چهارگانه باارزش در حوزۀ حفاظتی محیط زیست ایران و نیز به‌عنوان اثر طبیعی و ملی به ثبت رسیده است.[۱۰] روز ملی دماوند، همزمان با تیرگان (13امین روز از تیرماه)، در ایران برگزار می‌شود.[۱۱]
نام‌گذاری
دماوند، از ترکیب دو واژه «دم» و «آوند» تشکیل شده است. دم به‌معنای بخار و آوند نیز به‌معنای دارا بودن است. کوه دماوند، به‌دلیل آتشفشانی بودن، همواره دارای دم، دود و بخار است که به‌همین دلیل آن را «دماوند» می‌خوانند.[۱۲]
منابع آبی
چشمه‌های آب معدنی متعدد، آب‌گرم اسک، تلخ‌رود و لاریجان، از جمله منابع آبی هستند که از دماوند سرچشمه می‌گیرند. چشمه‌سارها و رودخانه‌های دائمی و موقت بسیاری نیز از این کوه سرچشمه گرفته و به سمت دریای خزر جریان دارند.[۱۳]
اماکن دیدنی
کوه دماوند، به‌دلیل طبیعت بکر و زیبای خود، دارای اماکن گردشگری بسیاری است که از آن جمله می‌توان به آبشاری یخ‌زده اشاره کرد که در جهان، بی‌همتا است. این آبشار، 7 متر طول و 3 متر قطر دارد. یخ این آبشار، هیچ‌گاه ذوب نمی‌شود و حتی در فصل تابستان و به‌هنگام ظهر، تنها مقدار کمی آب در اطراف آن جریان می‌یابد. این آبشار یخی، در ارتفاع 5100 متری این قله قرار دارد. از دیگر جاذبه‌های طبیعی این قله می‌توان به یخچال‌های طبیعی معروف این کوه، مانند سیوله، دوبی سل، عروسک‌ها، دره یخار، خورتاب سر، شمال غربی و یخچال غربی اشاره کرد.[۱۴]
دماوند در ادبیات فارسی
دماوند، از قله‌های کهن و نام‌دار ایرانی است که از دیرباز، در ادبیات رسمی و شفاهی فارسی‌زبانان حضور داشته است. برای مثال، نظامی در شعر خود گفته است:[۱۵]
| به شخص کوه پیکر کوه می‌کند | غمی در پیش چون کوه دماوند |
ملک‌الشعرای بهار نیز از جمله شاعران معاصر است که شعری در وصف دماوند سروده و آن را ستوده است:[۱۶]
| ای دیو سپید پای در بند | ای گنبد گیتی ای دماوند |
این قله، همچنین، در افسانه‌ها و داستان‌های اساطیری بسیاری به‌عنوان نماد عظمت و صلابت ایرانیان آمده و نیز آشیانۀ سیمرغ، پناهگاه جادوگران و زیستگاه ضحاک عنوان شده است.[۱۷] شهرت این کوه در ادبیات فارسی‌زبانان، بیشتر از هر چیز مرهون دو شخصیت اساطیری ایران، یعنی فریدون و ضحاک است. فریدون، ضحاک را در غاری در درون کوه دماوند به بند می‌کشد. هنوز هم برخی از ساکنین این منطقه، بر این باورند که ضحاک در این کوه زندانی است و برخی صداهای شنیده شده از این کوه را ناله‌های ضحاک می‌دانند.[۱۸]
پانویس
- ↑ جعفري، گيتا‌شناسي ايران، ج1، كوه‌ها و كوهنامة ايران، 1379ش، ص256.
- ↑ دفتر تقسيمات كشوري، نقشه و جدول تقسيمات كشوری، 1383ش؛ جغرافياي استان تهران، 1383ش.
- ↑ «دماوند»، سفرمارکت.
- ↑ نصرتی، دماوند خاستگاه اساطیر ایران زمین، 1381ش، ص15.
- ↑ سفرنامة ناصرخسرو قبادياني، 1384ش، ص4-5.
- ↑ «دماوند»، سفرمارکت.
- ↑ «قله دماوند»، کجارو.
- ↑ مستوفي قزويني، نزهة القلوب، 1383ش، ص77 و 229.
- ↑ جعفري، گيتا‌شناسي ايران، ج2، رود و رودنامه‌هاي ايران، 1379ش، ص475-476.
- ↑ «دماوند»، سفرمارکت.
- ↑ «قله دماوند»، کجارو.
- ↑ «دماوند»، سفرمارکت.
- ↑ تکمیل همایون، «دماوند»، سایت دانشنامه ایران زمین.
- ↑ «قله دماوند»، کجارو.
- ↑ نظامی، خمسه، خسرو و شیرین، بخش 59، بیت 23، سایت گنجور.
- ↑ ملک الشعرای بهار، قصاید، شماره 79، بیت 1، سایت گنجور.
- ↑ تکمیل همایون، «دماوند»، سایت دانشنامه ایران زمین.
- ↑ «قله دماوند»، کجارو.
منابع
- تکمیل همایون، غلامحسین، «دماوند»، سایت دانشنامه ایران‌زمین، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.
- جعفري، عباس، گيتا‌شناسي ايران، رود و رودنامه‌هاي ايران، چ2، تهران، گیتاشناسی، 1379ش.
- جعفري، عباس، گيتا‌شناسي ايران، كوه‌ها و كوهنامة ايران، چ2، تهران، گیتاشناسی، 1379ش.
- جغرافياي استان تهران، چ5، تهران، شرکت چاپ و نشر، 1383ش.
- دفتر تقسيمات كشوري، نقشه و جدول تقسيمات كشوری، تهران، وزارت كشور، سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي، آموزشی، 1383ش.
- «دماوند»، سفرمارکت، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.
- سفرنامة ناصرخسرو قبادياني، به‌تحقیق دكتر محمد دبيرسياقي، چ8، تهران، زوار، 1384ش.
- نصرتی، مسعود، دماوند خاستگاه اساطیر ایران زمین، تهران، تربت، 1381ش.
- «قله دماوند»، کجارو، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.
- مستوفي قزويني، حمدالله، نزهة القلوب، به‌تحقیق دكتر محمد دبيرسياقي، چ1، قزوين، حدیث امروز، 1383ش.
- ملک‌الشعرای بهار، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.
- نظامی، خمسه، خسرو و شیرین، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.