ذی قعده
ذیقعده؛ یازدهمین ماه از ماه‌های تقویم قمری در فرهنگ اسلامی.
ذیقعده، یازدهمین ماه از ماه‌های دوازده‌گانۀ قمری و اولین ماه از ماه‌های حرام در فرهنگ اسلامی است که بین ماه‌های شوال و ذی‌حجه قرار گرفته است. این ماه به‌دلیل این‌که از ماه‌های حرام است، از اهمیت و جایگاه بالایی نزد مسلمانان برخوردار است.
فلسفۀ نام‌گذاری
ذیقعده، از ریشۀ (ق ع د) به‌معنای سکون، نشستن و حرکت نکردن است.[۱]از آن‌جا که این ماه از ماه‌های حرام بوده و هرگونه جنگ، تعدی و خون‌ریزی در آن حرام است، اعراب عصر جاهلیت به‌دلیل اجتناب از جنگ و خون‌ریزی در این ماه، در خانه‌های خود می‌نشستند و از هرگونه مسافرت، فتوحات و تجارت برای مایحتاج زندگی خودداری می‌کردند.[۲]
ماه ذیقعده قبل از اسلام
در دوران جاهلیت دو سال مراسم و مناسک حج در ماه ذیقعده و دو سال هم در ماه ذی‌حجه انجام می‌شد. تعداد روزهای ماه ذیقعده هم به‌صورت قراردادی 30 روز بوده که در تقویم اسلامی بر اساس رؤیت ماه، 29 و یا 30 روز است. برپایی بازار عکاظ از نیمۀ دوم این ماه تا اول ذی‌حجه از دیگر برنامه‌های اعراب عصر جاهلی در این ماه بوده است.[۳]
فضیلت ماه ذیقعده
ماه ذیقعده، از ماه‌های با فضیلت قمری است که در روایات اسلامی بر حفظ حرمت این ماه و عبادت در آن، تأکید زیادی شده و از آن، به ماه استجابت دعا یاد شده است.[۴]
وقایع تاریخی ماه ذیقعده
در ماه ذیقعده حوادث و وقایع زیادی واقع شده است همچون:
ولادت حضرت معصومه (1 ذیقعده 173ق)؛[۵]
ولادت امام رضا (11 ذیقعده 148ق)؛
دحوالارض (بیرون آمدن زمین از زیر کعبه)(25 ذیقعده)؛
شهادت امام جواد (آخر ذیقعده 220ق).[۶]
دهۀ کرامت
ماه ذیقعده به‌دلیل مناسبت‌های مذهبی که در آن وجود دارد، از اهمیت خاصی نزد مردم ایران برخوردار است. در فرهنگ مردم ایران، ده روز اول ذیقعده را به‌دلیل ولادت فاطمۀ معصومه و امام رضا دهۀ کرامت نام‌گذاری کرده‌اند. مردم، با برپایی مراسم جشن و سرور، مولودی‌خوانی و پخش شربت و شیرینی این ایام را گرامی می‌دارند. روز ولادت فاطمۀ معصومه در ایران به‌عنوان روز دختر نام‌گذاری شده و برنامه‌های متنوعی از سوی مراکز فرهنگی به‌منظور گرامی‌داشت مقام و جایگاه دختر در اسلام برگزار می‌شود و خانواده‌ها با هدایایی، دختران خود را تجلیل و تکریم می‌کنند.[۷] برپایی مراسم جشن و شادی در یازدهم ذیقعده از دیگر مناسبت‌های مذهبی در ایران است. این روز که آخرین روز از دهۀ کرامت و مصادف با ولادت امام رضا است، شهرهای ایران به‌ویژه مشهد، قم و شیراز آذین‌بندی و چراغانی می‌شوند. جشن میلاد امام رضا از شب یازدهم ذیقعده (شب ولادت)، با نقاره‌زنی، سخنرانی، مدیحه‌سرایی، مولودی‌خوانی، شعرخوانی، برگزاری مسابقات، پخش چای، شیرینی و شربت آغاز شده و با مراسم خطبه‌خوانی و جاروکشی توسط خادمان حرم امام رضا ادامه می‌یابد. اهدای شاخه‌های گل توسط زائران و مجاوران حرم امام رضا، فاطمۀ معصومه و شاه‌چراغ (احمد بن موسی) به خادمان، گل‌باران ضریح امام رضا، فاطمۀ معصومه و شاه‌چراغ توسط زائران و خدام و برگزاری جشن‌های عقد ازدواج و عروسی از دیگر برنامه‌های یازدهم ذیقعده (شب و روز ولادت امام رضا) در ایران است.[۸]
اعمال عبادی ماه ذیقعده
اعمال خاص
اعمال خاص، اعمالی است که به شب و یا روز معینی اختصاص دارد؛ همچون روز یک‌شنبه در این ماه که عبادت و روزه گرفتن در آن باعث استجابت دعا، قبولی توبه، آمرزش گناهان، خشنودی خداوند، توسعۀ رزق، توسعه و نورانیت قبر دانسته شده است. همچنین دعا و عبادت در شب پانزدهم و شب و روز بیست‌وپنجم (دحوالارض) سفارش شده است. در روایات اسلامی ثواب روزۀ دحوالارض (بیست‌وپنجم) برابر با ثواب هفتاد سال روزه‌داری دانسته شده و کفارۀ هفتاد سال گناه شمرده شده است. خواندن دعای مخصوص روز دحوالارض از دیگر اعمال مخصوص در این روز است.[۹]
اعمال مشترک
اعمال مشترک به اعمالی گفته می‌شود که اختصاص به شب و یا روز معین ندارد. از جمله اعمال مشترک این ماه، روزۀ سه روز متوالی است. بر اساس روایتی از محدث قمی، هر کسی که روز پنجشنبه، جمعه و شنبه ماه‌های حرام و از جمله ماه ذیقعده را پشت سر هم روزه بگیرد ثواب نه‌صد سال عبادت برای او نوشته می‌شود.[۱۰]
ماه ذیقعده در ادبیات فارسی
شاعران فارسی‌زبان در اشعار خود به ماه ذیقعده توجه کرده‌اند. خاقانی در قصیده‌ای گفته است:[۱۱]
| هم بر آن آتش ز هند و چین و بغداد آمده | ماه ذی‌القعده به روی دجله تابان دیده‌اند |
مجد همگر هم چنین سروده است:[۱۲]
| به روز بیست‌وهفتم ز ماه ذیقعده | به سال ششصد و هفتادوسه به خطۀ حی. |
پانویس
- ↑ قاسملو، «ذیقعده»، دانشنامۀ جهان اسلام
- ↑ زبیدی، تاج العروس، 1386ش، ج14، ص328.
- ↑ قاسملو، «ذیقعده»، دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج1، ص307.
- ↑ مهدی‌پور، زندگانی کریمه اهل‌بیت، 1384ش، ص149.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، 1370ش، «اعمال ماه ذیقعده».
- ↑ «روز ملی دخران»، حوزه نت؛ «روز دختر»، ویکی‌تابناک.
- ↑ «برگزاری جشن سالروز میلاد امام رضا در سایه کرونا»، شفقنا.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، 1370ش، «اعمال ماه ذیقعده».
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، 1370ش، «اعمال ماه ذیقعده».
- ↑ خاقانی، «دیوان اشعار، قصاید»، شماره 68، مطلع دوم، گنجور.
- ↑ مجد همگر، «دیوان اشعار، قطعات»، شماره 108، گنجور.
منابع
- «برگزاری جشن سالروز میلاد امام رضا در سایه کرونا»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج: 13 تیر 1399ش.
- خاقانی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
- «روز دختر»، ویکی‌تابناک، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
- «روز ملی دختران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
- زبیدی، محمد، تاج العروس، بیروت، دارالهدایة، 1386ش.
- سید بن طاووس، اقبال الاعمال، تهران، دارالكتب الإسلامیة، چ2، ۱۴۰۹ق.
- قاسملو، فرید، «ذیقعده»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 26 بهمن 1401ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، فرهنگ اسلامی، چ5، 1370ش.
- مجد همگر، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
- مهدی‌پور، علی‌اکبر، زندگانی کریمه اهل‌بیت، حاذق، چ2، 1384ش.